Xelqaraliq Saghlamliq Kunliri

Xelqaraliq Saghlamliq Kunliri

Dr. Memet Emin

Dunya Sehiye Teshkilati (WHO) kishilerning saghlamliqqa bolghan engine we tonushini yuquri koturush, hemde ziyini we aqiwiti alahide ighir we keng kolemlik bolghan bezi ijtimayi hadise we kiselliklerni kishilerge keng kolemde teshwiq qilish meqsitide, towendiki kunlerni alahide kunler dep biketken.

3-ayning 10-kunini Ayallar we Qizlarning Eydiz (AIDS) Sawat Kuni (National Women and Girls HIV/AIDS Awareness Day) (2006-yili Amirka teripidin bikitilgen)

3-ayning 24-kunini Dunya Tibirkuloz Kuni (World Tuberculosis Day) (1982-yili Dunya Sehiye Teshkilati teripidin bikitilgen)

4-ayning 7-kuni Xeqaraliq Saghlamliq Kuni (World Health Day)

5-ayaning 31-kuni Dunya Tamakisiz Kuni (World No Tobacco Day) (1987-yili Dunya Sahiye Teshkilati teripidin bikitilgen).

6-ayning 14-kuni Xelqaraliq Qan Teqdim Qilish Kuni (World Blood Donor Day)

7-ayning 11-kuni Xeqaraliq Nopus Kuni (World Population Day)

8-ayning 1-kunidin 7-kunigiche Xelqaraliq Balilarni Apa Suti bilen Imitish Heptisi (World Breastfeeding Week)

9-ayning 10-kuni Xelqaraliq Ozini Olturiwilishtin Saqlinish Kuni (World Suicide Prevention Day)

9-ayning 25-kuni Xelqaraliq Yurek Kuni (World Heart Day)

10-ayning 2-Chashenbe kuni Xelqaraliq Tebbi Apetni Azaytish Kuni (World Disaster Reduction Day)

11-ayning 14-kuni Xelqaraliq Diabit Kisili Kuni (World Diabetes Day)

12-ayning 1-kuni Xelqaraliq Eydiz Kuni (World AIDS Day)

Uxlawatqanda nepes toxtap qilish

Uxlawatqanda nepes toxtap qilish (Sleep Apnea)


Dr. Memet Emin

Uxlawatqanda nepes toxtap qilish (Sleep Apnea) bolsa nahayti kop uchiraydighan bir xil kisellik bolup, beside nahayti eghir aqiwetlerni kelturup chiqiridu. Amirkida texminen 15 miliyundin 20 miliyun ademde bu xil kisellik bolup, ularning kop qismi ozide bu xil kisellikning barliqini bilmeydu we hichqandaq dawlash ilip barmaydu. Bu xil kiselge giriptar bolghan ademler uxlawatqanda, nepisi ushtumtut toxtap qalidu yaki nepeslinishi nahayti towen bolidu. Her qitimliq nepes toxtash adette 10 ~20 sikinut dawamlashqandin kiyin bimarning nepisi bir xiqirash bilen teng eslige kilidu. Nepesning bundaq ushtumtut qisqa waqit toxtap qilishi, her bir saette 20~30 qitim yuz biridu. Bu xil kiselge giriptar bolghan kishiler etisi kichide yuz bergen yuqarqi alametlerdin hichqandaq xewiri bolmaydu, biraq kichilik uqisining supiti towen bolghanliq sewibidin, kunduzi mugudep chiqidu, rohini kotirelmeydu.

Uxlawatqanda nepes toxtap qilish (Sleep Apnea) tin ibaret bu xil kisel kopunche simiz kishilerde bolupmu boyun qismida kop may bar kishilerde kop uchiraydu. Erlerning bu xil kiselge giriptar bolush nisbiti ayalardin bir hesse yuquri bolidu. Bu kisel adette ikki xil bolidu. Birinji xili nepes yoli tosulap qilishtin kilip chiqqan uxlawatqanda nepisi toxtap qilish kisili (Obstructive Sleep Apnea). Ikkinjisi mingidiki nepes merkizining xizmitining normalsizlighi tupeylidin kilip chiqqan uxlawatqanda nepisi toxtap qilish kisili (Central Sleep Apnea).

Adette kishiler 3 sikinuttin 5 sikinut ariliqida bir qitim nepeslinidighan bolup, normalda ikki qitimliq nepisi ariliqidiki waqit 5 sikinuttin artuq bolmaydu. Uxlawatqanda nepisi ushtumtut toxtap qilish (Sleep Apnea) dep atalghan bu xil kiselge giriptar bolghan kishilerde, uxlawatqanda her bir nechche minuttin bir nechche on minut ariliqida, nepes yoli ushtumtut tosulup qilip, nepsi ushtumtut toxtap qalidighan ehwal yuz biridu. Adette bu xil ehwal yenggil bolghanda nepisi toxtap qalghan waqit, yeni ikki qitimliq nepes ariliqidiki waqit 10 sikunut etirapida, ighir bolghanda 20 sikinuttin iship kitishi mumkin.

Adette bu xil kishilerde bundaq ehwal yuz bergende, xorrek tartish ushtumtut toxtap qalidu, we 10 – 20 sikinuttin kiyin, nahatti ighir xorrektin birni tartip, uyqidin oyghunup kitidu, shuning bilen nepsimu eslige kilidu, undin kiyin yene uxlaydu, belguluk waqittin kiyin yuqarqi ehwal yene qayta sadir bolidu. Bu xil kishilerde bu xil ehwal bir kiche ichide nurghun qitim qaytilinidu. Eger bu chaghda bu adem waxtida oyghinalmisa, yeni toxtap qalghan nepisi waxtida eslige kelmise, bu adem bu dunyadin menggu ayrilishi mumkin. Bundaq ehwal yuz bergende, yeni dawamliq xorrek tartidighan adem ushtumtut xorek tartishtin toxtap qalghanda, bu ademni derhal oyghutiwitish kirek. Er-xotunnning bu xil ehwalgha bolghan sezgurliki, qarshi terepning bu xil pejege yoluqup qilishtin saqlinishta nahayti muhim.

Muhapiq dawalash ilip birilmighan uxlawatqanda nepes toxtap qilish (Sleep Apnea) kisili, kishilerning yuquri qan bisimi (Hypertension or High Blood Pressure), yurek kisili qozghulishi (Heart Attack) we minge qan tomur kisili (Stroke) qatarliqlargha giriptar bolush ihtimalliqini ashurwitidu. Undin bashqa muhapiq dawalash ilip birilmighan uxlawatqanda nepes toxtap qilish (Sleep Apnea) kisili, kishilerning diyabit kisilige giriptar bolush xetirinimu ashurwitidu.

Eger sizde bu xil ehwal bolsa, towendiki ishlargha diqet qiling.

1. Bek simiz bolsingiz, choqum oruqlang, beden chinuqturung.

2. Tamaka chekmeng.

3. Uxlighanda yastuqni yuquri qilip uxlang.

4. Doxturgha korunup, muhapiq bolsa opiratsiye qilip dawaliting. Opiratsiye qilip nepes yolining tosulup qilishqa sewep bolghan amilni chiqirip tashlash arqiliq, bir qisim kishilerning nepisining ushtumtut toxtap qilishidin saqlanghili bolidu.

5. Uxlighanda nepes ilishqa yardem qilidighan sunni nepeslendurguch (C-Pap) eswapi, ishlitish asan, tennerqi qimmet bolmighan bir xil eswap bolup, bu xil kiselge giriptar bolghan kishilerning paydilinishigha erzidu.

Bala yatqu boyun raki

Bala yatqu boyun raki (Cervical Cancer)

Dr. Memet Emin

Bala yatqu boyun raki (Cervical cancer, 子宫颈癌) diginimiz ayallarning bala yatqusining töwen teripide bolidighan bir xil rak kisili bolup, bala yatquning töwenki qismini tüzgüchi hüjeyrilerning normalsiz köpishi netijiside peyda bolidu. Bala yatqu boyun raki bolsa Uyghur ayalliri ichide köp uchiraydighan raklarning biri. 

Bala yatqu boyun raki töwendiki bir nechche türge bölinidu.

1. Qasiraqsiman Hujeyre Raki (Squamous cell carcinoma, 鳞状细胞癌) eng kop uchiraydighan bala yatqu boyun raki bolup, pütün bala yatqu boyun rakining 85~90% ni igelleydu. 2. Bez Raki (Adenocarcinoma, 腺癌) pütün bala yatqu boyun rakining aran 10% ni igelleydighan bolup, tiz tereqqi qilidighan, dawalash ünimi anche yaxshi bolmighan rak hisaplinidu. 3. Arilashma Raki yuqarqi ikki xil rakning arilashmisini korsitidu.

Bala yatqu boyun rakigha munasiwetlik sanliq melumatlar

1. Bala yatqu boyun raki ayallarning jinsi ezasida bolidighan raklarning ichide ikkinji orunda turidighan bolup, ayallarda bolidighan barliq rak kisilining 6% igelleydu.bimarning hayti shunche uzun bolushi mumkin.

2. Bala yatqu boyun raki eger baldur bayqalsa we waxtida dawalansa, bimarning 5 yil omur korush nisbiti 91% etirapida bolidu.

3. Bala yatqu boyun rakigha giriptar bolghanlarning mushu rak kisili tupeylidin olup kitish nisbiti 1955-yilidin 1992-yilighiche bolghan 37 yil ichide 74% towenligen bolup, her yili 2% din dawamliq towenlimekte.

4. Bala yatqu suyuqliqini tekshurushning (pap test, 分泌物涂片检查) omumlishishigha egiship, bala yatqu boyun raki bilen olup kitish nisbiti towenlimekte. Bu hil tekshurush arqiliq bala yatqu boyun rakini nahayti baldur bayqighili bolidighan bolup, bimarning putunley saqiyip kitishide nahayti zor ehmiyetke ige.

Qandaq ayallar bala yatqu boyun rakigha asan giriptar bolidu?

1. Bala yatqu boyun raki adette 50 yashtin 55 yashqiche bolghan ayallarda kop uchiraydu.

2. 15 yashtin towen bolghan qizlar adette bala yatqu boyun rakigha giriptar bolmaydu. Bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush hetiri deslepki 30 yashlardin bashlap bashlinidighan bolup, kiyinki 10 yilda tereqqi qilidu.

3. Sheherde yashaydighan ayallar yaki nopusi az bolghan millet ayallirining bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti bashqa ayallarningkidin yuquri bolidu.

4. Amirkida Vitnamliq ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti eng yuquri.

5. Amirkida Ispan tilida sozleydighanlar, Indiyanlar we Qara tenliklerning bala yatqu boyun rakigha ige bolush nisbiti bashqa aq tenliklerge nisbeten yuquri bolidu.

6. Uyghur ayallirining bu kiselge giriptar bolush nisbiti Junggodiki bashqa milletlerge nisbeten yuquri.

7. Yashtin

Qandaq amillar bala yatqu boyun rakini kelturup chiqiridu?

Bala yatqu boyun rakini kelturup chiqarghan sewep gerche nahayti iniq bolmisimu, biraq towendiki bezi amillar bala yatqu boyun rakining peyda bolushida belguluk tesir korsutup, ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbitini ashurwitidu.

1. Insanlarning HPV virusi (Human papillomavirus, 人乳头状瘤病毒) dep atilidighan bir hil virus bilen yuqumlinish. Ayallar 20 yashtin burun bu virus bilen yuqumlan'ghan bolsa, 20 yashtin kiyin bala yatqu boyun qakigha giriptar bolush nisbiti hessilep ashidu.

2. Jinsi munasiwet aditi normal bolmighan ayallar, yeni kop er bilen jinsi munasiwet qilidighan ayallar, 18 yashtin burun jinsi munasiwet qilghan ayallar.

3. Eger bir ayal, bala yatqu boyun raki bar ayal bilen jinsi munasiwet qilghan er bilen jinsi munasiwet qilsa, bundaq ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

4. Uzun muddet tamaka chekken ayallar. Tamaka chekken ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti tamaka chekmigen ayallargha nisbeten ikki hesse artuq bolidu.

5. Kiselge taqabil turush kuchi towen bolghan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

6. Tughutni konturul qilish doriliri yaki hormun dorilirini istimal qilghan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

7. Opiratsiye we yaki dora arqiliq köp qitim bala alduriwetken ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

8. Qayta qayta jinsi eza yallughigha giriptar bolghan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

9. Köp bala tughqan yaki 18 yashtin burun bala tughqan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

10. Ximiyelik dora we dixanchiliq doriliri bilen köp uchurashqan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

11. AIDS kisilige giriptar bolghan ayallarning bala yatqu boyun rakigha giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu.

Bala yatqu boyun rakining qandaq alametliri bar?

1. Bala yatqu boyun rakining deslepki mezgilide köp alametler körülmeydu. Bala yatqu boyun raki melum basquchqa kelgende töwendiki alametler ilgiri kiyin bolup ipadilinip chiqishqa bashlaydu.

2. Jinsi ezadin normalsiz qan iqish. Adette jinsi ezadin normalsiz qan iqish hiyizdin kiyin yaki ikki qitimliq heyizning ariliqida yaki tekshurushtin kiyin yüz biridighan bolup, bala yatqu boyun rakidin bashqa kiselliklerdimu körilidu.

3. Heyiz köp we uzun kilish, heyiz toxtap birnechche yildin kiyin qayta heyiz kilish. Ayallar bala yatqu boyun rakigha giriptar bolghanda, heyiz burunqidin köp hem uzun kilidu.

4. Jinsi eza suyuqliqi puraqliq yaki normalsiz bolush.

5. Das songek yaki jinsi eza aghrish.

Bala yatqu boyun rakining aldini alghili bolamdu?

Bala yatqu boyun rakigha giriptar bolushning aldini ilishta eng mohim bolghini shuki bala yatqu boyun rakini kelturup chiqirishqa sewepchi bolghan yuqarqi herqandaq amillardin amal bar saqlinish, amal bolsa 20 yashtin burun HPV virusigha qarshi waksini udurush, shundaqla bala yatqu boyun raki peyda bolushning aldida bolidighan kisellikni baldur bayqap, uni waxtida dawalashtin ibaret. Bala yatqu boyun raki peyda bolushning aldida bolidighan kisellikni baldur bayqash uchun dawamliq ayallar bolumi dohxturigha körunush, qerelik salametlik tekshurtup turush kirek.

Bala yatqu boyun rakigha qandaq diyagunuz qoyush kirek?

Bala yatqu boyun rakigha baldur diyagunuz qoyushta, asasliqi dahimliq salametlik tekshurushke tayinish kirek.

1. Jinsi eza suyuqliqini tekshurush (Pap test or pap smear, 分泌物涂片检查). Bu tekshurush arqiliq 95% bala yatqu boyun rakining aldida bolidighan kiselge we bala yatqu boyun rakining deslepki mezigilige iniq diyagunuz qoyghuli bolidu.

2. Bala yatqu eyniki (Speculoscopy, 子宫镜) arqiliq tekshurush.

3. Jinsi eza eyniki (Colposcopy, 阴道镜) arqiliq tekshurush.

4. Jinsi eza eyniki bilen körup turup, kisel jaydin toqulma ilip tekshurush (Coloposcopic-Directed Biopsy, 经阴道镜活检)

5. Kisel osmini kisip ilip tekshurush (Biopsy, 病理活检).

6. Bala yatquning chiqish ighizini resimge ilip tekshurush (Cervicography, 子宫颈像)

7. CT we MRI arqiliq tekshurush.

Bala yatqu boyun rakini dawalash.
1. Opiratsiye qilip bala yatquni kisip iliwitish, hazirche eng ünümlük dawalash usuli hisaplinidu.

2. Radiyaktipliq nur bilen dawalash. Bu hil dawalash adette opiratsiye qilish wahti otup ketken kisellerge, yaki opiratsiye qilishqa berdashliq birelmeydighan kisellerge yaki opiratsiyedin kiyin qayta qozghalghan kisellerge yaki opiratsiyedin kiyin opiratsiyening unimini tiximu yuquri kötermekchi bolghan kisellerge ishlitilidu.

3.Ximiyelik dora arqiliq dawalash. Bu dawalashmu opiratsiye qilish pursiti bolmighan kisellerge qollinilidu, yaki opiratsiyening unimini yuquri koturush uchun yaki qayta qozghiliwilishning aldini ilish üchün qollinilidu.

Opke Raki

Opke Raki (Lung Cancer)


Dr. Memet Emin

Opke Raki Digen Qandaq Kisel?

Opke raki (Lung cancer) diginimiz bir yaki ikki tereptiki opkide mewjud bolghan normalsiz hujeyrilerning konturulsiz kopiyishini korsitidu. Adem bedini adette oxshimighan hujeyrilerdin tuzulgen bolup, hujeyriler normal kopiyish arqiliq kona we olup ketken hujeyrilerning ornini alidu. Yingi hujeyrining peyda bolushi we kona hujeyrining ornini ilishi bedende uzluksiz yuz birip turidu. Adette normal bolmighan hujeyriler bedende anche munche peyda bolup tursimu, biraq bedenning tebbi qoghdunush organliri terpidin derhal yoq qilinidu.

Rak kisili bolsa, towendiki exwal astida peyda bolidu. Bedenning tebbi qoghdunush organi bu normal bolmighan hujeyrilerning konturulsiz kopiyishini tossup qalalmighanda. Bu normal bolmighan hujeyriler uzluksiz kopiyip we oz ara toplushup osme hasil qilghanda. Bu osmiler dawamliq osup etirapigha kengiyip, xoshna hujeyrilerni zexmige uchuratqanda.
Gerche kishiler bezi raki peyda qilghuchi ziyanliq madigha uchurashqan haman opkisi ziyangha uchursimu, biraq nurghun yillardin kiyin andin opke rakigha aylinidu.

Opkining qurulmisi we xizmiti

Opke kokrekning ong we sol ikki boshlughigha jaylashqan bolup, ong teripi 3 qanat (lobes), sol teripi 2 qanat (lobes), jemi 5 qanattin tuzulgen. Kanay kokrek ichide ikkige bolunidu, bu kanayche (bronchus, 支气管) dep atilidu. Kanayche opkige ichkirlep kirip, nurghun kichik neychilerge we qildam nechilerge bolinidu, bular opke nechiliri (bronchioles, 细支气管) we qildam neychiler (capillary, 毛细支气管) dep atilidu. Qildam neychiler eng axirda opke kopukchiliri (alveoli, 肺泡) bilen tutishidu. Biz nepeslengen hawa nepes yolliri arqiliq opkige kiridu. Hawa opkige kirgendin kiyin, hawa terkiwidiki oksigin hawadin qangha kiridu, qandiki qalduq mada karbon tot oksid (CO2, carbon dioxide, 二氧化碳)qandin opkige kiridu we nepes arqiliq siritqi chiqirwitilidu.

Opke rakining oxshimighan turliri

Opke raki peyda bolghan hujeyrining oxshimaslighigha asen, opke rakini chong jehettin ikki turge, kichik jehettin tot turge ayrishqa bolidu.

Kichik hujeyrilik opke raki (small-cell lung cancer, 小细胞肺癌). Bu xil opke rakining tereqqi qilishi nahayti tiz bolup, etirapqa tarqilishi we kengiyishimu tiz bolidu. Deslepte bayqighanda kopunchi kisel otura we axirqi basquchqa birip qalghanlighi uchun, dawalash unimi anche yaxshi emes.

Bashqa turdiki hujeyrilik opke raki (non-small-cell lung cancer, 非小细胞肺癌). Bu xildiki opke raki putun opke rakining 80% ni igelleydighan bolup, tereqqi qilishi asta, dawalash unimi nisbeten yaxshi. Bu xildiki opke raki towendiki uch xil turdiki opke rakini oz ichige alidu: qasiraqsiman opke raki (squamous cell carcinoma, 鳞癌), bez opke raki (adenocarcinoma, 腺癌), chong hujeyrilik opke raki (large cell carcinoma, 大细胞肺癌)

Opke rakining alametliri

Kopunche opke raki saghlamliq tekshurush uchun tartilghan kokrek rintigin ressimi arqiliq bayqalghan bolup, opke rakining desliwide iniq alametler bolmaydu, uning ustige alametler bolghandu nahayti yengil hem bashqa adettiki kisellerde kop korulidighan alametler bolup, kishilerning anche diqet itiwarini qozghimaydu. Opke raki tereqqi qilip, melum basquchqa barghanda, towendiki alametler korulushke bashlaydu.
1. Qan tukurush yaki tukurukte qan bolush.
2. Uzun muddet dawam qilghan yotel (cough, 咳嗽).
3. Kokrek aghrish.
4. Nepes qisilish, dimi siqilish.
5. Opke yallughlinip qilish.
6. Ushtumtut oruqlap kitish we ighirlighi towenlep kitish.
7. Ongay hirip qilish. Bu adette kopunche rakla bolidighan alamet bolup, yalghuz opke rakigha tewe emes.

Opke rakigha munasiwetlik sanliq melumatla

1. Opke rakining 80% artuqi tamaka chikishtin kilip chiqqan.
2. Tamakini tashlash arqiliq opke rakigha giriptar bolush xetirini towenletkili bolidu.
3. Opke raki erlerde kop bolup, erlerning bu kiselge giriptar bolush nisbiti ayallardin 25% artuq bolidu.
4. Opke rakigha giriptar bolghuchining aran 15% baldur bayqilidighan bolup, 85% bimar tunji qitim diyagunuz qoyulghanda, rak ala burun etirapqa kengiyip ketken.
5. Opke rakigha giriptar bolghuchining 5 yil yashash nisbiti 50% etirapida, yeni opke rakigha giriptar bolghuchining aran 50% 5 yil omur koreleydu.

Qandaq amillar opke rakini kelturup chiqiridu?

Opke rakini kelturup chiqargha asaliq sewep tamaka chikish bolup hisaplinidu. Tamak chikishning opke rakini kelturup chiqirishtiki asasi sewipi, tamakida rak kelturup chiqiridighan maddining bolghanlighida. Tamaka terkiwidiki bu rak peyda qilghuchi madda rak kelturup chiqarghuchi (carcinogens, 致癌物质) dep atilidighan bolup, opke hujeyrilirini biwaste zexmige uchurtidu. Bu zexmige uchurghan hujeyriler waqitning otushige egiship rakqa aylinidu. Biraq qaysi tamaka chekuchining opke rakigha giriptar bolush nisbitining yuquri bolidighanliqini molcherlesh qiyin. Adette tamaka chekkuchining opke rakigha giriptar bolush ihtimalliqi towendiki amillar bilen munasiwetlik.

1. Tamaka chekkuchining tamaka chikishni bashlighan yishi.
2. Tamaka chikish tarixining uzun qisqalighi.
3. Kunda chikidighan tamaka sanining az kopligi. Bashqilar chekken tamakining isimu, kishilerning opke rakigha giriptar bolush xetirini ashurwitishi mumkin. Tamakidin bashqa yene bezi seweplermu kishilerning opke rakigha giriptar bolush nisbitini ashurwitishi mumkin. Eger tamak chekkuchi tengla waqitta bu seweplerge duch kelse, ularning opke rakigha giriptar bolush nisbiti tiximu yuquri bolidu.

U sewepler towendikiche:

1. Xizmet we her xil sewepler tupeylidin tash paxta (asbestos, 石棉), komur we komur mesulatliri (coal products), (vinyl chloride, 乙烯氯), (nickel chromate, 铬酸镍), (arsenic, 砷, 砒霜), (chloromethyl ethers, 氯甲醚) qatarliq rak peyda qilghuchi madda (cancer-causing agents, 致癌物质) bilen biwaste uchurshush.
2. Xizmet, dawalash we her xil sewepler tupeylidin radiyaktipliq nur bilen uchurshush, mesilen kop qitim ritiginge chuchush, bezi kiseller tupeylidin radiyaktipliq nur bilen dawalash ilip birish qatarliqlar.
3. Radon gazi (Radon gas, 氡气) bilen uchurshush. Radon gazi adette bezi ongkurlerde, gharlarda we tupiraqta bolidighan bolup, bu gaz bilen uchurashqanda opkide zexme peyda qilishi mumkin.


Uyghur Rayunidki opke rakigha giriptar bolghuchilarning tiz surette kopiyishige sewep bolghan amillar.

1. Tamaka chekkuchilarning kunsayin iship birishi. Hemmeylenge ayan bolghunidek putun jemiyette bir xil gelite munasiwet usuli omumlashqan we kunsayin ewji alghan bolup, kishiler natonush birsi bilen tonushmaqchi bolsa yaki birer ishni bijirmekchi bolghanda, aldi bilen qarshi terepke tamaka sunidu. Her qandaq ish tamaka bilen bashlinidu. Eger tamaka chekmisingiz qarshi terepni ret qilghan boliz, ademigerchilik we sorundarchilighiz bolmighan bolidu digendek koz qarashlar. Bu xil gelite exwal tamaka chekkuchilerning kunsayin kopiyishige turtke bomaqta.
2. Tamaka chekkuchilerning tiximu yashlishishi. Zhungguoda yash osmurlerge tamaka sitip birish toghursida mukemmel qanuni tuzum bolmighachqa, we ata anilarning bu mesilige ehmiyet birishi yiterlik bolmighachqa, yash osmuler arisidiki tamaka chekkuchiler kopeymekte.
3. Tamaka chekish rayunlirining muhapiq cheklenmesligide, yeni buninggha munasiwetlik qanuni tuzumning kem bolushida. Uyghur arisida olturash, toy tukun qatarliq sorunlarda tamak chikish nahayti omumlashqan bolup, bu sorunlarning hawa almashturush uskunliri toluq emes, yaki dahirsi kichik. Putun muhit is tutek bilen qaplanghan bolup, bu sorunda olturghanlarning meyli tamaka chekkini bolsun yaki chekmigini bolsun, oxshashla ziyangha uchiraydighan exwal ighir.
4. Hawaning bulghunushi. Saetning terqqi qilishigha egiship, saet exletlirining kopiyishi we buning unumluk chare tebirlerning qollanmaslighi yaki qolghan chare tebbirelrning unumluk bolmaslighi.
5. Ixtizatning tereqqi qilishigha egiship, mashina sitiwalghuchilarning kopiyishi, kishilerning en enwi qatnash qorali bolghan welisipit we harwilarni ishlitishtin, mashinini qatnash qorali qilishqa tereqqi qilishi, we uning nisbitining kunsayin artip birishi. Buningha nisbeten qanun tuzumning bolmaslighi we unumluq chare tebbirlerni qollanmaslighi.
6. Ishlepchiqirish kuchlirining tereqqi qilishigha egiship, dixanlarning ishsizlinishi we koplep sheherge kochup kirishi, sheher ahalisining zichlighining iship birishi, we shu seweptin qishta issinish uchun ishletken komer we uning ajirtip chiqarghan isining kopiyishi.
7. Kishilerning oylirini layaqetlik bolmighan matiryallar bilen bizishi, yeni ishletken xam matiryallar tekiwidiki ziyanliq maddilarning olchemdin iship kitishi, yaki erzan dep bezi olchemge toshmighan matiryallar bilen oyini bizishi.
8. Sheher alisining iship birishigha egiship, binalarning kopiyishi we zichlighining ishishi, hawa almashturush estelirining yiterlik bolmaslighi.
9. Radiyaktiplik nurning tesiri. Kishilerning radiyaktipliq nur bilen uchurshush pursitining kop bolushi, doxturxanilarda rintiginning omumlishishi we kishilerning ritin arqiliq tekshurush, radiyaktipliq nur bilen dawalinish pursitining kopiyishi.
10. Turmushning ritimsiz, tiz we jiddilik bolushi. Kishilerning koplep rohi bisimgha uchurshishi.

Qandaq qilghanda opke rakining aldini alghili bolidu?

Opke rakigha giriptar bolushtin saqlinish yaki opke rakigha giriptar bolush ihtimalini towenlitish uchun towendikilerge diqit qilish kirek.

1. Tamaka chekmislik, yaki tamakini tashlash kirek.
2. Oz ara tamaka sunidighan, we bashqilarni tamaka chikishke zorlaydighan nachar adetlerni ozgertish kirek
3. Yash osmurlerge terbiyeni kuchaytish, ulargha tamakining ziyinini cheshendurush, shundaqla munasiwetlik qanun tuzup arqiliq yash osmurlerning tama chikishini qattiq tosush kirek.
4. Oy ichide, yaki hawa almashturush uskunliri toluq bolmighan muhitta tamake chekmeslik kirek.
5. Eghirayaq ayal we yishigha toshmighan sorunlarda tamaka chekmeslik kirek.
6. Oy yasighan ishletken matiryalgha diqet qilish, oyning hawa almasturush uskunlirini yaxshilash kirek.
7. Muhitni asirash, hawaning ighir bulghunushidin saqlinish, yaki bulghanghan muhitta uzun turmasliq kirek.
8. Radiyaktipliq bulghanghan rayundin yiraq turush, kop miqdarda rintigini nuri bilen uchurshushtin saqlinish kirek.
9. Turmush ritimliq bolush, keypiyatini yaxshi turush, xizmet we turmush jiddichiligidin imkan saqlinish kirek.
10. Munasiwetlik orunlar we hokumet organliri zawut salghanda, imkan bar sheher sirtigha, yaki olturaq ahale az jaygha silish kirek. Sanaet rayuni bilen olturaq rayunni putunley ayriwitish kirek.

Opke rakigha qandaq diyagunuz qoyulidu?

Opke raki bilen gumanlanghan kishiler yaki ozide opke rakida bolidighan bezi alametler korulgen kishiler towendiki tekshurushlerni ilip birish kirek.

1. Kokrekni rintigin resimige tartish (Chest x-ray)
2. CT we MRI arqiliq opkini resimge ilish.
3. Tukurukni tekshurush (Sputum test).
4. Opke toqulmilirining kisellik exwalini tekshurush (Biopsy, 活组织检查)
5. Yingne arqiliq bir qisim opke toqulmilirini ilip tekshurush (Needle aspiration)
6. Kanayche eyniki erqiliq tekshurush (Bronchoscopy, 支气管镜检查).

Opke rakini dawalash

1. Ximiyelik dawalash yene dora bilen dawalash (Chemotherapy, 化疗).
2. Radiyaktipliq nur bilen dawalash (Radiation therapy, 放疗).
3. Opiratsiye qilip dawalash (Surgery, 手术治疗). Opiratsiye adette opke rakining ornigha we chong kichikligige asasen kisip iliwitidighan opkining dahirsimu oxshash bolmaydu. Adette uch xil opiratsiye omumlashqan bolup, ular opke qanitining bir qismini qisiwitish (wedge resection, 楔形切除术), opke qanitini qisiwitish (lobectomy, 肺叶切除术) we bir tereptiki opkuni ptunley kisip iliwitish (pneumonectomy, 肺切除术) din ibaret.
4. Nur bilen dawalash (Photodynamic therapy, 光疗)
5. Imiyuntluq dawalash (Immunotherapy, 免疫疗法)