Zika kisili we Zika virusi

Zika kisili we Zika virusi

Hazir sehiye saheside xelqarada qizziq nuqta bolghan kisellik zika kisili bolup, bu toghursida Dunya Sehiye Teshkilati jiddi agahlandurushlar ilan qildi.

Zika kisili diginimiz zika virusi bilen yuqumlinishtin kilip chiqqan bir xil yuqumluq kisellik bolup, asasliqi pash chiqish arqiliq yuqidu. Mutleq kop sandiki kishilerde alahide kisel alametliri bolmaydu, bir qisim zika virusi bilen yuqumlan'ghan kishilerde qizzish, tirige qizil chiqish, qol pachaqning boghumliri aghrish, kozi qizzirwilishtek alametler korilidu. Bu xil kisellikning kisel alametliri yenggil bolup, adette bir nechche kundin bir hepte ariliqida yoqap kitidu. Undaqta bu kiseldin nimishqa endishe qilimiz?

Bu kisel gerche bu kisel bilen yuqumlan'ghuchilar ichidiki kopunche kishilerge alahide tehdit ilip kelmismu, biraq ighir ayaq (hamile) ayallarning qosiqidiki balisining minge tereqqiyatigha ighir derijide tehdit ilip kilip, kichik minge kisilini peyda qilishi mumkin dep qaralghanliqi uchun, dunya sehiye teshkilati hamile ayallargha we yaki bala ilish aldida turghan ayallargha amal bar bu kisel tarqighan rayunlargha barmasliqqa agahlandurmaqta.

Bu kisel deslepte Biraziliyedin tarqighan bolup, hazir jenubi we otura Amirka qitesini merkez qilghan 25 dolwettiki 3 - 4 milyun kishige tesir qilghan. Bowaqlardiki bu kichik minge kisilige giriptar bolghan balilarning Biraziliyediki tughulush nisbiti burun yilligha 150 etirapida bolghan bolsa, hazir otken yili 11-aydin hazirghiche bolghan qisqighina 3 ay ichide bu kichik minge kisili bilen tughulghan bowaqlarning sani 4000 din iship ketken. Hazirgha qeder bu virusqa nisbeten unumluk vaksina yoq, hem bu kisel bilen tughulghan bowaqlargha nisbeten unumluk dawa bolmighachqa, dunya sehiye teshkilati bu kisellikning tarqilish ehwaligha alahide ehmiyet birip, tibbi alimlarning bu jehettiki tetqiqatni tizletshturup, qisqa waqit ichide bu virusqa qarshi vaksini tipip chiqishqa chaqirmaqta.

Paydiliq we ziyanliq toghursida

Paydiliq we ziyanliq uqumi toghursida ikki ighiz parang

ماقالىنىڭ كونا يىزىقىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ 

http://saghlam-bolung.blogspot.com/2018/08/blog-post.html

Memet Emin

Tilimizdiki “paydiliq we payda qilish” uqumi asasliqi qilghan ish herkitimiz, istimal qilghan yimek ichmek we dora dermenlirimizning bizge melum menpet yaki yaxshiliq ilip kilidighanliqini körsitidighan bolup, “ziyanliq we ziyan qilish” ning eksini közde tutidu. Emiliyette meyli “paydiliq, payda qilish” bolsun, we yaki "ziyanliq, ziyan qilish” bolsun, her ikkilisi nispi menediki bir uqum bolup, ularning arisidiki periq “aq” we “qara” dek undaq iniq emes, bezide hetta oz ara ariliship kitishi we yaki orun almiship qilishi mümkin.

Kündülük turmushta, köpünchimiz özimiz ziyanliq dep qarighan, we yaki ziyan qilidighanliqini iniq bilgen ish herket we yimek ichmektin saqlinimiz, ulardin periz tutimiz, biraq paydiliq dep qarighan ish herketler bilen normaldin artuq shughullunushtin, payda qilidu dep qarighan yimek ichmeklerni köp istimal qilishtin saqlinishqa diqqet qilmaymiz. Eksinche payda qilidighan nersilerni köp istimal qilishqa adetlen’genmiz. Payda qilidu digen ish herket, yimek ichmek qanche köp bolsa shunche yaxshi dep qaraymiz. Emiliyette ziyanliq nersilerni istimal qilghanda bedinimizge ziyanliq ilip kelginige oxshash, paydiliq dep qarighan nersilerni beden ihtiyajidin artuq istimal qilghandimu oxshashla bedinimizge ziyanliq ilip kilidu.

Biz normalda ziyanliq dep qarighan bir qisim nersiler gerche her zaman ziyanliq bolsimu, yene bir qisim ziyanliq nersiler  melum ehwal astida bizge payda qilishi mumkin. Biz paydiliq dep qarighan herqandaq nerse eger chikidin ashsa we yaki beden ihtiyajimizdin iship ketse her zaman ziyanliq nersige aylinip qilishi, we arzu isteklirimizge zit halda bizge oylimighan yaman aqiwetlerni ilip kilishi mümkin.

Hemmimiz bilgendek, bulghan’ghan muhit, is-tutek, alahide yuquri yaki alahide töwen timpiratura,  bulghan’ghan  we yaki buzulup qalghan yimek ichmekler  her zaman ziyanliq bolup, men bu yerde bu xildiki her zaman we yaki iniqla ziyanliq bolghan nersiler üstide köp toxtatlamaymen.

Bizde nurghun nersilerni biraqla paydiliq yaki ziyanliq dep iniqla ayriwitidighan, hem paydiliq dep qaralghan nersilerni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi dep qarap, qarghularche qoghlishidighan ehwallar bir az omumlashqan we yaki adetke aylan’ghan mesile bolup, men töwende bizge paydiliq dep qaralghan nersiler bilen bizge bezide ziyanliq dep qaralghan nersilerning qandaq waqitta we qandaq ehwal astida payda qilidighanliqini, qandaq waqitta we qandaq ehwal astida ziyan qilidighanliqini qisqiche tonushturup ötmekchimen.

Meyli ösümlük bolsun we yaki haywanat bolsun, hayatliq bolush üchün eng muhim bolghan üch amil – quyash nuri, hawa (oksigin) we su. Bularning biri kem bolsa hayatliq bolmaydu. Bu menedin eyitqanda ular bizge nahayti muhim bolghan paydiliq nersilerdur. Ularsiz bizning saghlam bolushimiz uyaqta tursun hetta yashimiqimizmu mümkin emes. Biraq bu digenlik biz ularni qanchilik köp istimal qilsaq shunche yaxshi digenlik emes. Biz quyashqa (aptapqa) qaqlinish ariqliq nurghun kiselliklerning aldini alalaymiz, eger quyashqa köp qaqlinip ketsek tirek rakigha giriptar bolimiz.

Sap hawa (oksigin) bilen nepeslinish bizge rahet bighishlaydu, oksigin bolmisa biz azraqmu yashiyalmaymiz. Oksigin kem bolsa nepisimiz qisilip, hasirap qalimiz, eqli hushimiz normal ishlimey qalidu. Eger sap oksigin (100% oksigin) bilen uzun muddet nepeslensek, oksigin bilen zeherlinish kilip chiqidu.

Sumu hayatliqta oxshashla muhim bolup, bedinimizning 60-70% sudin terkip tapqan. Kündülük turmushta yiterlik su istimal qilish arqiliq bedenning su tengpungliqini saqlash, we bedendiki qalduq maddilarni beden siritigha ajirtip chiqirish, bizning saghlam yashishimizda bekla muhim.  Biraq bundaq digenlik suni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi digenlik emes. Bedenimizde eng muhim bolghini su tengpungliqi bolup, eger biz suni az istimal qilsaq, bedendiki su miqdari azlap, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda yuqurlap kitidu, netijide bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu. Eger biz suni ihtiyajdin köp istimal qilsaq, bedendiki su miqdari köpiyip, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda töwenlep kitidu, netijide oxshashla bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu.

Aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi), her xil vitaminlar we miniral maddilar bizning hayatimiz we saghlam yashishimiz üchün kem bolsa bolmaydighan ozuqluq maddilar hisaplinidu. Bu ozuqluq maddalarning ichide aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi) bizni inirgiye bilen teminleydu, her xil vitaminlar we miniral maddilar bolsa bedinimizdiki her xil ezalarning normal mitabolizimini we fonkisiyesini  saqlashta nahayti mohim rol oynaydu. Bu nuqtidin eyitqanda, bu maddilarning hemmisi bizning saghlam yashishimiz üchün nahayti paydiliq, biraq bundaq digenlik biz ularni qanche köp istimal qilsaq, saghlamliqimizgha shunche payda qilidu digenlik bolmaydu.

May bilen shiker (karbon su birikmisi) ni istimal qilmisaq, bedinimz kündülük ihtiyajliq bolghan inirgiyege irishelmeydu, netijide bishimiz qeyish, közimiz tolishtek alametler körilidu, bu maddilar bedinimizde uzun muddet kem bolghanda, bedinimiz kündülük inirgiye ihtiyaji üchün aqsilni parchilashqa mejburi bolidu, netijide biz kündin kün’ge oruqlaymiz we ajizliship mangimiz, we her xil ozuqluq yitishmeslik bilen munasiwetlik kiselliklerge giriptar bolimiz. Eksinche biz may we shiker (karbon su birikmisi) ni beden ihtiyajimizdin artuq istimal qilsaq, bedinimizde simizlik we uning bilen munasiwetlik her xil kisellikler kilip chiqidu. Gösh maylarni ozuqluq yitishmigen we shu seweptin ozuqluq yitishmeslik kisilige giriptar bolghan kishiler istimal qilsa, ulargha payda qilidu we shu seweptin kisili saqidu. Eksiche ozuqluq toluq bolghan we yaki simiz kishiler istimal qilsa, ulargha ziyan qilidu we ularning yürek qan tomur kisilige giriptar bolushini tizleshturidu.

 Vitaminlarni yiterlik istimal qilmisaq, vitamin kemlik kisili kilip chidu, vitaminlarni beden ihtiyajidin artuq istimal qilsaq vitamin bilen zeherlinish kilip chidu. Eger bedinimizde melum xildiki vitamin kem bolsa, andin biz shu xildiki vitamin tabilitini istimal qisaq, bu chaghda bu xildiki vitamin tabliti bizge payda qilidu, bedimizdiki kem bolghan vitamin toluqlinidu, netijide vitamin kemliktin kilip chiqqan kisel saqiyip, saghlamliqimiz eslige kilidu. Eger bedinimizde hichqandaq vitamin kem bolmisa, biz vitamin tabilitini istimal qilsaq, u bizning saghlamliqimizgha kop ehmiyiti bolmaydu, eksinche bedendiki vitamin dorilirini parchilaydighan organlarning xizmet yükini ashurwitidu. Eger biz vitamin tabilitlirini uzun muddet beden ihtiyajimizdin artuq istimal qiliwalsaq, u chaghda bu vitamin tabilitliri bedinimizge ziyan qilidu, yeni bedinimizde vitamin bilen zeherlinishni keltürüp chiqiridu.

Miniral maddilarmu bedinimizde nahayti muhim xizmetlerni öteydighan bolup, ular bizning saghlam yashishimizda kem bolsa bolmaydighan muhim amillar hisaplinidu. Ular bedinimizde kem bolsa bolmighan'gha oxshash, artuq bolsimu bolmaydu. Biz ularning bedinimizge bolghan paydiliq teripini tekitlep, ihtiyajdin artuq istimal qiliwalsaq bedinimizge oxshashla ziyan ilip kilidu. Mesilen kaltsiy bedinimizdiki söngekni qaturushta eng muhim bolghan maddilarning biri bolup, u yene bedinimizdiki nurghun organlarning normal fonkisiyesini saqlashtimu nahayti muhim rol oynaydu. Bedinimizdiki kaltsiy kem bolghanda kaltsiy kemlik kisili kilip chiqidu. Bedinimizdiki kaltsiy yuquri bolghanda kaltsiy yuqurluq kisili kilip chiqidu.

Yuqarqi muhim amillardin bashqa heriket we beden chiniqturushmu bizning hayatimizda we saghlam yashishimizda nahayti muhim. Hayat dimek herket dimek, kichigi hujeyrilerning normal xizmetliridin bashlap, yürekning soqishi, qanning aylinish, üzlüksiz nepeslinip turishimiz we kündülük xizmet, ügünüsh, beden chiniqturushning hemmisi herikettur. Herket bolmighan tende jan yoq dimektur. Bu menadin eyitqanda herket qilish we beden chiniqturush bizning hayatimizda we saghlam yashimizda nahayti muhim ehmiyetke ige. Gerche normal herket hayatliq we saghlam yashashning kapaliti bolsimu, biraq bu digenlik herket qanche köp bolsa shunche saghlam bolidu digenlik bolmaydu. Buning tipik misali tenterbiye jehette dunya chimpiyuni bolghanlar ichide uzun ömür körgenlerning nisbiti töwen, bu chimpiyunlarning köp qismi yash waxtida uzun muddet heddidin ziyade köp herket qilghini üchün, bedende uzun muddet asta xaraktirliq zexmiler yüz birip, yash 50, 60 din ashqanda her xil asta xaraktirliq kisellerge asan giriptar bolidu. Netijide noraml herket qilghan we beden chinuqturghanlardek saghlam yashiyalmaydu we uzun ömür körelmeydu.

Biz kisel bolghanda kisilimizni dawalap saqaytip, saghlamliqimizni eslige keltürüshte  ishlitidighan mutleq köp sandiki dorilarning hemmisi ximiyelik madda bolup, ularning hemmisining digüdek undaq yaki mundaq ekis tesiri bar, kem digende jiger we yaki börekning xizmet yükini ashurup, bu organlarda bezi asta xaraktirliq zexmilerni keltürüp chiqiridu. Biz kisel bolghanda u dorilarning kisilimizni dawalash jeryanida ilip kelgen paydisi, ziyinidin köp bolghanlighi üchün, biz u dorilarning bezi ekis tesirini tekitlep ketmey, dorining bizge ilip kilidighan shipasini közde tutup dora ishlitimiz. Dorilarning ekis tesirini eng yuquri derijide töwenlitish, ünimini eng yuquri derijide yuquri köturush üchün, eng ünümlük, eng muhapiq bolghan dorilarni tallap, eng muhapip miqtarda, eng muhapiq (qisqa) waqit ishlitishke tirishimiz. 

Eger biz muhapiq bolmighan dorilarni, muhapiq bolmighan miqtarda, muhapiq bolmighan waqit istimal qilsaq, kisel dawalash meqsitige yitelmeslikimiz mümkin, netijide u dorilarning ziyini paydisidin yuquri bolup kitip, bizge payda qilidu dep istimal qilghan dora eksinche bizge ziyan qilidighan dorigha aylinip qilishi mümkin. Mundaqche eytitqanda herqandaq dorining paydisi we ziyini nispi bolup, oxshash bir xil dora, shu dora mas kilidighan kiselge giriptar bolghan bimargha nisbeten paydiliq bolghan bolsa, hichqandaq kiselge giriptar bolmighan we yaki u dora mas kelmeydighan bashqa xildiki kiselge giriptar bolghan insanlargha nisbeten ziyanliq bolushi mümkin. Shunga herqandaq dorilarni muhapiq istimal qilish, payda qilidu depla qarghularche dora istimal qilmasliq kirek. 

Herqandaq kiselge giriptar bolghanda, shu kiselge eng muhapiq bolghan dorini tallap ishlitish, ünimi we ishlitish meqsiti iniq bolmighan her xil dorilarni qoshup istimal qilip, ularning ichidin birersi payda qilip qalar digen ümütte qarghularche dora ishlitishtin we yaki teley sinashtin saqlinishimiz kirek.

Xulase: dimekchimenki herqandaq nersining ikki teripi bolghan'gha oxshash, dunyada muteleq paydiliq, we yaki her zaman payda qilidighan dora, saghliqni saqlash boyumliri we ozuqluq maddilar yoq. Hemme nerse nisbi. Shunga saghlam yaxshaymiz deydikenmiz, hemme jehette tebilikke we tengpungluqqa diqet qilishimiz kirek.

Saghlamliq bibaha goherdur

ساغلاملىق بىباھا گۆھەردۇر

مەمەت ئىمىن

ئامىركىنىڭ رود ئايىلەن  شىتىاتىدا بۇ يىل 8 ياشقا كىرىش ئالدىدا تۇرغان دورىيان  ئىسىملىك  بىر بالا، 4 يىشىدا يەنە 2012-يىلى 4-ئايدا يامان سۈپەتتلى مۇسكۇل ئۆسمىسىگە گىرىپتار بولغان بولۇپ، 4 يىلغا  يىقىن ۋاقىت  ئىچىدە  ھەر خىل  داۋالاشلارنى  ئىلىپ بارغان بولسىمۇ،  ئەڭ ئاخىردا يەنىلا ئۆلۈم گىرداۋىدىن  يىراقلاپ  كىتەلمىەەن.  دوختۇرلار بالىغا ۋە بالىنىڭ ئاتا ئانىسىغا ھىچقانداق ئامالنىڭ يوقلىقىنى ئەيىتقان. 2016-يىلى 1-ئاينىڭ 11-كۈنى  بالا  ئۆزىنىڭ كۆپ  ياشىيالمايدىغانلىقىنى بىلگەندىن  كىيىن،  ئاتا ئانىسىغا ئۆزىنىڭ ئۆلۈپ  كىتىشتىن بۇرۇن بىر ئارزۇسىنىڭ بارلىقىنى ئەيىتقان.

دورىيان: دادا، سەن بىلەمسەن، مەن جەننەتكە كىرىشتىن بۇرۇن نىمىنى ئۈمۈت قىلىمەن؟ 

دادىسى: (كۆز  يىشىنى مەجبۇرى كونتۇرۇل قىلىپ تۇرۇپ) نىمىنى ئۈمۈت قىلىسەن ئوغلۇم؟

دورىيان: مەن جوڭگودىكى سەدىچىن سىپىلى ئۈستىدە مەشھۇر بولۇشنى ئۈمۈت قىلىمەن

دورىياننىڭ ئاتا ئانىسى بالىسىنىڭ بۇ ھالىدا جوڭگوغا بىرىشنىڭ قىيىن ئىكەنلىگىنى ئويلۇشۇپ تۇرغاندا، بالا دەرھال قوشۇمچە قىلىپ مۇنداق دىگەن. مەن ئۆلۈپ كىتىشتىن بۇرۇن ئامالىمنىڭ بىرىچە مەشھۇر بولۇشنى ئۈمۈت قىلىمەن. 

شۇنىڭ بىلەن بالىنىڭ ئاتا ئانىسى ئىجتىمايى تاراتقۇلاردا جوڭگودىكىلەرگە ۋە ياكى جوڭگودا تونۇشى بارلارغا بالىسى ئۈچۈن سەدىچىن سىپىلى ئۈستىدە "جەسۇر بول، دورىيان"   دىگەن خەتنى كۆتۈرۈپ رەسسىمگە چۈشۈپ ئەۋەتىپ بىرىشنى مۇراجەت قىلغان. نەتىجىدە 24 ساەتكە يەتمىگەن ۋاقىت ئىچىدە دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن نۇرغۇن قوللىغۇچىلار "جەسۇر بول، دورىيان" دىگەن خەتنى كۆتۈرۈپ رەسسىمگە چۈشۈپ تورغا قويۇپ قويغان.

بۇ ۋەقە ئارقىلىق مىنىڭ بۇ يەردە دىمەكچى بولغۇنۇم، ھاياتنىڭ زادى  نىمە ئىكەنلىگىنى تىخى تولۇق بىلمىگەن نارسىدە بىر بالىنىڭ ئۆزىنىڭ ئۆلىمىنى قوبۇل قىلىشى نە قەدەر ئىچىنىشلىق بىر ئىش، ئاتا ئانىغا نىسبەتەن بالىسىنىڭ ئۆلۈپ كىتىۋاتقانلىغىنى كۆرۈپ تۇرۇپ، ھىچنىمە قىلالماي بالىسىنىڭ ئۆلۈمىنى كۈتۈپ تۇرۇش نەقەدەر ئازاپلىق بىر ئىش. ئاتا ئانىغا نىسبەتەن دۇنيادا بۇنىڭدىن بەك ئازاپلىق ئىش بولمىسا كىرەك. 

ساغلاملىق - ساغلام تۇغۇلۇپ ساغلام چوڭ بولغانلارغا نىسبەتەن تەبىيىلا  ئگە بولغان نورمال ھاياتنىڭ بىر قىسمى بولسىمۇ، بىراق مەيىپ تۇغۇلغان ۋە ياكى ساغلاملىقىنى يوقاتقانلارغا نىسبەتەن دۇنيادا قايتا ئىرىشمەك ئەڭ قىيىن بولغان قىممەتلىك بايلىقتۇر. 

باشقىلار دالاي لامادىن، سىنى ئىنسانلارنىڭ قايسى قىلمىشى سىزنى ئەڭ ئەجەپلەندۇرىدۇ دەپ سورىغاندا، دالاي لاما مۇنداق جاۋاپ بەرگەن ئكەن. "ئىنسانلار، مال دۇنيا ئۈچۈن ئۆزىنىڭ ساغلاملىقىنى قۇربان قىلىشىدۇ، ئۇندىن كىيىن مال دۇنياسىنى سەرىپ قىلىپ ساغلاملىقىنى ئەسلىگە كەلتۇرۈشكە تىرىشىدۇ؛ كەلگۈسى توغۇرسىدا بەك ئويلۇشۇپ كىتىپ، ھازىرقى ۋاختىدىن بەھرىمان بولمايدۇ (ھوزۇرلانمايدۇ)؛ نەتىجىدە ھەم بۇگۈنىدىن ھەم كەلگۇسىدىن بەھرىمان بولالمايدۇ؛ ياشىغاندا مەڭگۇ ئولمەيدىغاندەك ياشايدۇ، ئولگەندىمۇ مەڭگۇ ياشىمىغاندەك ئولىدۇ."

ھەممىزنىڭ  تىنى ساغلام بولسۇن!

Kaltsiy we saghlamliq

كالتسىي ۋە ساغلاملىق

مەمەت ئىمىن

ئەسكەرتىش: مىنىڭ يازمىلىرىم ئۇيغۇر لاتىن يىزىقىدا يىزىلىپ يۇمشاق  دىدال"يۇلغۇن"  ئارقىلق كونا يىزىققا ئۆزگەرتىلگەن بولۇپ، ئۆزگەرتىلىش جەريانىدا بەزى ئىملا خاتالىقلىرى يۈز بەرگەن بولۇشى،  بولۇپمۇ "ئو، ئۇ، ئۈ، ئۆ" ھەرىپلىرى ئۆز ئارا پەرىقلەندۈرۈلمەي يىزىلىپ قالغان بولۇش مۈمكىن، شۇڭا تۈزۈتۈپ ئوقۇشىڭلارنى ئۈمۈت قىلىمەن.

http://bbs.bagdax.cn/thread-43241-1-1.html

كالتسىي  (钙) ئادەم بەدىندە كەم بولسا بولمايدىغان مىنىرال ماددىلارنىڭ بىرى بولۇپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ساغلاملىقىدا ناھايتى زور ئەھمىيەتكە ئىگە. ئەگەر بەدىنىىز يىتەرلىك كالتسىيغا ئىرىشەلمىسە، بەدىنىزدە ھەر ىىل يامان ئاقىۋەتلەر كىلىپ چىقىدۇ.

كالتسىي كەملىكنىڭ ئاساسلىق سەۋەپلىرى

1.       يىمەكلىك ئارقىلىق ئىگە بولغان كالتسىي ياكى ۋىتامىن D يىتەرلىك بولماسلىق، يەنى كالتسىي ياكى ۋىتامىن D مول يىمەكلىكلەرنى يىتەرلىك ئىستىمال قىلماسلىق.

2.       ئىغىر ئاياق بولغان ياكى بالا ئىمىتىۋاتقان ئايال، ۋاختىدا يىتەرلىك كالتسىيغا ئىگە بولمىغانلىقتىن، سۈتتىكى كالتسىي مىقدارى توۋەن بولۇپ، بوۋاقنى يىتەرلىك كالسىي بىلەن تەمىنلىيەلمەسلىك.

3.       ئانا سۈتى يىتىشمىگەن ۋە ياكى سۈت پارشۇگى بىلەن باققان بوۋاققا ۋاختىدا بىلىق مىيى قاتارلىق كالتسىي مول يىمەكلىكلەرنى بەرمەسلىك، ياكى بالىغا بەرگەن سۇتتە كالتسىي يىتەرلىك بولماسلىق، شۇنداقلا بالىغا بىرىلگەن قوشۇمچە يىمەكلىك ۋاختىدا، يىتەرلىك بولماسلىق.

4.       ئۇچەيدىكى مەلۇپ كىسەللىكلەر تۇپەيلىدىن يىمەكلىكتىكى كالتسىينى تولۇق قوبۇل قىلالماسلىق.

5.       كۈن نۇرى بىلەن ئۇچۇرچۇش يىتەرلىك بولماسلىق. جەمىيەتنىڭ تەرەققى قىلىشىغا ئەگىشىپ، كىشىلەر ئارىسىدا ساغلام بولمىغان بەزى كۆز  قاراشلا پەيدا بولغان بولۇپ، نۇرغۇن ئاتا ئانىلار باللىرىنىڭ ياكى ئوزىنىڭ ئاپتاپتا  قارا بولۇپ قىلىشىدىن ئەنسىرەپ، كۈن نۇرىغا قاقلىنىشتىن ئۆزىنى قاچۇرماقتا. شۇنىڭ بىلەن بەدەندىكى كالتسىي مىقدارى تەسىرگە ئۇچۇرماقتا.

6.       قايتا قايتا ياكى ئاستا خاراكتىرلىك قانسىزلىنىش، بولۇپمۇ ئاياللاردىكى ھىيىز مىقدارىنىڭ كۆپ بولۇشى ياكى كۆپ بالا تۇغۇش سەۋىبىدىن كۆپ قىتىم قانسىزلىنىپ، كۆپ مىقتاردا كالتسىي يوقاپ، ۋاختىدا تولۇقلانمىغانلىقتىن.

7.       قالقانسىمان يانداش بىزى (副甲状腺或甲状旁腺) نىڭ ئىقتىدارى تۆۋەن بولۇش سەۋىبى تۈپەيلىدىن كىرەكلىك بولغان بەزى ھورمۇنلار تولۇق ئىشلەپ چىقىرىلماي، قاندىكى كالتسىي مىقدارىغا تەسىر كۆرسۈتۈش.

8.       بۆرەك ياكى ئاشقازان ئاستى بىزىدا مەلۇم كىسەللىكلەر بولغاندا.

9.       قاندىكى ماگنىي توۋەن بولغاندا. ئادەم كۆپ مىقداردا ھاراق ئىچكەندە ياكى بەزى بىر ئوزۇقلۇق يىتىشمەسلىك كىسىلىگە گىرىپتار بولغاندا، قاندىكى ماگنىي توۋەن بولۇپ، كالتسىينىڭ قاندىكى مىقدارى بىۋاستە تەسىرگە ئۇچۇرايدۇ.

10.     بەزى ئاشقازان كىسىلىنىڭ دورىسى (甲腈咪胍) نى ۋە بەزى سۈدۈك ماڭغۇزىدىغان دورىلارنى ئۇزۇن مۇددەت ئىستىمال قىلغاندا قاندىكى كالتسىينىڭ مىقدارى تەسىرگە ئۇچۇرايدۇ.

11.     قاندىكى پوسپۇر كىسىلتاسى تۇزلىرى (磷酸盐) كۆپ بولغاندا. ئادەم كۆپ مىقداردا كولا ئىچىملىكلىرىنى ئىستىمال قىلغاندا، قاندىكى پوسپۇر كىسىلتاسى تۇزلىرىنىڭ مىقدارى كوپىيىپ، كالتسىينىڭ مىقدارى تەسىرگە ئۇچۇرايدۇ.

12.     قالقانسىمان بەز  راكىغا گىرىپتار بولغاندا، ئادەم بەدىنىدىكى كالتسىي توۋەن بولىدۇ.

13.     ئاستا خاراكتىرلىك جىگەر كىسىلىگە گىرىپتار بولغاندا كالتسىي مىقدارى تەسىرگە ئۇچۇرايدۇ.

كالتسىي كەملىكنىڭ قانداق ئالامەتلىرى بار؟

ئادەم بەدىنىدە كالتسىي كەم بولغاندا ياكى ئادەم بەدىنىدىكى كالتسىي مىقدارى نورمالدىن توۋەن بولغاندا ئوخشىمىغان ياشدىكى كىشىلەردە ئوخشىمىغان كىسەل ئالامەتلىرى كۆرۈلىدۇ.

يىڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردا بولىدىغان ئالامەتلەر

كالتسىي كەملىكنىڭ يىڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردىكى ئالەمتلىرى ئانچە ئىنىق ئەمەس بولۇپ، ئوخشىمىغان بوۋاقلار ئارىسىدا پەرىق چوڭ، ھەم توغۇرا ھوكۇم چىقىرىش بىر ئاز قىيىن، شۇنداقتىمۇ كۆپۈنچە بوۋاقلاردا تۆۋەندىكىدەك ئالامەتلەر كورۇلىدۇ.

1.       تۇتقاقلىق كىسەل قوزغۇلۇش، بولۇپمۇ يىغلىغاندا تىلىقىپ قىلىش ياكى ئاۋازى يوقاپ كىتىش.

2.       ئەتىراپتىكى مۇھىتقا بولغان ئىنكاسى تۆۋەن بولۇش.

3.       ئوڭاي چۆچۈش، ئادەتتىكى ئاۋازلاردىن ئاسان قورقۇش.

4.       بەدىنى ياكى مۇسكۇللىرى تارتىشىپ قىلىش ياكى تىتىرەش.

5.       ياخشى ئەممەسلىك ياكى ئىشتىيى ياخشى بولماسلىق.

6.       بەدىنى باشقا نورمال بوۋاقلاردىن ئاجىز بولۇش.

كىچىك بالىلاردا بولىدىغان ئالامەتلەر

1.       تۇتقاقلىق كىسەل قوزغۇلۇش، بولۇپمۇ يىغلىغاندا تىلىقىپ قىلىش ياكى ئاۋازى يوقاپ كىتىش.

2.       ئەتىراپتىكى مۇھىتقا بولغان ئىنكاسى تۆۋەن بولۇش.

3.       بەدىنى باشقا نورمال بالىلارغا نىسبەتەن ئاجىز بولۇش.

4.       بەدىنىياكى مۇسكۇللىرى تارتىشىپ قىلىش ياكى تىتىرەش.

5.       ئىشتاي ياخشى بولماسلىق، ئاسان ياندۇرۇش ۋە ئىچى سۈرۈلۈش.

6.       سەزگۈرلىگى يۇقۇرى بولۇش، ئوڭاي چۆچۈش، ئاسان قورقۇش، تولا يامان چۈش كۆرۈش.

7.       سوڭەكنىڭ يىتىلىشى ئاستا بولۇش، يەنى سوڭەك ۋاختىدا قىتىشماسلىق.

8.       باش سوڭىكىنىڭ ئۇستىدىكى بوشلۇق ۋاختىدا پۇتمەسلىك، ياكى باشقا نورمال بالىلاردىن خىلىلا كىيىن پۈتۇش.

9.       مىڭىش ۋە باشقا ھەركەتلەر باشقا بالىلاردىن خىلىلا  كىيىن بولۇش.

10.     پاچاق سوڭىكى غەلىتە يىتىلىش، يەنى ئىككى تىزىنى بىر يەرگە ئەكەلگەندە تىزىنىڭ توۋەن قىسمى بىر يەرگە كەلمەسلىك، پاچاق سوڭىكى X شەكلىدە بولۇپ قىلىش، ياكى ئىككى پۇتىنى بىر يەرگە ئەكەلگەندە ئىككى تىزىنىبىر يەرگە ئەكىلەلمەسلىك، پاچاق سوڭىكى O شەكلىدە بولۇش قىلىش.

چوڭلاردا ياكى ياشانغانلاردا بولىدىغان ئالامەتلەر

1.       پۇت قولى ۋە ئىغىزىنىڭ ئەتىراپى قولۇشۇش ياكى چۈمۆلە ماڭغاندەك سىزىم بولۇش.

2.       پۇت قولى ۋە ئىغىزىنىڭ ئەتىراپىدىكى مۇسكۇللار ئۆزلىگىدىن تارتىشىپ قىلىش ياكى يىغىلىۋىلىش، تىتىرەش، تۇتقاقلىق كىسەل قوزغۇلۇش.

3.       كەيپىياتى تۆۋەن بولۇش، روھى چۈشكۇن بولۇش، بىرەر ئىشلار ئۈچۇن ئاسان چىچىلىپ كىتىش.

4.       ئىسىدە ساقلاش قابىلىيىتى توۋەنلەپ كىتىش، بىر نەرسىنى ئاسان ئىسىدە ساقلىيالماسلىق.

5.       غەيرى سىزىملەر پەيدا بولۇش، خىيالچان بولۇش.

6.       بەدەن ئاجىز بولۇش، ئغىرلىغىنى يوقۇتۇش.

7.       ئاستا خاراكتىرلىك ئىچى سۈرۈلۈش ياكى ئاسان ئىچى سۈرۈلۈش.

8.       سۆڭەك بوشاپ كىتىش، ياكى سۆڭەك ئاسان سۇنۇپ كىتىش.

9.       سۆڭەك سۇنۇپ كەتكەندە تۇتۇش ئاستا بولۇش، ياكى ۋاخىتىدا تۇتماسلىق.

10.     پۇت قوللىرى ياكى بەدىنىدىكى سۆڭەك ئاغرىش، بىشى ئاغرىش.

11.     تىرە قۇرغاق بولۇش.

قانداق قىلغاندا كالتسىي كەملىكنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ؟

1.       كالتسىي ياكى ۋىتامىن د مول يىمەكلىكلەرنى يىتەرلىك ئىستىمال قىلىش كىرەك.

2.       ئىغىر ئاياق بولغان ياكى بالا ئىمىتىۋاتقان ئايال ۋاخىتىدا يىتەرلىك كالتسىيغا ئىگە بولۇشى، يىمەكلىكتىكى كالتسىي يىتەرلىك بولمىغاندا كالتسىي دورىلىرىنى ئىستىمال قىلىشى كىرەك.

3.        سۆڭەك شورپىسىدا كوپ مىقتاردا كالتسىي بولۇپ، كالتسىي كەملىك كىسىلىنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا ناھايتى كۆپ ئەھمىيەتكە ئىگە، بىراق سوڭەكنىڭ ئىلىكىدە كوپ مىقداردا كولەستىرول بولۇپ، ئىلىكنى كۆپ مىقتاردا ئىستىمال قىلىش ياىشى ئەمەس.

4.       يىڭى تۇغۇلغان بوۋاققا بولۇپمۇ ئانا سۈتى يىتىشمىگەن ۋە ياكى سۈت پارشۇگى بىلەن بىقىۋاتقان بوۋاقلارغا ۋاخىتىدا بىلىق مىيى قاتارلىقلارنى بىرىش كىرەك.

5.       كۈن نۇرىغا مۇھاپىق قاقلىنىش كىرەك، بولۇمۇ بوۋاق بالىلار مۇھاپىق كۇن نۇرى بىلەن ئۇچۇرشۇشى كىرەك.

6.       قايتا قايتا ياكى ئاستا خاراكتىرلىك قانسىزلانغاندا، بولۇپمۇ كۆپ بالا تۇققان ياكى ھىيىز مىقدارى كۆپ بولغان ئاياللار كالتسىينى ۋاخىتىدا تولۇقلاشقا ئالاھىدە ئەھمىيەت بىرىش كىرەك. كالتسىي قىتىلغان سۇتلەرنى ۋە دورىلارنى ئىستىمال قىلىشى كىرەك.

7.       قاندىكى ماگنىي تۆۋەن بولغاندا ۋاخىتىدا تولۇقلاش كىرەك.

8.       كوپ مىقداردا ھاراق ئىچمەسلىك، ئوزۇقلۇق تەڭپۇڭلىقىغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بىرىش كىرەك.

9.       كالتسىي مىقدارىغا تەسىر كورسۇتىدىغان甲腈咪胍 قاتارلىق دورىلارنى ئۇزۇن مۇددەت ئىستىمال قىلىشتىن ساقلىنىش كىرەك.

10.     كولا ئىچىملىكلىرىنى كۆپ مىقداردا ئىستىمال قىلماسلىق كىرەك.

11.     بەدەننىڭ كالتسىينى قوبۇل قىلىشىغا توسالغۇ بولىدىغان ياكى كالتسىيغا بىۋاستە تەسىر كورسۇتىدىغان ھەرقانداق كىسەلگە گىرىپتار بولغان ۋاخىتىدا داۋالىنىش كىرەك.

تەركىۋىدە كالتسىي مول يبولغان يىمەك ئىچمەكلەر

1. كالتسىي سوڭەكنى قاتۇرىدىغان مۇھىم ماددىنىڭ بىرى بولۇپ، بارلىق ھايۋانلارنىڭ سۆڭەكىدە كۆپ مىقداردا كالتسىي بار.

2. قىتىق

3. سۈت (رەسىمى كالىنىڭ ۋە ياكى قوينىڭ سۈتى، زاۋۇتتا ئىشلەپ چىقارغان سۈت ئەمەس)

4. بىلىق

5. پالەك قاتارلىق بىر قىسىم يوپۇرماقلىق يىشىل رەڭلىك كۆكتاتلار

6. قوناق،

7. ھەر خىل پۇرچاقلار ۋە ئۇنىڭدىن ياسالغان ھەر خىل يىمەكلىكلەر

8. كىشمىش، قۇرۇق ئۈزۈم

9. بىر قىسىم مىۋە سۈيىدە

كالتسىي كەملىكنى داۋالاش

كالتسىي كەملىكنى ئادەتتە كەلتۇرۇپ چىقارغان سەۋىبىگە ئاساسەن داۋالايدىغان بولۇپ، كۆپۈنچە ھاللاردا كالتسىي ۋە ۋىتامىن د نى تولۇقلاش، ئاپتاپقا قاقلىنىش ئارقىلىق ساقايىتقىلى بولىدۇ. يىڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردا بولىدىغان كالتسىي كەملىك كىسىلى ۋاخىتىدا داۋالاپ ساقايتىلمىسا، سوڭەك غەلىتە يىتىلىپ، بەدەندە بىر ئومۇر غەلىتىلىك قالدىرىدۇ. كىيىن داۋالاپ كەم كالتسىينى تولۇقلىۋالغىلى بولسىمۇ، بىراق غەلىتە يىتىلىپ قالغان سۆڭەكنى داۋالاپ تۇزىمەك قىيىن.

Tuz we saghlamliq

تۇز ۋە ساغلاملىق

مەمەت ئىمىن

تۇز كۈندۈلۈك تۇرمۇشتا كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم ماددىلارنىڭ بىرى. ئەگەر بىز تۇز ئىستىمال قىلمىساق، ھاياتىمىز داۋام قىلمايدۇ، يەنى تۇزدىن ئايرىلغان ھاياتلىق بولمايدۇ. تاماقنىڭ تۇزى مۇھاپىق بولمىسا، ھەرقانداق ئۇستا ئاشپەزنىڭ قولىدىن چىققان تاماقنىڭمۇ تەمى بولمايدۇ. شۇ سەۋەپتىن نۇرغۇن دۆۋلەتلەردە جۇملىدىن مىلىتىمىز ئارىسىدا تۇزنىڭ ئورنى ناھايتى يۇقۇرى. ئەلۋەتتە تۇزنى ئىھتىياجدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلىشمۇ خەتەرلىك بولۇپ، ئەگەر بىز تۇزنى ئۇزۇن مۇددەت بەدەن ئىھتىياجىمىزدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلساق، بۇرەكنىڭ خىزمەت يۇكىنى ئاشۇرۇپ، بىزنى يۇقۇرى قان بىسىمىغا گىرىپتار قىلىپ قويىدۇ، نەتىجىدە يۇرەك تەسىرگە ئۇچۇرايدۇ، ۋە شۇنداقلا ھاياتىمىزغا تەھدىد ئىلىپ كىلىدۇ. شۇڭا تۇزنى مۇھاپىق ئىستىمال قىلىش، ساغلام ياشاشتا بەكلا مۇھىم.

نورمالدا بىز تۇزنى بەدىنىمىزنىڭ تۇزغا بولغان ئىھتىياجىنىڭ قانچىلىك ئىكەنلىكىگە ئاساسەن ئەمەس، بەلكى كۈندۈلۈك تۇرمۇشتىكى تۇرمۇش ئادىتىمىزگە ۋە تەجىربىمىزگە ئاساسەن ئىستىمال قىلىمىز. ئوخشىمىغان كىشىلەرنىڭ تاماق تۇزىغا بولغان تەلىپى پەرىقلىق بولۇپ، ئوخشىمىغان كىشىلەر ئوخشىمىغان مىقداردا تۇز ئىستىلمال قىلىشقا ئادەتلەنگەن، شۇ سەۋەپتىن تاماق تۇزىنىڭ دەل جاھىدا بولۇش بولماسلىققىغا ئاساسەن بىز ئىستىمال قىلىش زورۇر بولغان تۇز مىقدارىغا ئىنىق بىر ئولچەم بىكىتىپ چىقالمايمىز، ياكى مۇنداقچە ئەيىتقاندا بۇنداق بىكىتىلىپ چىقىلغان ئولچەم ئىلمى بىر ئولچەم بولالمايدۇ. 

ئۇنداقتا بىز كۈندە ئىھتىياجلىق بولغان تۇز مىقدارىنى نىمىگە ئاساسەن بىكىتىمىز؟ كۇندۇلۇك ئىستىمال قىلىش ئۈچۈن ئەڭ مۇھاپىق بولغان تۇز مىقدارىنى بەدەننىڭ ناتىرىغا بولغان فىزىلوگىيەلىك ئىھتىياجىغا  ئاساسەن بىكىتىپ چىقىش مۇمكىن.

بىز ئىستىمال قىلىۋاتقان تۇزنىڭ خىمىيەلىك تەركىۋى ناتىرى خىلور (NaCl) بولۇپ، ئادەتتە ئولچەملىك 10 گىرام تۇز  تەركىۋىدە تەخمىنەن 4 گىرام ناترى بولىدۇ. تەتقىقاتچىلارنىڭ تەتىقات نەتىجىلىرىگە ئاساسلانغاندا بەدەننىڭ تۇزغا بولغان ئىھتىياجى ياشنىڭ چوڭ كىچىلكىگە ئاساسەن ئازراق پەرىقلىق بولۇسىمۇ، بىراق ئوتۇرا ھىساپ بىلەن كۈنىگە 1.5 گىرام ناتىرى ئىستىمال قىلىش ئەڭ مۇھاپىق ھىساپلىنىدىكەن.

ھازىر خەلقارادا ئورتاق قوبۇل قىلىنغان كۈندۈلۈك تۇز ئىستىمال قىلىش ئولچىمى توۋەندىكىچە:

1 ياشتىن 3 ياش ئارىسىدىكى بوۋاقلار كۈنىگە ئەڭ كۆپ بولغاندا 2 گىرام تۇز ياكى 0.8 گىرام ناتىرىغا ئىھتىياجلىق.

4 ياشتىن 7 ياش ئارىسىدىكى بالىلار كۈنىگە ئەڭ كۆپ بولغاندا 3 گىرام تۇز، ياكى 1.2 گىرام ناتىرىغا ئىھتىياجلىق.

7 ياشتىن 10 ياش ئارىسىدىكى بالىلار كۈنىگە ئەڭ كۆپ بولغاندا 5 گىرام تۇز، ياكى 2 گىرام ناتىرىغا ئىھتىياجلىق.

11 ياشتىن چوڭلار كۈنىگە ئەڭ كۆپ بولغاندا 6 گىرام تۇز، ياكى 2.4 گىرام ناتىرىغا ئىھتىياجلىق. يەنى مۇنداقچە ئەيىتقاندا بىزنىڭ كۈندۈلۈك ئىستىمال قىلىدىغان تۇزىمىز ئەڭ كۆپ بولغاندا 6 گىرامدىن، ناتىرى 2.4 گىرامدىن ئىشىپ كەتمەسلىك كىرەك.

ھازىر پۈتۈن دۇنيادىكى دوۋلەتلەر ئىچىدە 187 دوۋلەتتە كىشىلەرنىڭ كۈندۈلۈك تۇز ئىستىمالىغا مۇناسىۋەتلىك سانلىق مەلۇمات بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئىچىدە 181 دوۋلەتتىكى خەلقنىڭ كۈندە ئىستىمال قىلىۋاتقان تۇز مىقدارى بەدەن ئىھتىياجىدىن خىلىلا يۇقۇرى ئىكەن. بۇ 181 دوۋلەتتىكى خەلق ئوتۇرا ھىساپ بىلەن كۈندە 3.95 گىرام ناتىرى (ياكى 10 گىرامغا يىقىن تۇز) ئىستىمال قىلىدىغان بولۇپ، خەلقارالىق كۈندۈلۈك تۇز ئىستىمال قىلىش ئولچەمدىن بىر ھەسسىسگە يىقىن يۇقۇرى بولغان.  ئاران 6 دوۋلەتتىكى خەلقنىڭ كۈندۈلۈك تۇز ئىستىمال مىقدارى ئولچەمدىن ئىشىپ كەتمىگەن. 

تەتقىقاتچىلار 66 دوۋلەتتىكى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 74.1% تەشلىك قىلغان كىشىلەرنىڭ كۈندۈلۈك تۇز ئىستىمال قىلىش مىقدارىنى تەكشۇرگەندە، بۇ دوۋلەتتىكى كىشىلەر كۈندە ئوتۇرا ھىساپ بىلەن 2.18 گىرام بىلەن 5.51 گىرام ئارىلىقىدا تۇز ئىستىمال قىلىدىغانلىقىنى بايقىغان. بۇ دوۋلەتلەر ئىچىدە شەرىقى ياۋروپا بىلەن ئورتا ئاسىيا خەلقلىرىنىڭ كۇندە ئىستىمال قىلىدىغان تۇز مىقدارى ئەڭ يۇقۇرى بولغان. تۇزنى ئەڭ ئاز ئىستىمال قىلىدىغان دوۋلەت كىنىيا بولۇپ، يۇقۇرى قان بىسىمى بىلەن مۇناسىۋەتلىك كىسەللىك سەۋەبىدىن ئۆلۈپ كىتىش نىسبىتى ھەر بىر مىللىيون نوپۇستا 4 كىشى ئىكەن. تۇزنى ئەڭ كۆپ ئىستىمال قىلىدىغان دۆۋلەت جورجىيا بولۇپ، ئۇ دۆۋلەتتە يۇقۇرى قان بىسىمى بىلەن مۇناسىۋەتلىك كىسەللىك سەۋەبىدىن ئۆلۈپ كىتىش نىسبىتى ھەر بىر مىللىيون نوپۇستا 1967 كىشى ئىكەن. يىلىغا پۇتۇن دۇنيادا 1.65 مىلىيۇن ئادەم تۇزنى كۆپ ئىستىمال قىلغانلىقى سەۋەبىدىن ھاياتىدىن ئايرىلىدىكەن. مەنبەسى:http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1304127?query=featured_home

بىز كۈندە ئىستىمال قىلىۋاتقان تۇز مىقدارىنىڭ بىر قىسمىنى ئوزىمىز كونتۇرۇل قىلالايمىز، يەنى بىر قىسمىنى بىز كونتۇرۇل قىلالمايمىز. بىز كۈندۈۇلۈك تۇرمۇشتا ئىستىمال قىلىۋاتقان ھەر خىل يىمەكلىكلەرنىڭ ھەممىسىدە مەلۇم مىقداردا تۇز ماددىسى بار بولۇپ، ئۇنى بىر بىرلەپ ھىساپلاپ چىقىش مۇمكىن ئەمەس، بىراق شۇنى بىلىشىمىز كىرەككى بىز كۈندۈلۈك تۇرمۇشتا بىلەر بىلمەي ئىستىمال قىلغان تۇزنىڭ ئومۇمى مىقدارى ئالا بۇرۇن بەدىنىمىزنىڭ ئىھتىياجىنى قاندۇرۇپ كىتەلەيدۇ. شۇنداق بولغاچقا بىز ئوزىمىز كونتۇرۇل قىلالايدىغان ئەھۋال ئاستىدا ئامال بار تۇزنى ئاز ئىستىمال قىلساق، ياكى بولمىسا ئاساسەن ئىستىمال قىلمىساقمۇ، باشقا ھەر خىل يىمەكلىكلەر ئارقىلىق ئىستىمال قىلغان تۇز بىلەن بەدىنىمىزدە ئاسانلىقچە تۇز كەملىك كىلىپ چىقمايدۇ.

Tuz we saghlamliq

Tuz we saghlamliq

ماقالىنىڭ كونا يىزىق قىسمىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ
http://bbs.bagdax.cn/thread-41514-1-1.html

Memet Emin

Tuz kunduluk turmushta kem bolsa bolmaydighan muhim maddilarning biri. Eger biz tuz istimal qilmisaq, hayatimiz dawam qilmaydu, yeni tuzdin ayrilghan hayatliq bolmaydu. Tamaqning tuzi muhapiq bolmisa, herqandaq usta ashpezning qolidin chiqqan tamaqningmu temi bolmaydu. Shu seweptin nurghun dowletlerde jumlidin militimiz arisida tuzning orni nahayti yuquri. Elwette tuzni ihtiyajdin artuq istimal qilishmu xeterlik bolup, eger biz tuzni uzun muddet beden ihtiyajimizdin artuq istimal qilsaq, burekning xizmet yukini ashurup, bizni yuquri qan bisimigha giriptar qilip qoyidu, netijide yurek tesirge uchuraydu, we shundaqla hayatimizgha tehdid ilip kilidu. Shunga tuzni muhapiq istimal qilish, saghlam yashashta bekla muhim.

Normalda biz tuzni bedinimizning tuzgha bolghan ihtiyajining qanchilik ikenlikige asasen emes, belki kunduluk turmushtiki turmush aditimizge we tejirbimizge asasen istimal qilimiz. Oxshimighan kishilerning tamaq tuzigha bolghan telipi periqliq bolup, oxshimighan kishiler oxshimighan miqdarda tuz istilmal qilishqa adetlen'gen, shu seweptin tamaq tuzining del jahida bolush bolmasliqigha asasen biz istimal qilish zorur bolghan tuz miqdarigha iniq bir olchem bikitip chiqalmaymiz, yaki mundaqche eyitqanda bundaq bikitilip chiqilghan olchem ilmi bir olchem bolalmaydu.

Undaqta biz kunde ihtiyajliq bolghan tuz miqdarini nimige asasen bikitimiz? Kunduluk istimal qilish uchun eng muhapiq bolghan tuz miqdarini bedining natirigha bolghan fizilogiyelik ihtiyajigha  asasen bikitip chiqish mumkin.

Biz istimal qiliwatqan tuzning ximiyelik terkiwi natiri xilor (NaCl) bolup, adette 10 giram olchemlik tuzda texminen 4 giram natri bolidu. Tetqiqatchilarning tetiqat netijilirige asaslan'ghanda bedenning tuzgha bolghan ihtiyaji yashning chong kichilkige asasen azraq periqliq bolusimu, biraq otura hisap bilen kunige 1.5 giram natiri istimal qilish eng muhapiq hisaplinidiken.

Hazir xelqarada ortaq qobul qilin'ghan kunduluk tuz istimal qilish olchimi towendikiche:

1 yashtin 3 yash arisidiki bowaqlar kunige eng kop bolghanda 2 giram tuz yaki 0.8 giram natirigha ihtiyajliq.

4 yashtin 7 yash arisidiki balilar kunige eng kop bolghanda 3 giram tuz, yaki 1.2 giram natirigha ihtiyajliq.

7 yashtin 10 yash arisidiki balilar kunige eng kop bolghanda 5 giram tuz, yaki 2 giram natirigha ihtiyajliq.

11 yashtin chonglar kunige eng kop bolghanda 6 giram tuz, yaki 2.4 giram natijirigha ihtiyajliq. Yeni mundaqche eyitqanda bizning kunduluk istimal qilidighan tuzimiz eng kop bolghanda 6 giramdin, natiri 2.4 giramdin iship ketmeslik kirek.

 Hazir putun dunyadiki dowletler ichide 187 dowlette kunduluk tuz istimaligha munasiwetlik sanliq melumat bar bolup, ularning ichide 181 dowlettiki xelqning kunde stimal qiliwatqan tuz miqdari beden ihtiyajidin xilila yuquri iken. Bu 181 dowlettiki xelq otura hisap bilen kunde 3.95 giram natiri (yaki 10 giramgha yiqin tuz) istimal qilidighan bolup, xelqaraliq kunduluk tuz istimal qilish olchemdin bir hessisge yiqin yuquri bolghan.  Aran 6 dowlettiki xelqning kunduluk tuz istimal miqdari olchemdin iship ketmigen.

Tetqiqatchilar 66 dowlettiki dunya nopusining 74.1% teshkil qilghan kishilerning kunduluk tuz istimal qilish miqdarigha nisbeten tekshurush ilip barghanda, bu dowlettiki kishilerning kunde otura hisap bilen 2.18 giram bilen 5.51 giram ariliqida natiri istimal qilidighanliqini bayqighan. Bu dowletler ichide Sheriqi Yawropa bilen Orta Asiya xelqlirining kunde istimal qilidighan tuz miqdari eng yuquri bolghan. Tuzni eng az istimal qilidighan dowlet Kenya bolup, yuquri qan bisimi bilen munasiwetlik kisellik sewebidin olup kitish nisbiti her bir milliyon nopusta 4 iken. Tuzni eng kop istimal qilidighan dowet Jorjiya bolup, u dowlette yuquri qan bisimi bilen munasiwetlik kisellik sewebidin olup kitish nisbiti her bir milliyon nopusta 1967 iken. Yiligha putun dunyada 1.65 miliyun adem tuzni kop istimal qilghanliqi sewebidin hayatidin ayrilidiken. Menbesi: http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1304127?query=featured_home

Biz kunde istimal qiliwatqan tuz miqdarining bir qismini ozimiz konturul qilalaymiz, yeni bezilirini biz konturul qilalmaymiz. Biz kunduluk turmushta istimal qiliwatqan her xil yimekliklerning hemmiside melum miqdarda tuz maddisi bar bolup, uni bir birlep hisaplap chiqish mumkin emes, biraq shuni bilishimiz kirekki biz kunduluk turmushta biler bilmey istimal qilghan tuzning omumi miqdari ala burun bedinimizning ihtiyajini qandurup kiteleydu. Shundaq bolghachqa biz ozimiz konturul qilalaydighan ehwal astida amal bar tuzni az istimal qilsaq, yaki bolmisa asasen istimal qilmisaqmu, bashqa her xil yimeklikler arqiliq istimal qilghan tuz bilen bedinimizde asasen tuz kemlik kilip chiqmaydu.