Meydisi ichishish we achiqsu yinish

Memet Emin

 Adette biz yigen tamaq qizil ongkech arqiliq tizla ashqazan'gha yitip birip, bir ikki saet ichide ashqazanda hezim bolup, on ikki barmaq uchey arqiliq kichik ucheyge kiridu, we u yerde tiximu ilgirligen halda hezim bolidu, parchilinidu we beden teripidin qobul qilinidu. Hezim qilish yolliridiki alahide qurulma yimek ichmekning we ashqazan, ucheydiki suyuqluqning bir yolunushke qarap mingishini we ularning keynige yanmasliqigha kapalet qilidu. Bu yerde eng muhim bolghan anatomiyelik qurulmilar bolsa qizil ongkechtiki yuqurdin towenge qarap herketlinish alahidilikige ige bolghan muskullar, qizil ongkech bilen ashqazan arisidiki, we ashqazan bilen on ikki barmaq uchey arisidiki qoruma muskullardur.

Qizil ongkech bilen ashqazan arisidiki, we ashqazan bilen on ikki barmaq uchey arisidiki qorulup yighilish alahidilikige ige muskullar u yerdin otken yimeklik we suyuqluqning bir yolunushke qarap mingishigha yol qoyup, ashqazan we ucheydiki yimeklik we suyuqluq keynige yinishqa temshilgende derhal qorulup yighilish arqiliq oter yolni kichiklitip yimeklik we suyuqluqning keynige yinishni chekleydu.

Eger qizil ongkech bilen ashqazan arisidiki bu qorulma muskul her xil sewepler tupeylidin boshushup, ozining qorulush iqtidarini yoqatqanda, ashqazan ichidiki yimeklik we suyuqluq yeni ashqazan kisiltasi bu boshushup, toluq itilmigen oter yol arqiliq keynige yinip, ashqazandin qizil ongkechke kiridu. Bolupmu bishini towen qilip yatqanda qizil ongkech bilen ashqazanning orni bir tekshilikke kilip, ashqazan ichidiki yimeklik we suyuqluqning qizil ongkechke yinip kirishi tiximu asasn we ighir derijide bolidu. Netijide qizil ongkechke kirgen bu ashqazan kisiltasi qizil ongkech tamlirini chiritip angriq we biaramliq peyda qilidu. Bundaq ademlerde bu xil ehwal uzun muddet dawam qilghini uchun, hezim qilish qilish kozge korunerlik halda nacharliship, tamaqni azraq kop yise, we yaki azraq qosiqi achsa oxshashla biaramliq his qilidu. Dawamliq boghuzi we yaki meydisi ichiship turidu. Ighir bolghanda ighizi puraydu, kikirgende aghzidin achchiq puraq chiqidu.

Bu kisellikke giriptar bolghanlar, waxtida doxturgha korunup, muhapiq dawalash ilip barghandin sirit, akitip beden chinuqturushqa qatnishish, turmush adetlirini ozgertish, muskullarning boshushup kitishining aldini ilishi, amal bar muskullarni boshitidighan dorilarni istimal qilishtin saqlinishi, bek kop tamaq yimesliki, hem qosiqini uzun ach qoymasliqi, uxlighanda bishini igiz qilip yitishi kirek. Ashqazan kisiltasini nitirallashturidighan, we yaki ashqazan kisiltasini azlitidighan dorilarni muahpiq ishlitish, zorur bolghanda opiratsiye qilish arqiliq qizil ongkech we ashqazan arisidiki qoruma iqtidarigha ige bolghan muskulni qaytidin yasap chiqip, uning iqtidarini eslige kelturush kirek.

Kunduluk turmushta, bu kiselning qozghulishigha turtke bolidighan we yaki kisel alametlirini ighirlashturiwitidighan towendiki yimekliklerdin yiraq turush we uningdin periz tutush kirek.

(1) Haraq, piwe we ichitqan ichimliklerni ichmeslik kirek

(2) Mayda pushurulghan we yaki mayliq tamaqlarni yimeslik kirek

(3) Achchiq chushuk tamaqlardin periz tutush kirek

(4) Pemidurdin periz tutush kirek

(5) Oranj (桔子， 橙子） qatarliq yelimishlerdin periz tutush kirek

(6) Yalpuz chiyi we yalpuz kemputliridin periz tutush kirek

(7) Kala goshidin periz tutush kirek

(8) Qehwe (kofi) din periz tutush kirek

(9) May terkiwi kop bolghan qaymaq, qurt we bashqa sut mesulatliridin periz tutush kirek

(10) kola we bashqa gaz suyidin periz tutush kirek

(11) Yuquri inirgiye we kop mayliq shakilitlar (巧克力) din periz tutush kirek

(12) Samsaqtin periz tutush kirek

(13) tuzni az istimal qilish kirek

(14) Shiker, kempit we tatliq yimek ichmekliklerdin periz tutush kirek.

(15) tamaka chekmeslik kirek

مەيدىسى ئىچىشىش ۋە ئاچىقسۇ يىنىش

ئادەتتە بىز يىگەن تاماق قىزىل ئوڭكەچ ئارقىلىق تىزلا ئاشقازانغا يىتىپ بىرىپ، بىر ئىككى سائەت ئىچىدە ئاشقازاندا ھەزىم بولۇپ، ئون ئىككى بارماق ئۇچەي ئارقىلىق كىچىك ئۇچەيگە كىرىدۇ، ۋە ئۇ يەردە تىخىمۇ ئىلگىرلىگەن ھالدا ھەزىم بولىدۇ، پارچىلىنىدۇ ۋە بەدەن تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنىدۇ. ھەزىم قىلىش يوللىرىدىكى ئالاھىدە قۇرۇلما يىمەك ئىچمەكنىڭ ۋە ئاشقازان، ئۇچەيدىكى سۇيۇقلۇقنىڭ بىر يولۇنۇشكە قاراپ مىڭىشىنى ۋە ئۇلارنىڭ كەينىگە يانماسلىقىغا كاپالەت قىلىدۇ. بۇ يەردە ئەڭ مۇھىم بولغان ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلار بولسا قىزىل ئوڭكەچتىكى يۇقۇردىن توۋەڭە قاراپ ھەركەتلىنىش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە بولغان مۇسكۇللار، قىزىل ئوڭكەچ بىلەن ئاشقازان ئارىسىدىكى، ۋە ئاشقازان بىلەن ئون ئىككى بارماق ئۇچەي ئارىسىدىكى قورۇما مۇسكۇللاردۇر.

قىزىل ئوڭكەچ بىلەن ئاشقازان ئارىسىدىكى، ۋە ئاشقازان بىلەن ئون ئىككى بارماق ئۇچەي ئارىسىدىكى قورۇلۇپ يىغىلىش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە مۇسكۇللار ئۇ يەردىن ئوتكەن يىمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ بىر يولۇنۇشكە قاراپ مىڭىشىغا يول قويۇپ، ئاشقازان ۋە ئۇچەيدىكى يىمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇق كەينىگە يىنىشقا تەمشىلگەندە دەرھال قورۇلۇپ يىغىلىش ئارقىلىق ئوتەر يولنى كىچىكلىتىپ يىمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ كەينىگە يىنىشنى چەكلەيدۇ.

ئەگەر قىزىل ئوڭكەچ بىلەن ئاشقازان ئارىسىدىكى بۇ قورۇلما مۇسكۇل ھەر خىل سەۋەپلەر تۇپەيلىدىن بوشۇشۇپ، ئوزىنىڭ قورۇلۇش ئىقتىدارىنى يوقاتقاندا، ئاشقازان ئىچىدىكى يىمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇق يەنى ئاشقازان كىسىلتاسى بۇ بوشۇشۇپ، تولۇق ئىتىلمىگەن ئوتەر يول ئارقىلىق كەينىگە يىنىپ، ئاشقازاندىن قىزىل ئوڭكەچكە كىرىدۇ. بولۇپمۇ بىشىنى توۋەن قىلىپ ياتقاندا قىزىل ئوڭكەچ بىلەن ئاشقازاننىڭ ئورنى بىر تەكشىلىككە كىلىپ، ئاشقازان ئىچىدىكى يىمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ قىزىل ئوڭكەچكە يىنىپ كىرىشى تىخىمۇ ئاساسن ۋە ئىغىر دەرىجىدە بولىدۇ. نەتىجىدە قىزىل ئوڭكەچكە كىرگەن بۇ ئاشقازان كىسىلتاسى قىزىل ئوڭكەچ تاملىرىنى چىرىتىپ ئاڭرىق ۋە بىئاراملىق پەيدا قىلىدۇ. بۇنداق ئادەملەردە بۇ خىل ئەھۋال ئۇزۇن مۇددەت داۋام قىلغىنى ئۇچۇن، ھەزىم قىلىش قىلىش كوزگە كورۇنەرلىك ھالدا ناچارلىشىپ، تاماقنى ئازراق كوپ يىسە، ۋە ياكى ئازراق قوسىقى ئاچسا ئوخشاشلا بىئاراملىق ھىس قىلىدۇ. داۋاملىق بوغۇزى ۋە ياكى مەيدىسى ئىچىشىپ تۇرىدۇ. ئىغىر بولغاندا ئىغىزى پۇرايدۇ، كىكىرگەندە ئاغزىدىن ئاچچىق پۇراق چىقىدۇ.

بۇ  كىسەللىككە گىرىپتار بولغانلار، ۋاختىدا دوختۇرغا كورۇنۇپ، مۇھاپىق داۋالاش ئىلىپ بارغاندىن سىرىت، ئاكىتىپ بەدەن چىنۇقتۇرۇشقا قاتنىشىش، تۇرمۇش ئادەتلىرىنى ئوزگەرتىش، مۇسكۇللارنىڭ بوشۇشۇپ كىتىشىنىڭ ئالدىنى ئىلىشى، ئامال بار مۇسكۇللارنى بوشىتىدىغان دورىلارنى ئىستىمال قىلىشتىن ساقلىنىشى، بەك كوپ تاماق يىمەسلىكى، ھەم قوسىقىنى ئۇزۇن ئاچ قويماسلىقى، ئۇخلىغاندا بىشىنى ئىگىز قىلىپ يىتىشى كىرەك. ئاشقازان كىسىلتاسىنى نىتىراللاشتۇرىدىغان، ۋە ياكى ئاشقازان كىسىلتاسىنى ئازلىتىدىغان دورىلارنى مۇئاھپىق ئىشلىتىش، زورۇر بولغاندا ئوپىراتسىيە قىلىش ئارقىلىق قىزىل ئوڭكەچ ۋە ئاشقازان ئارىسىدىكى قورۇما ئىقتىدارىغا ئىگە بولغان مۇسكۇلنى قايتىدىن ياساپ چىقىپ، ئۇنىڭ ئىقتىدارىنى ئەسلىگە كەلتۇرۇش كىرەك.

كۇندۇلۇك تۇرمۇشتا، بۇ كىسەلنىڭ قوزغۇلىشىغا تۇرتكە بولىدىغان ۋە ياكى كىسەل ئالامەتلىرىنى ئىغىرلاشتۇرىۋىتىدىغان توۋەندىكى يىمەكلىكلەردىن يىراق تۇرۇش ۋە ئۇنىڭدىن پەرىز تۇتۇش كىرەك.

(1) ھاراق، پىۋە ۋە ئىچىتقان ئىچىملىكلەرنى ئىچمەسلىك كىرەك

(2) مايدا پۇشۇرۇلغان ۋە ياكى مايلىق تاماقلارنى يىمەسلىك كىرەك

(3) ئاچچىق چۇشۇك تاماقلاردىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(4) پەمىدۇردىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(5) ئورانج (桔子， 橙子） قاتارلىق يەلىمىشلەردىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(6) يالپۇز چىيى ۋە يالپۇز كەمپۇتلىرىدىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(7) كالا گوشىدىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(8) قەھۋە (كوفى) دىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(9) ماي تەركىۋى كوپ بولغان قايماق، قۇرت ۋە باشقا سۇت مەسۇلاتلىرىدىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(10) كولا ۋە باشقا گاز سۇيىدىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(11) يۇقۇرى ئىنىرگىيە ۋە كوپ مايلىق شاكىلىتلار (巧克力) دىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(12) سامساقتىن پەرىز تۇتۇش كىرەك

(13) تۇزنى ئاز ئىستىمال قىلىش كىرەك

(14) شىكەر، كەمپىت ۋە تاتلىق يىمەك ئىچمەكلىكلەردىن پەرىز تۇتۇش كىرەك.

(15) تاماكا چەكمەسلىك كىرەك

Ananizim toghursida

Ananizim digen sozning menisi israp qilish yeni erlerning uruq we yaki menini ayallarning jinsi ezasining sirtida chiqirip tashlash digen menani bilduridighan bolup, u erlerning ozini ozi zoqlandurush, ozini ozi ghidiqlash we yaki qolini oynash dep atilidighan inlarning eng iptidayi jinsi qilmishliridin biri. Buninggha nisbeten oxshimighan tarixi dewirlerde, oxshimighan orpe adet we diniy itiqaddiki kishiler arisida nurghun talash tartish we oxshimighan qarashlar bolsimu, biraq hazirqi zaman tibbi tetqiqatchilarning tetqiqat netijisige asaslan'ghanda qolini oynash bilen jismani we rohi kiseller arisida hichqandaq sewep netijilik bashlinish yoq, eksinche muhapiq derijidiki jin munasiwet sirtidiki jinsi zoqlunsuhning insanlar jinsi saghlamliqigha belguluk paydisi bar. Yeni toy qilish yishigha toshup toy qilalmighan, we yaki uzun muddet jinsi munasiwet qilish pursiti bolalmighanlar, uzun muddet jinsi munasiwet qilmasliq tupeylidin bolupmu, jinsi hewesni mejburi boghush we cheklesh netijiside jinsi iqtidar tesirge uchurshi we munasiwetlik saghlamliq mesililerni peyda qilishi mumkin. Bundaq ehwalda muhapiq halida ozini ozi ghidiqlash we yaki qolini oynashning jinsi saghlamliqqa belguluk paydisi bar. Elwette bundaq digenlik uni normal jinsi munasiwettin paydiliq sigenlik emes.

ئانانىزىم توغرىسىدا  مەسلىھەت  سوراي دېگەن ، ئېغىر كۆرمەي مەسلىھەت بەرگەن بولسىاڭلار::يېشىم 20،نەفسىمنىڭ كەينىگە كىرىپ 7 يىلدەك ،ئۇ  نىجىس ئىشنى قىلىپ  سالغان ،بۇيىل رامىزاندىن تارتىپ ئۇ  ئىشتىن قول ئۈزدۈم.  مەندىكى  ئەھۋاللار  تۆۋەندىكىچە :ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتىم تۆۋەن ،  ۋە، كوپ خىيال قىلىمەن. ئاز مىقداردا چاچ چۈشۈش بار،ئەۋرىتىم سول تەرەپكە  مايماقراق،ۋە، تۈۋى ئنچىكە ئۇچى تومراق. ئۇزۇنراق بىلىمنى ئېگىپ تۇرسام ،ياكى ئۇزۇنراق ئۆرا تۇرسام  بىلىم  ئازراق تېلىپ  ئېچىشىپ ئاغرىيدۇ.ئىچكى بۆررىكىم بار يەر  سوغۇقلام تۇرىدۇ.تاشقى بۆررەكمۇ سوغۇق تەرلەيدۇ.   بەزى ۋاقىتلاردا  ئۇزۇنراق ئولتۇرسام  ئەۋرىتىم بىلەن مەقئەت ئارلىقىنى بىر خىل يېقىمسىز ھېس قىلىمەن.  بەزى ۋاقىتلاردا تەرەت قىلىپ بولغاندىن كېيىن، يەنە چالا قالغاندە ھېس قىلىمەن، ھەمدە بەزى ۋاقىتلاردا تەرەت قىلىپ قوپقاندىن كېيىن سۈيدۈك تامىدىغەن ئەھۋاللارمۇ بار.    يۇقارقى  ئەھۋاللارغا قارىتا قايسى   ئۇسۇلدا، قانداق داۋالاش ئۇسۇلىنى قوللانسام  بولىدۇ .ئۇستازلار ئېغىر كۆرمەي مەسلىھەت  بەرگەن بولساڭلار. 

*************************************************************************

ۋەئەلەيكۇم ئاسسالام، سىز تىلغا ئالغان بۇ ئانانىزىم دىگەن سوزنىڭ مەنىسى ئىسراپ قىلىش يەنى ئەرلەرنىڭ ئۇرۇق ۋە ياكى مەنىنى ئاياللارنىڭ جىنسى ئەزاسىنىڭ سىرتىدا چىقىرىپ تاشلاش دىگەن مەنانى بىلدۇرىدىغان بولۇپ، ئۇ ئەرلەرنىڭ ئوزىنى ئوزى زوقلاندۇرۇش، ئوزىنى ئوزى غىدىقلاش ۋە ياكى قولىنى ئويناش دەپ ئاتىلىدىغان ئىنلارنىڭ ئەڭ ئىپتىدايى جىنسى قىلمىشلىرىدىن بىرى. بۇنىڭغا نىسبەتەن ئوخشىمىغان تارىخى دەۋىرلەردە، ئوخشىمىغان ئورپە ئادەت ۋە دىنىي ئىتىقاددىكى كىشىلەر ئارىسىدا نۇرغۇن تالاش تارتىش ۋە ئوخشىمىغان قاراشلار بولسىمۇ، بىراق ھازىرقى زامان تىببى تەتقىقاتچىلارنىڭ تەتقىقات نەتىجىسىگە ئاساسلانغاندا قولىنى ئويناش بىلەن جىسمانى ۋە روھى كىسەللەر ئارىسىدا ھىچقانداق سەۋەپ نەتىجىلىك باشلىنىش يوق، ئەكسىنچە مۇھاپىق دەرىجىدىكى جىن مۇناسىۋەت سىرتىدىكى جىنسى زوقلۇنسۇھنىڭ ئىنسانلار جىنسى ساغلاملىقىغا بەلگۇلۇك پايدىسى بار. يەنى توي قىلىش يىشىغا توشۇپ توي قىلالمىغان، ۋە ياكى ئۇزۇن مۇددەت جىنسى مۇناسىۋەت قىلىش پۇرسىتى بولالمىغانلار، ئۇزۇن مۇددەت جىنسى مۇناسىۋەت قىلماسلىق تۇپەيلىدىن بولۇپمۇ، جىنسى ھەۋەسنى مەجبۇرى بوغۇش ۋە چەكلەش نەتىجىسىدە جىنسى ئىقتىدار تەسىرگە ئۇچۇرشى ۋە مۇناسىۋەتلىك ساغلاملىق مەسىلىلەرنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن. بۇنداق ئەھۋالدا مۇھاپىق ھالىدا ئوزىنى ئوزى غىدىقلاش ۋە ياكى قولىنى ئويناشنىڭ جىنسى ساغلاملىققا پايدىسى بار.

سىزدىكى مەسىلە سىزنىڭ بۇ خىل قىلمىشنى باشلىغان يىشىڭىز بەك بالدۇر بولۇپ، جىنسى تۇرمۇش ۋە جىنسى قىلمىشقا بولغان چۇشەنچە ۋە ئۇقۇم تولۇق بولمىغان بىر خىل ئەھۋال ئاستىدا، ئۇ خىل قىلمىش بىلەن ھەددىدىن زىيادە شۇغۇللۇنۇپ، ئۇنىنغا خۇمار بولۇپ قىلىش بىلەن بىرگە ئەڭ مۇھىمى ئوزىڭىزگە ئىغىر دەرىجىدە روھى بىسىم قىلىۋالغانلىق سەۋەبىدىن سىزدە بەزى جىسمانى ۋە روھى كىسەللىك ئالامەتلىرى كورۇلگەن. مىنىڭ سىزگە بىرىدىغان تەكلىۋىم، سىز ئالدى بىلەن روھى ھالىتىڭىزدىكى بۇ جىنسى بىسىمدىن قۇتۇلۇڭ، سىز ئوتۇپ كەتكەن ئۇ قىلمىشنى ياشلىق ۋاقىتتا بىلمەي ئوركۇزگەن بىر سەۋەنلىك قاتىرىدا كورۇپ، ئاستا ئاستا ئۇنتۇپ كىتىڭ. كوڭلىڭىزنى باشقا ئىشلارغا قىززىقتۇرۇپ، باشقا ساغلام بولغان كوڭەل ئىچىش بىلەن شۇغۇللۇنۇڭ، ھەر خىل تەنتەربىيە پالىيەتلىرىگا ئاكىتىپ قاتنىشىپ، بەدەن چىنۇقتۇرۇشقا ئەھمىيەت بىرىڭ. مۇھاپىق پۇرسەتتە كوڭۇلدىكىدەك بىر قىز تىپىپ ئويلىنىڭ، نورمال جىنسى ھاياتنى باشلاڭ. شۇنداق قىلالىسىڭىز، سىزنىڭ بۇ كىسەللىك ئالامەتلىرىڭىز ھىچقانداق دورا ئىشلەتمىسىڭىزمۇ، بارا بار ياخشى بولۇپ كىتىدۇ. ئەڭ مۇھىمى روھى ھالىتىڭىزنى ئازات قىلىڭ.

Songek boshushush kisili

Memet Emin

Songek  boshushush kisili

Songek boshushush kisili (Osteoporosis, 骨质疏松症) bolsa songekte bolidighan kisellikler ichide eng kop uchuraydighan kiselliklerning bir bolup, u asasliqi songekning zichliqi towenlesh we yaki bulutsiman songek shekillinish netijiside songek asan sunup kitidighan bir xil kiselni kozde tutidu. U 50 yashliq ayallarda kop uchuraydu

Songek  boshushushning sewepliri

Songek boshushush kisili songekning sunup kitish xetirini ashuridighan bir xil kisel bolup, 50 yashtin ashqan ayallarning yirimida asasen undaq mundaq songekni sundurwilish ehwali yuz biridu. Insanlarning songiki her 10 yilda bir qitim yingi songekke almiship turidu. Songek boshushush kisili bolsa del shu kona songekning yingi songekke almishish jeryani tosalghugha uchurghanliq sewebidin kilip chiqidu.

Undaqta kona songekning yingi songekke almishishigha nime tosalghu bolidu? Yeni qandaq amillar songek boshushush kisilini peyda qilidu?

(1) Irsi amillar

(2) Kalsiy kemliki, yeni bedende yingi songek ishlep chiqirishqa ihtiyaliq bolghan yiterlik kalsiyning bolmasliqi. Kalsiy bedenning songek ishlep chiqirishida muhim bolghan miniral madda bolup, eger beden yiterlik kalsiygha irishelmise, yeni eger yimek ichmekte yiterlik kalsiy bolmisa, yaki ucheyning kalsini qobul qilish iqtidari yaxshi bolmisa (dawamliq ichi surulgende, ucheyde bezi qurutlar bolghanda), we yaki bedende kalsiy yoqap kitidighan ehwallar bolghanda bedende kalsiy kemlik kilip chiqidu.

(3) Vitamin D kemlik.  Vitamin D bolsa bedenning kalsini qobul qilishida muhim bolghan madda bolup, eger bedende Vitamin D kem bolsa, kalsiy unumluk qobul qilinmaydighan ehwal kilip chiqidu.

(4) Ayallarda heyiz toxtighandin kiyin ayalliq hormuni (estrogen, 雌激素) ning towenlishi

(5) Erlerdiki erlik hormuni (testosterone, 睾丸激素) ning towenlishi

(6) Uzun muddet karwat tutup yitish we yaki uzun muddet herket qilmasliq

(7) Kalsiyning qobul qilinishini chekleydighan we yaki songekke ziyanliq dorilarni ishlitish

(8) Kop haraq ichish

(9) Tamaka chikish

Songek boshushush kisilining kisellik alametliri

Songek boshushush kisilining deslepki mezgilide hichqandaq kisellik alametler bolmaydu. Bu kiselge giriptar bolghan kopunche kishiler, songek sun'ghandin kiyin andin ozide bu kisel barliqini bilidu. Omurutqa songiki hichqandaq zexmisiz sunup kitidighan bolup, aghriq sewebidin songekning sun'ghanliqi we bu kiselge giriptar bolghanliqi bayqilidu.

Tekshurush we diyagunuz qoyush

(1) Songek zichliqini tekshurush

(2) Omurutqa we tiz, put songeklirini rintigin ressimige ilish

Dawalash we aldini ilish

(1) Kalsiy we Vitamin D ni toluqlash; kalsiy, Vitamin D tabilitini uzun muddet istimal qilish.

(2) Yimeklik aditini ozgertish; kalsiy, Vitamin D  mol yimekliklerni istimal qilish.

(3) Kilip chiqish seweplirige asasen dora ishlitish, kalsiyning qobul qilinishigha tesir qilidighan asta xaraktirliq kisellerni dawalitish.

(4) Turmush adetlirini ozgertish, uzun muddet herket qilmasliqtin saqlinish, muhpiq beden chiniqturush, kop haraq ichmeslik, tamak chekmeslik we yaki tamakini tashlash.

(5) Yiqilip chushtin saqlinish

سوڭەك  بوشۇشۇش كىسىلى

سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى   (骨质疏松症) بولسا سوڭەكتە بولىدىغان كىسەللىكلەر ئىچىدە ئەڭ كوپ ئۇچۇرايدىغان كىسەللىكلەرنىڭ بىر بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى سوڭەكنىڭ زىچلىقى توۋەنلەش ۋە ياكى بۇلۇتسىمان سوڭەك شەكىللىنىش نەتىجىسىدە سوڭەك ئاسان سۇنۇپ كىتىدىغان بىر خىل كىسەلنى كوزدە تۇتىدۇ. ئۇ 50 ياشلىق ئاياللاردا كوپ ئۇچۇرايدۇ.

سوڭەك  بوشۇشۇشنىڭ سەۋەپلىرى

سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى سوڭەكنىڭ سۇنۇپ كىتىش خەتىرىنى ئاشۇرىدىغان بىر خىل كىسەل بولۇپ، 50 ياشتىن ئاشقان ئاياللارنىڭ يىرىمىدا ئاساسەن ئۇنداق مۇنداق سوڭەكنى سۇندۇرۋىلىش ئەھۋالى يۇز بىرىدۇ. ئىنسانلارنىڭ سوڭىكى ھەر 10 يىلدا بىر قىتىم يىڭى سوڭەككە ئالمىشىپ تۇرىدۇ. سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلى بولسا دەل شۇ كونا سوڭەكنىڭ يىڭى سوڭەككە ئالمىشىش جەريانى توسالغۇغا ئۇچۇرغانلىق سەۋەبىدىن كىلىپ چىقىدۇ.

ئۇنداقتا كونا سوڭەكنىڭ يىڭى سوڭەككە ئالمىشىشىغا نىمە توسالغۇ بولىدۇ؟ يەنى قانداق ئامىللار سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنى پەيدا قىلىدۇ؟

(1) ئىرسى ئامىللار

(2) كالسىي كەملىكى، يەنى بەدەندە يىڭى سوڭەك ئىشلەپ چىقىرىشقا ئىھتىيالىق بولغان يىتەرلىك كالسىينىڭ بولماسلىقى. كالسىي بەدەننىڭ سوڭەك ئىشلەپ چىقىرىشىدا مۇھىم بولغان مىنىرال ماددا بولۇپ، ئەگەر بەدەن يىتەرلىك كالسىيغا ئىرىشەلمىسە، يەنى ئەگەر يىمەك ئىچمەكتە يىتەرلىك كالسىي بولمىسا، ياكى ئۇچەينىڭ كالسىنى قوبۇل قىلىش ئىقتىدارى ياخشى بولمىسا (داۋاملىق ئىچى سۇرۇلگەندە، ئۇچەيدە بەزى قۇرۇتلار بولغاندا)، ۋە ياكى بەدەندە كالسىي يوقاپ كىتىدىغان ئەھۋاللار بولغاندا بەدەندە كالسىي كەملىك كىلىپ چىقىدۇ.

(3) ۋىتامىن د كەملىك.  ۋىتامىن د بولسا بەدەننىڭ كالسىنى قوبۇل قىلىشىدا مۇھىم بولغان ماددا بولۇپ، ئەگەر بەدەندە ۋىتامىن د كەم بولسا، كالسىي ئۇنۇملۇك قوبۇل قىلىنمايدىغان ئەھۋال كىلىپ چىقىدۇ.

(4) ئاياللاردا ھەيىز توختىغاندىن كىيىن ئاياللىق ھورمۇنى(雌激素) نىڭ توۋەنلىشى

(5) ئەرلەردىكى ئەرلىك ھورمۇنى (睾丸激素) نىڭ توۋەنلىشى

(6) ئۇزۇن مۇددەت كارۋات تۇتۇپ يىتىش ۋە ياكى ئۇزۇن مۇددەت ھەركەت قىلماسلىق

(7) كالسىينىڭ قوبۇل قىلىنىشىنى چەكلەيدىغان ۋە ياكى سوڭەككە زىيانلىق دورىلارنى ئىشلىتىش

(8) كوپ ھاراق ئىچىش

(9) تاماكا چىكىش

سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنىڭ كىسەللىك ئالامەتلىرى

سوڭەك بوشۇشۇش كىسىلىنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدە ھىچقانداق كىسەللىك ئالامەتلەر بولمايدۇ. بۇ كىسەلگە گىرىپتار بولغان كوپۇنچە كىشىلەر، سوڭەك سۇنغاندىن كىيىن ئاندىن ئوزىدە بۇ كىسەل بارلىقىنى بىلىدۇ. ئومۇرۇتقا سوڭىكى ھىچقانداق زەخمىسىز سۇنۇپ كىتىدىغان بولۇپ، ئاغرىق سەۋەبىدىن سوڭەكنىڭ سۇنغانلىقى ۋە بۇ كىسەلگە گىرىپتار بولغانلىقى بايقىلىدۇ.

تەكشۇرۇش ۋە دىياگۇنۇز قويۇش

(1) سوڭەك زىچلىقىنى تەكشۇرۇش

(2) ئومۇرۇتقا ۋە تىز، پۇت سوڭەكلىرىنى رىنتىگىن رەسسىمىگە ئىلىش

داۋالاش ۋە ئالدىنى ئىلىش

(1) كالسىي ۋە ۋىتامىن د نى تولۇقلاش؛ كالسىي، ۋىتامىن د تابىلىتىنى ئۇزۇن مۇددەت ئىستىمال قىلىش.

(2) يىمەكلىك ئادىتىنى ئوزگەرتىش؛ كالسىي، ۋىتامىن د  مول يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلىش.

(3) كىلىپ چىقىش سەۋەپلىرىگە ئاساسەن دورا ئىشلىتىش، كالسىينىڭ قوبۇل قىلىنىشىغا تەسىر قىلىدىغان ئاستا خاراكتىرلىق كىسەللەرنى داۋالىتىش.

(4) تۇرمۇش ئادەتلىرىنى ئوزگەرتىش، ئۇزۇن مۇددەت ھەركەت قىلماسلىقتىن ساقلىنىش، مۇھپىق بەدەن چىنىقتۇرۇش، كوپ ھاراق ئىچمەسلىك، تاماك چەكمەسلىك ۋە ياكى تاماكىنى تاشلاش.

(5) يىقىلىپ چۇشتىن ساقلىنىش

Ebola kisili

Ebola kisili diginimiz insanlarning Ebola virusi (Ebola Virus) bilen yuqumlinishidin kilip chiqqan bir xil yuqumluq kisellik bolup, bu kiselge giriptar bolghanlarning olup kitish nisbiti 90% yitidu. Insanlar asasliqi bu virus bilen yuqumlan’ghan haywanlar bilen biwaste uchurshush arqiliq bu kiselge giriptar bolidu. Hazir mutixesisler yelmish shapareng (Fruit Bats) ni bu virusning asasliq menbesi dep qarimaqta. Bu kiselge nisbeten hazirche hichqandaq alahide dawa we yaki waksina yoq.

Ebola kisili tunji qitim 1976 yili Otura we Gheribi Afriqidiki Ebola Derya wadiliridin tarqalghan bolup, bu kisel we bu kiselni kelturup chiqarghuchi virus shu deryaning name bilen atalghan.

Ebola virusi deslepte insanlargha yuqumlan’ghan haywanlarning qini, ajratma suyuqliqi, ichki ezasi we bashqa beden suyuqliqi bilen biwaste uchurshush arqiliq yuqidighan bolup, undin kiyin insanlar arisida oz ara yiqin uchurshush arqilqiq tiximu kengyip mangidu. Bu kiselge giriptar bolghanlar putenley eslige kelgendin kiyin yene kem digende 7 heptighiche jinsi munasiwet arqiliq bu kiselni bashqilargha yuqturalaydu.

Insanlar bu virus bilen yuqumlan’ghandin kiyin 2 kundin 21 kunghiche oxshash bolmighan yoshurun mezgilni bashtin kechuridu.

Bu kiselge giriptar bolghanlarda deslepte ushtumtut qizzip qilish, beden eghir derijide maghdursizlinish, muskullar aghrish, bash we boghuzi aghrish qatarliq alametler bolidu. Undin kiyin qusush, ichi surulush, tirisige qizil chiqish, borek we jigger zeyiplishish, ichki we tashqi ezalar qanash qatarliq alametler korilidu. Qan tekshurushte aq qan hujeyrisi (white blood cells) we qan danchiliri (platelet) kemiyip kitish bolidu.

Dunya Sehiye teshkilati herqaysi dowletlerni Afriqidiki yuqumlan’ghan rayundin kelgen kishilerge nisbeten omumyuzluk tekshurush ilip birishqa chaqiriq qilghan.

Tiz kopiyiwatqan diyabit kisili

Amirka kiselliklerni konturul qilish merkizi (CDC) dokilatigha asaslan'ghanda texminen 30 miliyun'gha yiqin Amirkiliq yene texminen her 10 Amirkiliqtin birsi Diyabit kisilige giriptar bolghan bolup, bu Diyabit kisilige giriptar bolghan her 4 kishining ichide birsi ozining Diyabit kisilige giriptar bolghanliqidin xewersiz iken.

2013-yili 10-ayghiche putun dunyada Diyabit kisilige giriptar bolghanlar sani 347 miliyun’gha yetken, we bu san her yili 3.4 miliyundin kopeymekte iken.  Putun dunyadiki bu Diyabit kisilige giriptar bolghanlarning 1/3 Junggoda bolup, Junggodiki Diyabit kisilige giriptar bolghanlar omumi sani 114 miliyun’gha yetken, yeni balaghetke yetkenlerning 11.6% Diyabit kisilige giriptar bolghan iken.

Junggo hazir yalghuz Diyabit kisilige giriptar bolghanlar omumi sani boyiche putun dunyada Diyabit kisili eng kop bolghan dowlet bolup qalmastin, nisbet boyiche eyitqandimu Amirkidin iship dunyada birinjilikni alghan. Amirkida Diyabit kisilige giriptar bolghanlar balaghetke yetkenlerning 11.3% igelleydiken.

Shunga eger siz 45 yashtin yuquri bolup, ezeldin Diyabit kisilige munasiwetlik tekshurush ilip barmighan bolsingiz, eng yaxshisi derhal tekshurtup biqing. Chunki bu kiselni qanche baldur bayqap, qanche baldur diqet qilsingiz we qanche baldur dawalash ilip barsingiz, aqiwiti shunche yaxshi bolidu.

Amirkida dawalinish

Yiqindin biri bir qisim wetendashlar wetendin manga xet yizip, wetende dawalitish qiyin bolghan bezi bir kisellerge giriptar bolghan bimarlarning Amirkigha kilip dawalatqusi barliqini, we u kisellerge nisbeten Amerkida dawalash unimining qandaqliqini surushte qilmaqta.  Elwette bir adem kisel bolghandin kiyin pulning kozige bek qarap ketmey amal bar dawalitishqa tirishidu, shundaqtimu shundaq pilanlarni qiliwatqanlargha nisbeten bir paydilinish bolup qalar digen mexsette Amirkining dawalash heqqi toghursida ikki ighiz chushenche birip otushni  layiq kordum.

Amirkining saqliqlini saqlashqa serip qilghan meblixi GDP ning 16% ni teshkil qilidighan bolup, dunba boyiche kishi bishigha serip qilinghan pul eng kop bolghan dowlet hisaplinidu, hem dawalash heqqi eng qimmet bolghan dowlet hisaplinidu.

Amirkining 2012-yili salliqni saqlash uchun salghan meblixi 2.8 tiriliyun ($2800000000000) dollar bolup, Amirka nopusigha chachqanda, otura hisap bilen her bir adem bishigha texminen $8915 dollar serip qilghan.

2012-yili balinistqa yatqan kisellerning dawalinish qimmiti 882.2 miliyart ($882200000000) dollar bolup,  Amirka nopusigha chachqanda, her bir adem bishigha otura hisap bilen texminen $2940 dollar ketken.

2012-yili Amirkiliqlarning balinsta yatmay doxturgha birip normal kisel korunush uchun serip qilghan puli 565 miliyart ($565000000000) dollar bolup, Amirka nopusigha chachqanda, her bir adem bishigha otura hisap bilen texminen $1880 dollar ketken.

Amirkida adette eghir kisellerning kunduluk dawalinish heqqi otura hisap bilen $6000 dollar etirapida bolup, eng kop bolghanda kunduluk dawalash heqqi $20000 dollargha birishi mumkin.  Misalen bir eghir ayaq bolghan ayal bala tughush uchun aldi keyni bolup balinistta 3 kun yatidighan, eng uzun bolghandimu  5 kundin ashmaydighan bolup, opiratsiye qilmay tebbi bala tughush uchun $10000 - 20000 dollar pul kitidu, eger opiratsiye qilip tughushqa toghura kelse $20000 - 30000 dollar etirapida pul kitidu, bezi murekkep ehwalda $50000 dollar etirapida pul xejlep andin doxturdin chiqalaydu.

Amirkida texminen 85% nopusning sughurtasi bar bolup, ularning sughurta menbesi ning eng kopi shexsi sughurtta  shirketliride; bu xil sughurtta xilila qimmet bolup bir ademning yilliq toleydighan puli adette $6000 – 15000 dollar etirapida bolidu, 3 jan we uningdin artuq bolghan ahile uchun yiligha $15000 – 30000 dollar etirpida pul kitidu. Bu xildiki sughurtaning mutlep kop qissmi ish orni teripidin bir tutash birilidu, sughurtta uchun toleydighan pulningmu 80-90% ish orni teripidin tolinidu; bir qisim ish orni yoq kishiler we yaki ozige ozi ishleydighan yekke tijaretchiler bolsa putunley oz yanjuqidin pul chiqirip sughurta sitiwalidu. Andin qalsa fediral we shitatliq hokumet  teripidin birilidighan sughurtta bolup, bu xildiki sughurtta asasen yashan’ghanlargha, kirimi towen ahilidiki eghir ayaq ayallargha we yishigha toshmighan balilargha birilidu. Bu xildiki sughurtta bir az erzan we bezide asasen heqisiz bolup, muteleq kop sandiki pulini fediral we shitatliq hokumettin chiqiridu.

Qalghan 15% Amirkiliqning sughurttasi yoq bolup, ularning bir qismi Obama hazir yurguziwatqan saqliqni saqlash islahati tupeylidin hokumet teminligen erzan sughurtalardin behriman bolmaqta, biraq kopunchisi yenila sughurttisi yoq, kiselni oz yanjuqudin pul chiqirip korushke mejbure bolmaqta.

Gerche Amirkida kisel bolghan ademler pul yoq seweptin doxturxanigha kirelmey olup kitidighan ish bolmisimu, biraq Amirkida dawalinish heqsiz emes. Normalda peqet puli yoq kishilerning dawalinish heqqini, qeriz suyleydigha shirketler suylepmu alalmighandin kiyin, hokumetke yollighandin bashqa, qolidida toligudek puli bar kishiler bu dawalinish heqqini tolimey qutulalmaydu. Elwette az azdin bolep uzun mezgil tolisimu bolidu, biraq tolimise, shexsi inwatige dexli yitidighan bolup, kiyin bankidin qeriz alidighan, we herqandaq soda sitiq qilidighan ishlirigha dexli qilidu.

Axirda tekitlep otmekchi bolghunum eger bimarla wetende we yaki bashqa dowlette chong doxturxanilardiki dangliq mutixesislerge korunup, dawalash unimi yaxshi bolmighanda, Amirkigha kilip adette kishiler kisel korinidighan ahile doxturigha korun’genning kop ehmiyiti yoq. Amirkigha kilip dawalinimen digen iken shuninggha chushluq shu kessipte yuquri sewiyige wekillik qilidighan birer mutixesis tipip korunushi kirek. Bundaq mutixesislerning kisel korush heqqi alahide qimmet bolup qalmastin, normalda ulargha kisel korunush uchun kem digende bir ay burun tizimlitish kirek. Bolmisa Amirkigha kilip kisel dawalitimen digenge chushluq ish bolmaydu.

Balilardiki yirim palej kisilini dawalash

Sual: Mining bir tukkunum yirim paralich kisiliga giriptar bolgan, hanzucha 脑脓肿导致的偏瘫 deydikan, wetende kop dawalatkan bolsimu toluk sakiyip kitalmaptu, hazir chatalga chikip dawalinishni oylishiwitiptu, Amrikining mushu yirim paralich kisallirini dawalashtiki unumluk usul, mahsus mushu kisallikni dawalashtiki danglik dohtu yaki dohturhanini surushturmakchi iduk, biraz jiddi bop kaldi,a  gar kolay bolsa mushu hakta uchur bargan bolsigiz, bizga ohshash wetendiki kirindasshlar uchun ajratkan wakitlirigizga  Allah igam koplap ajirlerni bersun!

Men gerche bu kessipning doxturi bolmisammu biraq bu jehette oz bilginim boyiche towendikidek jawap birishni muhapiq kordum. Balilardiki bu xil yirim palej kisili waxtida unumluk bir terep qilinmighan  siz digen bu bala giriptar bolghan minge yiringliq ishshiqi tupeylidin mingide mengguluk zexme peyda bolush netijiside kilip chiqqan yirim palej bolup, meyli esli kilip chiqish sewebi qandaq bolushtin qetti nezer,  axirda kilip chiqqan aqiwet - yirim palej, dawlash jehette qiyin bolghan bir kisellik hisaplinidu. Uyghurlar balilar arisidia hazir eng kop uchuraydighan yirim palej minge we yulun yallughi, sewebidin kilip chiqqan,  chonglarda bolsa eng kop uchuridaighan yirim palej mingige qan chushush we yaki mingening bir qismi qansizlinip olush sewebidin kilip chiqidighan bolup,  eger esli kisel waxtida unumluk dawalansa, minge meguluk zexmilinip palej bolushtin saghlanghili bolushi mumkin, eger dawalinish waxtida unumluk bolmisa minge mengguluk zexmilge uchurayde, bu hazirqi zaman doxturliqida bir terep qilish eng yiqin bolghan bir mesile bolup,  dawalash unimi bekla asta, uzun muddet fizikiliq dawalash, mingishni qaytidin meshshiq qildurushqa toghura kilidu.  Amerkida bundaq kisellerni hetta adettiki doxturxanilarghimu balinstqa  alamdu. Peqetla Rehabilitation Center dep atalghan yeni 康复中心 uzun muddet dawalinishqa toghura kilidu. Dawalashta asasen fizikiliq usul asas qilinidu, undin bashqa yingi tughulghan bowaqqa mingishni ugetkendek, mingishni meshshiq qildurushqa, yeni mingining bashqa  saq bir ornida mingish qabiliyitini yitildurushke toghura kilidu, bu adette 6 aydin 2 yil bezide hetta uningdinmu uzun waqit telep qilidighan bir jeryan. Buninggha eger saqliq sughurtasi bolmisa nahayti kop pul kitidu. Amerkining dawlash heqqi heqiqten qimmet.  Yighinchaqlap eyitqanda bu kiselni eng dangliq doxturdin birni tipip bir ikki hepte dawalitip saqaytiwitidighan ish yoq. Kem digende hazirche sewiyede shundaq, keguside birer mojise peyda bolamdu yoq, uningha hazir bir nime dimek tes. Eger ixtizadi yar berse, kelip dawalinip korse bolidu, biraq dangliq doxtur dep izdep yurushning hajiti yoq, peqet qolayliq, sharayiti yaxshiraq yirim palejni dawalaydighan rehabilitation center bolsa yiterlik. Chunki Amerkida bu kiselni dawlash putunley olcehmliship ketken nerse, uning ustige Amerkida kolimi melum sewiyege yetken doxturxanilar arisidiki texnikiliq periq undaq chong emes, bolupmu olcehmleshken dawalash usilida chong periq yoq.