Memet Emin
Songek boshushush kisili
Songek boshushush kisili (Osteoporosis, 骨质疏松症) bolsa songekte
bolidighan kisellikler ichide eng kop uchuraydighan kiselliklerning bir bolup,
u asasliqi songekning zichliqi towenlesh we yaki bulutsiman songek shekillinish
netijiside songek asan sunup kitidighan bir xil kiselni kozde tutidu. U 50
yashliq ayallarda kop uchuraydu
Songek boshushushning sewepliri
Songek boshushush kisili songekning
sunup kitish xetirini ashuridighan bir xil kisel bolup, 50 yashtin ashqan ayallarning
yirimida asasen undaq mundaq songekni sundurwilish ehwali yuz biridu.
Insanlarning songiki her 10 yilda bir qitim yingi songekke almiship turidu.
Songek boshushush kisili bolsa del shu kona songekning yingi songekke almishish
jeryani tosalghugha uchurghanliq sewebidin kilip chiqidu.
Undaqta kona songekning yingi songekke
almishishigha nime tosalghu bolidu? Yeni qandaq amillar songek boshushush
kisilini peyda qilidu?
(1) Irsi amillar
(2) Kalsiy kemliki, yeni bedende yingi
songek ishlep chiqirishqa ihtiyaliq bolghan yiterlik kalsiyning bolmasliqi.
Kalsiy bedenning songek ishlep chiqirishida muhim bolghan miniral madda bolup, eger
beden yiterlik kalsiygha irishelmise, yeni eger yimek ichmekte yiterlik kalsiy
bolmisa, yaki ucheyning kalsini qobul qilish iqtidari yaxshi bolmisa (dawamliq
ichi surulgende, ucheyde bezi qurutlar bolghanda), we yaki bedende kalsiy yoqap
kitidighan ehwallar bolghanda bedende kalsiy kemlik kilip chiqidu.
(3) Vitamin D kemlik. Vitamin D bolsa bedenning kalsini qobul
qilishida muhim bolghan madda bolup, eger bedende Vitamin D kem bolsa, kalsiy
unumluk qobul qilinmaydighan ehwal kilip chiqidu.
(4) Ayallarda heyiz toxtighandin kiyin
ayalliq hormuni (estrogen, 雌激素) ning towenlishi
(5) Erlerdiki erlik hormuni
(testosterone, 睾丸激素) ning towenlishi
(6) Uzun muddet karwat tutup yitish we
yaki uzun muddet herket qilmasliq
(7) Kalsiyning qobul qilinishini
chekleydighan we yaki songekke ziyanliq dorilarni ishlitish
(8) Kop haraq ichish
(9) Tamaka chikish
Songek boshushush kisilining kisellik
alametliri
Songek boshushush kisilining deslepki
mezgilide hichqandaq kisellik alametler bolmaydu. Bu kiselge giriptar bolghan
kopunche kishiler, songek sun'ghandin kiyin andin ozide bu kisel barliqini
bilidu. Omurutqa songiki hichqandaq zexmisiz sunup kitidighan bolup, aghriq sewebidin
songekning sun'ghanliqi we bu kiselge giriptar bolghanliqi bayqilidu.
Tekshurush we diyagunuz qoyush
(1) Songek zichliqini tekshurush
(2) Omurutqa we tiz, put songeklirini
rintigin ressimige ilish
Dawalash we aldini ilish
(1) Kalsiy we Vitamin D ni toluqlash;
kalsiy, Vitamin D tabilitini uzun muddet istimal qilish.
(2) Yimeklik aditini ozgertish; kalsiy,
Vitamin D mol yimekliklerni istimal
qilish.
(3) Kilip chiqish seweplirige asasen
dora ishlitish, kalsiyning qobul qilinishigha tesir qilidighan asta xaraktirliq
kisellerni dawalitish.
(4) Turmush adetlirini ozgertish, uzun
muddet herket qilmasliqtin saqlinish, muhpiq beden chiniqturush, kop haraq
ichmeslik, tamak chekmeslik we yaki tamakini tashlash.
(5) Yiqilip chushtin saqlinish
سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى
سوڭەك بوشۇشۇش
كىسىلى (骨质疏松症)
بولسا سوڭەكتە بولىدىغان كىسەللىكلەر ئىچىدە ئەڭ
كوپ ئۇچۇرايدىغان كىسەللىكلەرنىڭ بىر بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى سوڭەكنىڭ زىچلىقى توۋەنلەش
ۋە ياكى بۇلۇتسىمان سوڭەك شەكىللىنىش نەتىجىسىدە سوڭەك ئاسان سۇنۇپ كىتىدىغان بىر
خىل كىسەلنى كوزدە تۇتىدۇ. ئۇ 50 ياشلىق ئاياللاردا كوپ ئۇچۇرايدۇ.
سوڭەك بوشۇشۇشنىڭ سەۋەپلىرى
سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى سوڭەكنىڭ سۇنۇپ كىتىش خەتىرىنى ئاشۇرىدىغان بىر خىل
كىسەل بولۇپ، 50 ياشتىن ئاشقان ئاياللارنىڭ يىرىمىدا ئاساسەن ئۇنداق مۇنداق سوڭەكنى
سۇندۇرۋىلىش ئەھۋالى يۇز بىرىدۇ. ئىنسانلارنىڭ سوڭىكى ھەر 10 يىلدا بىر قىتىم يىڭى
سوڭەككە ئالمىشىپ تۇرىدۇ. سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى بولسا دەل شۇ كونا سوڭەكنىڭ يىڭى
سوڭەككە ئالمىشىش جەريانى توسالغۇغا ئۇچۇرغانلىق سەۋەبىدىن كىلىپ چىقىدۇ.
ئۇنداقتا كونا سوڭەكنىڭ يىڭى سوڭەككە ئالمىشىشىغا نىمە توسالغۇ بولىدۇ؟ يەنى
قانداق ئامىللار سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنى پەيدا قىلىدۇ؟
(1) ئىرسى ئامىللار
(2) كالسىي كەملىكى، يەنى بەدەندە يىڭى سوڭەك ئىشلەپ چىقىرىشقا ئىھتىيالىق
بولغان يىتەرلىك كالسىينىڭ بولماسلىقى. كالسىي بەدەننىڭ سوڭەك ئىشلەپ چىقىرىشىدا مۇھىم
بولغان مىنىرال ماددا بولۇپ، ئەگەر بەدەن يىتەرلىك كالسىيغا ئىرىشەلمىسە، يەنى ئەگەر
يىمەك ئىچمەكتە يىتەرلىك كالسىي بولمىسا، ياكى ئۇچەينىڭ كالسىنى قوبۇل قىلىش
ئىقتىدارى ياخشى بولمىسا (داۋاملىق ئىچى سۇرۇلگەندە، ئۇچەيدە بەزى قۇرۇتلار بولغاندا)،
ۋە ياكى بەدەندە كالسىي يوقاپ كىتىدىغان ئەھۋاللار بولغاندا بەدەندە كالسىي كەملىك
كىلىپ چىقىدۇ.
(3) ۋىتامىن د كەملىك. ۋىتامىن د
بولسا بەدەننىڭ كالسىنى قوبۇل قىلىشىدا مۇھىم بولغان ماددا بولۇپ، ئەگەر بەدەندە ۋىتامىن
د كەم بولسا، كالسىي ئۇنۇملۇك قوبۇل قىلىنمايدىغان ئەھۋال كىلىپ چىقىدۇ.
(4) ئاياللاردا ھەيىز توختىغاندىن كىيىن ئاياللىق ھورمۇنى(雌激素) نىڭ توۋەنلىشى
(5) ئەرلەردىكى ئەرلىك ھورمۇنى (睾丸激素) نىڭ توۋەنلىشى
(6) ئۇزۇن مۇددەت كارۋات تۇتۇپ يىتىش ۋە ياكى ئۇزۇن مۇددەت ھەركەت
قىلماسلىق
(7) كالسىينىڭ قوبۇل قىلىنىشىنى چەكلەيدىغان ۋە ياكى سوڭەككە زىيانلىق
دورىلارنى ئىشلىتىش
(8) كوپ ھاراق ئىچىش
(9) تاماكا چىكىش
سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنىڭ كىسەللىك ئالامەتلىرى
سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدە ھىچقانداق كىسەللىك ئالامەتلەر
بولمايدۇ. بۇ كىسەلگە گىرىپتار بولغان كوپۇنچە كىشىلەر، سوڭەك سۇنغاندىن كىيىن
ئاندىن ئوزىدە بۇ كىسەل بارلىقىنى بىلىدۇ. ئومۇرۇتقا سوڭىكى ھىچقانداق زەخمىسىز سۇنۇپ
كىتىدىغان بولۇپ، ئاغرىق سەۋەبىدىن سوڭەكنىڭ سۇنغانلىقى ۋە بۇ كىسەلگە گىرىپتار
بولغانلىقى بايقىلىدۇ.
تەكشۇرۇش ۋە دىياگۇنۇز قويۇش
(1) سوڭەك زىچلىقىنى تەكشۇرۇش
(2) ئومۇرۇتقا ۋە تىز، پۇت سوڭەكلىرىنى رىنتىگىن رەسسىمىگە ئىلىش
داۋالاش ۋە ئالدىنى ئىلىش
(1) كالسىي ۋە ۋىتامىن د نى تولۇقلاش؛ كالسىي، ۋىتامىن د تابىلىتىنى ئۇزۇن
مۇددەت ئىستىمال قىلىش.
(2) يىمەكلىك ئادىتىنى ئوزگەرتىش؛ كالسىي، ۋىتامىن د مول يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلىش.
(3) كىلىپ چىقىش سەۋەپلىرىگە ئاساسەن دورا ئىشلىتىش، كالسىينىڭ قوبۇل
قىلىنىشىغا تەسىر قىلىدىغان ئاستا خاراكتىرلىق كىسەللەرنى داۋالىتىش.
(4) تۇرمۇش ئادەتلىرىنى ئوزگەرتىش، ئۇزۇن مۇددەت ھەركەت قىلماسلىقتىن
ساقلىنىش، مۇھپىق بەدەن چىنىقتۇرۇش، كوپ ھاراق ئىچمەسلىك، تاماك چەكمەسلىك ۋە ياكى
تاماكىنى تاشلاش.
(5) يىقىلىپ چۇشتىن ساقلىنىش
