Rak kisili

Rak kisili heqqide qisqiche chushenche

Memet Emin

      Bu maqalining kona yiziq nusqisini towendiki ulanmidin korung

      http://dohturum.com/forum.php?mod=viewthread&tid=2133

Rak kisili diginimiz bedendiki herqandaq eza, organ we toqulmilardiki melum normal bolmighan hujeyrilerning konturulsiz kopiyishidin peyda bolghan yaman supetlik kisellikler toplimini korsitidu. Adem bedini adette 200 xil  etirapidiki oxshimighan hujeyrilerdin tuzulgen bolup, hujeyriler normal kopiyish arqiliq kona we olup ketken hujeyrilerning ornini alidu. Yingi hujeyrining peyda bolushi we kona hujeyrining ornini ilishi bedende uzluksiz yuz birip turidu we melum tengpungliqni saqlaydu. Adette normal bolmighan hujeyriler bedende anche munche peyda bolup tursimu, biraq bedenning ozini qoghdash kuchi terpidin derhal yoq qilinidu. 

Qandaq ehwal astida adem bedinide rak kisili peyda bolidu?

Adette towendiki exwal astida rak kisili peyda bolidu.

1.     Her xil (rak peyda qilghuchi) sewepler tupeylidin bedende konturulsiz kopiyish alahidilikige ige normal bolmighan hujeyriler peyda bolghanda.

2.     Bedenning tebii qoghdash kuchi bu normal bolmighan hujeyrilerning konturulsiz kopiyishini tossup qalalmighanda.

3.     Bu normal bolmighan hujeyriler uzluksiz kopiyip normal hujeyrini bisip chushkende, we yaki normal hujeyrining ornini alghanda.

Adette bedendiki eza, organ, toqulma we hujeyriler rak peyda qilghuchi ziyanliq amillarning tesirige uchurap xehme bolghandin nurghun yillar kiyin andin asta asta rak kisilige tereqqi qilidu.  Qanda bolidighan rak hujeyriliri oz ara toplushup osme peyda qilmighandin bashqa adem bedinide peyda bolghan nurghun rak hujeyriliri adette terqqi qilip melum basquchqa barghanda oz ara topulshup osme peyda qilidu, shunga adette rak kisili yaman supetlik osme depmu atilidu.

Adem bedinide rak peyda qilghuchi amillar

Adem bedinide rak peyda qilghuchi amillar nahayti kop bolup, nurghun rak kiselliri herguzmu bir xil amil sewebidin kilip chiqqan bolmastin belki kop xil amillarning ortaq tesiridin kilip chiqqan.  Adem bedinide rak peyda qilidighan her xil amillarni towendiki bir nechche katigoriyege yighinchaqlashqa bolidu.

1.     Irsi we tughma amillar: ahiliside mewjut bolghan rak kisili, bedinide melum rak kisili bilen munasiwetlik ginning bolushi qatarliqlar; texminen 3-10% rak mushu irsi we tughma amillar bilen munasiwetlik;

2.     Muhit amilliri: muhitning bulghunishi, her xil sanaet exletliri, is tutek, her xil ximiyelik rak peyda qilghuchu maddilar (致癌物）, kuchluk quyash nuri;

3.     Yimek ichmek amilliri: bezi tebiyiti ozgertilgen we yaki gini almashturulghan yimeklikler, bezi tem kirguzidighan (食物添加剂, 糖精), buzulushning aldini alidighan ximiyelik madda qoshulghan yimeklikler; chilash we ichitish usuli arqiliq yasighan yimeklikler (泡菜, 咸菜，以及腌制类, 发酵类和干制海产食物), sey koktat we yelimishni az istimal qilish, qizil goshni kop istimal qilish, tuzni kop istimal qilish;

4.     Biyologiyelik amillar: yuqumluq kisel we yallughlunush, mesilen asta xaraktirliq B we C tibliq jiger yallughi, bala yatqu yallughi qatarliq bezi virus, baktiryeler we parazit qurutlar bilen yallughlunush; texminen 18% rak kisilining peyda bolushi mushu amillar bilen munasiwetlik;

5.     Radiyaktipliq amillar: atum sinaqliridin kilip chiqqan chang tozang, bezi radiyaktiplik maddilar bar tagh ongkurler, doxturxanida ishlitidighan ritigin, radiyaktipliq dawalash uskunliri qatarliq amillarni oz ichige alidighan bolup, texminen 10% rak kisili kishilerning bilip bilmey her xil radiyaktipliq nur bilen uchurashqanliqidin kilip chiqqan；

6.     Hormun amilliri: hormun adem bedinide ishlep chiqirildighan bir xil ximiyelik madda bolup, bedenning nurghun fonkisiyesi hormundin ayrilalmaydu; biraq bezi hormunlar melum sharahit astida oz tengpungliqini yoqutup, bedenning normal fonkisiyesini saqlashtin beden'ge ziyan kelturdighan maddigha aylinidu we rak kisilini peyda qilidu. Undin bashqa hormun terkiwi bar her xil dora, yimek ichmek, girim boyumliri muhapiq ishlitilmigendimu adem bedinide rak peyda qilidu.

7.     Turmush adetliri: jiddilishish, az herkket qilish, tamaka chikish, kop haraq ichish, simizlik;

Rak kisilining turliri

Rak diginimiz bir universal atalghu bolup u towendiki turlerge bolinidu.

1.     Yaman supetlik Osme (恶性肿瘤, casinoma)

2.     Goshluk Osme (肉瘤, sarcoma)

3.     Yaman Supetlik Limfa Osmisi (恶性淋巴瘤, Lymphomas)

4.     Aq qan raki (白血病, Leukemia)

5.     Bezlik Osme (腺瘤Adenoma)

Kop uchuraydighan rak kisellikliri

Raki kisili adem bedinidiki herqandaq eza, organ we toqulmilarda korulishi mumkin, bezi eza we organlarda rak kisili kop uchurshi mumkin, yene bezi eza we organlarda rak kisili nahayti az uchurshi mumkin.

Ayallarda eng kop uchuraydighan rak kisili emchek (koksi) raki (tereqqe qilghan dowletlerde we chong sheherlerdiki ayallarda) we bala yatqu (boyun) raki ( tereqqi qilmighan dowletlerde we yiza ayallirida) hisaplinidu. Erlerde eng kop uchuraydighan rak kisili meze bizi raki hisaplinidu. Opke raki, chong uchey raki bolsa hem ayal hem erde kop uchuraydighan rak kisili hisaplinidu. Balilarda bolsa her xil jiddi xaraktirliq qan raki eng kop uchuraydighan rak kisili hisaplinidu.

Undin bashqa kop uchuraydighan rak kisili qizil ongkech raki, ashqazan raki, jiger raki qatarliq rak kisilidin ibaret.

Rak kisilining kisellik alametliri

Mutleq kop sandiki rak kisilining deslepki mezgilide hichqandaq kisel alamiti bolmaydu. Adette rak kisili tereqqi qilip melum basquchqa barghanda bezi kisellik alametlirini peyda qilidighan bolup, bu kisellik alametler rak peyda bolghan organ'gha, rak kisilining turige, rakning chong kichiklikige, rakning etirapqa tarighan tarimighanliqi we etiraptiki organ toqulmilargha kelturup chiqarghan ziyan zexmitining ighir yenggilikige baghliq.

Kopunche rak kisilining otura we axirqi basquchida bolidighan ortaq kisellik alametler towendikiche

1.     Beden ighirliqi ushtumtut towenlep kitish;

2.     Ishtiyi tutulup qilish we yaki tamaq yigusi kelmeslik;

3.     Ichki ezada qan chiqish, yeni qan tukurush, chong kichik terette qan kilish;

4.     Aghrish, bolupmu rakning axirqi bashquchida rak kisili bolghan organ ezalar qattiq aghrish;

5.     Osme peyda bolush, we yaki rak peyda bolghan organ ezaning esli normal sheklide ozgurush bolush;

6.     Yara, zexme peyda bolush, mesilen tire raki, ashqazan qizil ongkech raki;

7.     Qan kemlik;

8.     Hirip charchash, maghdursizlinish

9.     Qusush, yandurush;

10.            Tutqaqliq kisel qozghulush, hushidin kitish;

Rak kisilige diyagunuz qoyush

Rak kisilini dawalashning unimi rak kisilini baldur bayqashqa baghliq bolup, raki kisilige oz waxtida iniq diyagunuz qoyush bekla muhim.

Towendiki tekshurushler arqiliq mutleq kop sandiki rak kisilige diyagunuz qoyush mumkin.

1.     Gumanlan'ghan orunni rintigin resimige tartish.

2.     Gumanlan'ghan orunni CT we MRI arqiliq tekshurush.

3.     Gumanlan'ghan ezalarni B tipliq yuquri chastotuluq awaz dolqunliri (B超) arqiliq tekshurush；

4.     Gumanlan'ghan ezalarni ichki eza eyniki arqiliq tekshurush (内腔镜检查).

5.     Qan, suduk, chong teret we her xil beden suyuqliqidin rak hujeylrini tekshurush we yaki rak kisili sewebidin miqdari alahide iship ketken yaki alahide towenlep ketken rak kisilige xas bezi maddilarni tekshurush;

6.     Rak bolghan eza, organ toqulmilardin ornek ilip tekshurush (活组织检查) eng ishenchilik eng hel qilghuch tekshurush bolup, her qandaq bashqa tekshurushler  bu tekshurushning ornini alamaydu.

Rak kisilining aldini ilish

Hemmimizge melum bolghinidek rak kisili unumluk uzul kisil dawlash qiyin bolghan bir xil kisellik bolup, her qandaq adem bu xil kiselge giriptar bolghanda rohi we jismani jehette kop azaplargha duch kilidu. Shu seweptin bu kiseldin saqlinish bekla muhim.

Undaqta qandaq qilghanda bu kiseldin saqlan'ghiliq bolidu? Hazirche insanlarning rak kisilidin putunley saqlinishi mumkin emes, biraq rak kisilige giriptar bolush ihtimalini eng yuwuri derijide towenlitish tamamen mumkin. Elwette bezi amillar bizning umut arzu we xayishimizgha baghliq emes, biz ularni ozgertelmeymiz. Bezi amillar tamamen ozimizge baghliq bolup, bu jehettiki chushenchimizni aydinglashturup, kundilik turmushta diqet qilsaq, raktin saqlinish mexsitige yiteleymiz.

Biz towendikilerge diqet qilish arqiliq rak kisilige giriptar bolush ihtimalliqimizni towenliteleymiz.

1.     Tamaka chekmislik, yaki tamakini tashlash. Ighir ayaq ayal we yishigha toshmighan balilar bar sorunlarda mutleq tamaka chekmeslik. Oy ichide yaki hawa almashturush uskunliri toluq bolmighan muhitta tamake chekmeslik.

2.     Kop haraq ichmeslik, bolupmu yuquri giradusluq haraqlarni kop istimal qilmasliq.

3.     Jiger yallughi qatarliq bezi virus, baktirye we parazit qurutlar kelturup chiqarghan yuqumluq kisellerge giriptar bolghanda, oz waxtida unumluk dawalash ilip birish; amal bar munasiwetlik kiselliklerning waksinisini udurush, we bu kiselliklerning aldini ilish.

4.     Qalaymiqan dora ishletmeslik, dora ishlitish zorur bolghanda amal bar ekis tesiri towen unimi yaxshi dorilarni ishlitish; hormun terkiwi bar dorilarni uzun muddet ishlitishtin saqlinish; her xil tire asiraydighan girim qilish we hosni tuzesh boyumlirini tallighanda amal bar terkiwide rak peyda qilidighan madda yoq, supet jehette kapalet ige mesulatlarni ishlitish, saxta girip boyumlirini ishlitishtin saqlinish;

5.     Beden chinuqturushqa akitip qatnishishi, beden ighirliqini muhapiq konturul qilish; akitip turmush pozitsiyesini yitildurush, asan jiddilishishtin saqlinish;

6.     Tebii yimekliklerni istimal qilish, gini ozgertilgen yimeklikerni az istimal qilish, bolup rak peyda qilidighanliqi iniq bolghan yimekliklerni istimal qilmasliq; her xil ximiyelik madda qoshulghan yimek ichmekni az istimal qilish yaki istimal qilmasliq, mesilen tem qoshquchi, yimek ichmekke reng qoshquchi qoshulghan yimek ichmeklerni istimal qilmasliq; tuzni kop sitimal qilmasliq; kala goshini heddidin ziyade kop istimal qilmalliq; sey koktat we yelimishlerni uzluksiz istimal qilishqa adetlinish;

7.     Oy yasighan we yaki oy bizigende ishletken matiryalgha diqet qilish, terkiwide rak peyda qilidighan madda bar matiryallarni mutleq ishletmeslik. Oyning hawa almasturush uskunlirini yaxshilash.

8.     Muhitni asirash, hawaning ighir bulghunushidin saqlinish, yaki bulghan'ghan muhitta uzun turmasliq.

9.     Radiyaktipliq bulghan’ghan rayundin yiraq turush, kop miqdarda rintigin nuri bilen uchurshushtin saqlinish.

10.            Kuchluk quyash nurida uzun muddet qaqlinishtin saqlinish, we yaki muhapiq ozini qoghdash wastisini qollan'ghan asasta qaqlinish;

Rak kisilini dawalash

Her qandaq rak kisilini dawalashta eng muhim bolghuni baldur bayqash bolup, rak kisili qanche baldur bayqalsa, dawalash unimi shunche yaxshi bolidu. Rak kisilini dawalash adette rak peyda bolghan organ we rakining turige asasen sel periqliq bolsimu, biraq mutleq kop sandiki rak kisilige bolghan dawalash asasen oxshash.

Opiratsiye qilip dawalash; yaman supetlik osme qatarigha kiridghan herqandaq rak kisilige nisbeten opiratsiye qilip dawalash eng aldin tallinidighan, eng unumluk dawalash hisaplinidu.

Ximiyelik dawlash; opiratsiye qilish pursiti otup ketken, yaki opiratsiye qilishqa bolmaydighan rak kisilige nisbeten, her xil qan rakigha nisbeten eng unumluk dawlashning biri bolup, opiratsiyedin kiyinki rak kisilining qayta qozghilishning aldini ilishtimu muhim orunni igelleydu.

Radiyaktipliq nur bilen dawalash; bu xil dawalash bezi qismen rak kisellirige nisbeten birdin bir unumluk dawalash hisaplan'ghandin bashqa barliq rak kisellilige nisbeten opiratsiyedin kiyin rak kisellirige ilip birilidighan qoshumche dawalash bolup, opiratsiye qilish pursitini ketkuzup qoyghan we yaki opiratsiye qilish imkaniyiti bolmighan hem ximiyelik dawalash unimi yaxshi bolmighan rak kisellirige nisbeten bimarning omurini uzartishta muhim rol oynaydighan dawalash usullirining biri hisaplinidu.

Undin bashqa bezi biyologoyelik dawalash, imiyunutluq dawalash qatarliq yingiche dawlash usulliri sinaq qilinimaqta.

Qoshumche: Rak peyda qilghuchi maddilar

1.     Tamaka we Nukitin (烟草, 尼古丁)

2.     Her xil ispirit (乙醇, 甲醛)

3.     Tash paxta (石棉)

4.     丙酮

5.     砒霜

6.     六价铬

7.     二恶英

8.     氯仿

9.     Didiwi (滴滴涕、敌敌畏)

10.            镍金属

11.            硝基苯

12.            硝酸盐与亚硝酸胺(火腿、香肠、腊肉)

13.            多环芳香碳氢化合物

14.            腌制类、发酵类及干制海产食物

15.            Tamaqqa tem kirguzguchi (食物添加剂, 糖精)

16.            Chilighan sey (泡菜)

17.            苯胺、二甲苯

18.            苏丹红

19.            氧化铁

20.            有机铅化合物

21.            三聚氰胺及汞与其无机化合物

22.            己内酰胺