Rak kisili

Rak kisili heqqide qisqiche chushenche

Memet Emin

      Bu maqalining kona yiziq nusqisini towendiki ulanmidin korung

      http://dohturum.com/forum.php?mod=viewthread&tid=2133

Rak kisili diginimiz bedendiki herqandaq eza, organ we toqulmilardiki melum normal bolmighan hujeyrilerning konturulsiz kopiyishidin peyda bolghan yaman supetlik kisellikler toplimini korsitidu. Adem bedini adette 200 xil  etirapidiki oxshimighan hujeyrilerdin tuzulgen bolup, hujeyriler normal kopiyish arqiliq kona we olup ketken hujeyrilerning ornini alidu. Yingi hujeyrining peyda bolushi we kona hujeyrining ornini ilishi bedende uzluksiz yuz birip turidu we melum tengpungliqni saqlaydu. Adette normal bolmighan hujeyriler bedende anche munche peyda bolup tursimu, biraq bedenning ozini qoghdash kuchi terpidin derhal yoq qilinidu. 

Qandaq ehwal astida adem bedinide rak kisili peyda bolidu?

Adette towendiki exwal astida rak kisili peyda bolidu.

1.     Her xil (rak peyda qilghuchi) sewepler tupeylidin bedende konturulsiz kopiyish alahidilikige ige normal bolmighan hujeyriler peyda bolghanda.

2.     Bedenning tebii qoghdash kuchi bu normal bolmighan hujeyrilerning konturulsiz kopiyishini tossup qalalmighanda.

3.     Bu normal bolmighan hujeyriler uzluksiz kopiyip normal hujeyrini bisip chushkende, we yaki normal hujeyrining ornini alghanda.

Adette bedendiki eza, organ, toqulma we hujeyriler rak peyda qilghuchi ziyanliq amillarning tesirige uchurap xehme bolghandin nurghun yillar kiyin andin asta asta rak kisilige tereqqi qilidu.  Qanda bolidighan rak hujeyriliri oz ara toplushup osme peyda qilmighandin bashqa adem bedinide peyda bolghan nurghun rak hujeyriliri adette terqqi qilip melum basquchqa barghanda oz ara topulshup osme peyda qilidu, shunga adette rak kisili yaman supetlik osme depmu atilidu.

Adem bedinide rak peyda qilghuchi amillar

Adem bedinide rak peyda qilghuchi amillar nahayti kop bolup, nurghun rak kiselliri herguzmu bir xil amil sewebidin kilip chiqqan bolmastin belki kop xil amillarning ortaq tesiridin kilip chiqqan.  Adem bedinide rak peyda qilidighan her xil amillarni towendiki bir nechche katigoriyege yighinchaqlashqa bolidu.

1.     Irsi we tughma amillar: ahiliside mewjut bolghan rak kisili, bedinide melum rak kisili bilen munasiwetlik ginning bolushi qatarliqlar; texminen 3-10% rak mushu irsi we tughma amillar bilen munasiwetlik;

2.     Muhit amilliri: muhitning bulghunishi, her xil sanaet exletliri, is tutek, her xil ximiyelik rak peyda qilghuchu maddilar (致癌物）, kuchluk quyash nuri;

3.     Yimek ichmek amilliri: bezi tebiyiti ozgertilgen we yaki gini almashturulghan yimeklikler, bezi tem kirguzidighan (食物添加剂, 糖精), buzulushning aldini alidighan ximiyelik madda qoshulghan yimeklikler; chilash we ichitish usuli arqiliq yasighan yimeklikler (泡菜, 咸菜，以及腌制类, 发酵类和干制海产食物), sey koktat we yelimishni az istimal qilish, qizil goshni kop istimal qilish, tuzni kop istimal qilish;

4.     Biyologiyelik amillar: yuqumluq kisel we yallughlunush, mesilen asta xaraktirliq B we C tibliq jiger yallughi, bala yatqu yallughi qatarliq bezi virus, baktiryeler we parazit qurutlar bilen yallughlunush; texminen 18% rak kisilining peyda bolushi mushu amillar bilen munasiwetlik;

5.     Radiyaktipliq amillar: atum sinaqliridin kilip chiqqan chang tozang, bezi radiyaktiplik maddilar bar tagh ongkurler, doxturxanida ishlitidighan ritigin, radiyaktipliq dawalash uskunliri qatarliq amillarni oz ichige alidighan bolup, texminen 10% rak kisili kishilerning bilip bilmey her xil radiyaktipliq nur bilen uchurashqanliqidin kilip chiqqan；

6.     Hormun amilliri: hormun adem bedinide ishlep chiqirildighan bir xil ximiyelik madda bolup, bedenning nurghun fonkisiyesi hormundin ayrilalmaydu; biraq bezi hormunlar melum sharahit astida oz tengpungliqini yoqutup, bedenning normal fonkisiyesini saqlashtin beden'ge ziyan kelturdighan maddigha aylinidu we rak kisilini peyda qilidu. Undin bashqa hormun terkiwi bar her xil dora, yimek ichmek, girim boyumliri muhapiq ishlitilmigendimu adem bedinide rak peyda qilidu.

7.     Turmush adetliri: jiddilishish, az herkket qilish, tamaka chikish, kop haraq ichish, simizlik;

Rak kisilining turliri

Rak diginimiz bir universal atalghu bolup u towendiki turlerge bolinidu.

1.     Yaman supetlik Osme (恶性肿瘤, casinoma)

2.     Goshluk Osme (肉瘤, sarcoma)

3.     Yaman Supetlik Limfa Osmisi (恶性淋巴瘤, Lymphomas)

4.     Aq qan raki (白血病, Leukemia)

5.     Bezlik Osme (腺瘤Adenoma)

Kop uchuraydighan rak kisellikliri

Raki kisili adem bedinidiki herqandaq eza, organ we toqulmilarda korulishi mumkin, bezi eza we organlarda rak kisili kop uchurshi mumkin, yene bezi eza we organlarda rak kisili nahayti az uchurshi mumkin.

Ayallarda eng kop uchuraydighan rak kisili emchek (koksi) raki (tereqqe qilghan dowletlerde we chong sheherlerdiki ayallarda) we bala yatqu (boyun) raki ( tereqqi qilmighan dowletlerde we yiza ayallirida) hisaplinidu. Erlerde eng kop uchuraydighan rak kisili meze bizi raki hisaplinidu. Opke raki, chong uchey raki bolsa hem ayal hem erde kop uchuraydighan rak kisili hisaplinidu. Balilarda bolsa her xil jiddi xaraktirliq qan raki eng kop uchuraydighan rak kisili hisaplinidu.

Undin bashqa kop uchuraydighan rak kisili qizil ongkech raki, ashqazan raki, jiger raki qatarliq rak kisilidin ibaret.

Rak kisilining kisellik alametliri

Mutleq kop sandiki rak kisilining deslepki mezgilide hichqandaq kisel alamiti bolmaydu. Adette rak kisili tereqqi qilip melum basquchqa barghanda bezi kisellik alametlirini peyda qilidighan bolup, bu kisellik alametler rak peyda bolghan organ'gha, rak kisilining turige, rakning chong kichiklikige, rakning etirapqa tarighan tarimighanliqi we etiraptiki organ toqulmilargha kelturup chiqarghan ziyan zexmitining ighir yenggilikige baghliq.

Kopunche rak kisilining otura we axirqi basquchida bolidighan ortaq kisellik alametler towendikiche

1.     Beden ighirliqi ushtumtut towenlep kitish;

2.     Ishtiyi tutulup qilish we yaki tamaq yigusi kelmeslik;

3.     Ichki ezada qan chiqish, yeni qan tukurush, chong kichik terette qan kilish;

4.     Aghrish, bolupmu rakning axirqi bashquchida rak kisili bolghan organ ezalar qattiq aghrish;

5.     Osme peyda bolush, we yaki rak peyda bolghan organ ezaning esli normal sheklide ozgurush bolush;

6.     Yara, zexme peyda bolush, mesilen tire raki, ashqazan qizil ongkech raki;

7.     Qan kemlik;

8.     Hirip charchash, maghdursizlinish

9.     Qusush, yandurush;

10.            Tutqaqliq kisel qozghulush, hushidin kitish;

Rak kisilige diyagunuz qoyush

Rak kisilini dawalashning unimi rak kisilini baldur bayqashqa baghliq bolup, raki kisilige oz waxtida iniq diyagunuz qoyush bekla muhim.

Towendiki tekshurushler arqiliq mutleq kop sandiki rak kisilige diyagunuz qoyush mumkin.

1.     Gumanlan'ghan orunni rintigin resimige tartish.

2.     Gumanlan'ghan orunni CT we MRI arqiliq tekshurush.

3.     Gumanlan'ghan ezalarni B tipliq yuquri chastotuluq awaz dolqunliri (B超) arqiliq tekshurush；

4.     Gumanlan'ghan ezalarni ichki eza eyniki arqiliq tekshurush (内腔镜检查).

5.     Qan, suduk, chong teret we her xil beden suyuqliqidin rak hujeylrini tekshurush we yaki rak kisili sewebidin miqdari alahide iship ketken yaki alahide towenlep ketken rak kisilige xas bezi maddilarni tekshurush;

6.     Rak bolghan eza, organ toqulmilardin ornek ilip tekshurush (活组织检查) eng ishenchilik eng hel qilghuch tekshurush bolup, her qandaq bashqa tekshurushler  bu tekshurushning ornini alamaydu.

Rak kisilining aldini ilish

Hemmimizge melum bolghinidek rak kisili unumluk uzul kisil dawlash qiyin bolghan bir xil kisellik bolup, her qandaq adem bu xil kiselge giriptar bolghanda rohi we jismani jehette kop azaplargha duch kilidu. Shu seweptin bu kiseldin saqlinish bekla muhim.

Undaqta qandaq qilghanda bu kiseldin saqlan'ghiliq bolidu? Hazirche insanlarning rak kisilidin putunley saqlinishi mumkin emes, biraq rak kisilige giriptar bolush ihtimalini eng yuwuri derijide towenlitish tamamen mumkin. Elwette bezi amillar bizning umut arzu we xayishimizgha baghliq emes, biz ularni ozgertelmeymiz. Bezi amillar tamamen ozimizge baghliq bolup, bu jehettiki chushenchimizni aydinglashturup, kundilik turmushta diqet qilsaq, raktin saqlinish mexsitige yiteleymiz.

Biz towendikilerge diqet qilish arqiliq rak kisilige giriptar bolush ihtimalliqimizni towenliteleymiz.

1.     Tamaka chekmislik, yaki tamakini tashlash. Ighir ayaq ayal we yishigha toshmighan balilar bar sorunlarda mutleq tamaka chekmeslik. Oy ichide yaki hawa almashturush uskunliri toluq bolmighan muhitta tamake chekmeslik.

2.     Kop haraq ichmeslik, bolupmu yuquri giradusluq haraqlarni kop istimal qilmasliq.

3.     Jiger yallughi qatarliq bezi virus, baktirye we parazit qurutlar kelturup chiqarghan yuqumluq kisellerge giriptar bolghanda, oz waxtida unumluk dawalash ilip birish; amal bar munasiwetlik kiselliklerning waksinisini udurush, we bu kiselliklerning aldini ilish.

4.     Qalaymiqan dora ishletmeslik, dora ishlitish zorur bolghanda amal bar ekis tesiri towen unimi yaxshi dorilarni ishlitish; hormun terkiwi bar dorilarni uzun muddet ishlitishtin saqlinish; her xil tire asiraydighan girim qilish we hosni tuzesh boyumlirini tallighanda amal bar terkiwide rak peyda qilidighan madda yoq, supet jehette kapalet ige mesulatlarni ishlitish, saxta girip boyumlirini ishlitishtin saqlinish;

5.     Beden chinuqturushqa akitip qatnishishi, beden ighirliqini muhapiq konturul qilish; akitip turmush pozitsiyesini yitildurush, asan jiddilishishtin saqlinish;

6.     Tebii yimekliklerni istimal qilish, gini ozgertilgen yimeklikerni az istimal qilish, bolup rak peyda qilidighanliqi iniq bolghan yimekliklerni istimal qilmasliq; her xil ximiyelik madda qoshulghan yimek ichmekni az istimal qilish yaki istimal qilmasliq, mesilen tem qoshquchi, yimek ichmekke reng qoshquchi qoshulghan yimek ichmeklerni istimal qilmasliq; tuzni kop sitimal qilmasliq; kala goshini heddidin ziyade kop istimal qilmalliq; sey koktat we yelimishlerni uzluksiz istimal qilishqa adetlinish;

7.     Oy yasighan we yaki oy bizigende ishletken matiryalgha diqet qilish, terkiwide rak peyda qilidighan madda bar matiryallarni mutleq ishletmeslik. Oyning hawa almasturush uskunlirini yaxshilash.

8.     Muhitni asirash, hawaning ighir bulghunushidin saqlinish, yaki bulghan'ghan muhitta uzun turmasliq.

9.     Radiyaktipliq bulghan’ghan rayundin yiraq turush, kop miqdarda rintigin nuri bilen uchurshushtin saqlinish.

10.            Kuchluk quyash nurida uzun muddet qaqlinishtin saqlinish, we yaki muhapiq ozini qoghdash wastisini qollan'ghan asasta qaqlinish;

Rak kisilini dawalash

Her qandaq rak kisilini dawalashta eng muhim bolghuni baldur bayqash bolup, rak kisili qanche baldur bayqalsa, dawalash unimi shunche yaxshi bolidu. Rak kisilini dawalash adette rak peyda bolghan organ we rakining turige asasen sel periqliq bolsimu, biraq mutleq kop sandiki rak kisilige bolghan dawalash asasen oxshash.

Opiratsiye qilip dawalash; yaman supetlik osme qatarigha kiridghan herqandaq rak kisilige nisbeten opiratsiye qilip dawalash eng aldin tallinidighan, eng unumluk dawalash hisaplinidu.

Ximiyelik dawlash; opiratsiye qilish pursiti otup ketken, yaki opiratsiye qilishqa bolmaydighan rak kisilige nisbeten, her xil qan rakigha nisbeten eng unumluk dawlashning biri bolup, opiratsiyedin kiyinki rak kisilining qayta qozghilishning aldini ilishtimu muhim orunni igelleydu.

Radiyaktipliq nur bilen dawalash; bu xil dawalash bezi qismen rak kisellirige nisbeten birdin bir unumluk dawalash hisaplan'ghandin bashqa barliq rak kisellilige nisbeten opiratsiyedin kiyin rak kisellirige ilip birilidighan qoshumche dawalash bolup, opiratsiye qilish pursitini ketkuzup qoyghan we yaki opiratsiye qilish imkaniyiti bolmighan hem ximiyelik dawalash unimi yaxshi bolmighan rak kisellirige nisbeten bimarning omurini uzartishta muhim rol oynaydighan dawalash usullirining biri hisaplinidu.

Undin bashqa bezi biyologoyelik dawalash, imiyunutluq dawalash qatarliq yingiche dawlash usulliri sinaq qilinimaqta.

Qoshumche: Rak peyda qilghuchi maddilar

1.     Tamaka we Nukitin (烟草, 尼古丁)

2.     Her xil ispirit (乙醇, 甲醛)

3.     Tash paxta (石棉)

4.     丙酮

5.     砒霜

6.     六价铬

7.     二恶英

8.     氯仿

9.     Didiwi (滴滴涕、敌敌畏)

10.            镍金属

11.            硝基苯

12.            硝酸盐与亚硝酸胺(火腿、香肠、腊肉)

13.            多环芳香碳氢化合物

14.            腌制类、发酵类及干制海产食物

15.            Tamaqqa tem kirguzguchi (食物添加剂, 糖精)

16.            Chilighan sey (泡菜)

17.            苯胺、二甲苯

18.            苏丹红

19.            氧化铁

20.            有机铅化合物

21.            三聚氰胺及汞与其无机化合物

22.            己内酰胺

Minge Perde Yallughi

 Memet Emin

Minge Perde Yallughi (脑膜炎) diginimiz minge we umurutqa peridisining baktiriye yaki virus bilen yallughlinishi netijiside kilip chiqqan kisellik bolup, adette Mininggit Kisili depmu atilidu.

Minge Perde Yallughi 1805-yili Shiwitsariyening Geneva sheheride tarqalghanda tunji qitim kishiler teripidin hatirlen'gen bolup, 1887-yili Minge Perde Yallughini kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughi Sharsiman Baktiriyesi bayqalghan.

Minge Perde Yallughi asasen yallughlinishtin kilip chiqqan bolup,  kopunche hallarda baktiriye yaki virus kelturup chiqiridu. Minge Perde Yallughi 5 yashtin kichik balilarda, 17 yash bilen 25 yash ariliqidiki yashlarda we 55 yashtin yuqurqi yashan'ghanlarda kop uchuraydu. Kiselge taqabil turush kuchi towen bolghan kishiler bu kiselge asan giriptar bolidighan heterlik kishiler hisaplinidu.

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning sewibi nime?

Minge Perde Yallughi asasen minge perdisining baktiriye yaki virus bilen yallughlinishi netijiside peyda bolidighan bolup, baktiriye kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughi adette virus kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughigha nisbeten az uchuraydu, biraq aqiwiti ighir bolidu. Baktiriyelik Minge Perde Yallughigha giriptar bolghuchilarning 10% kisel alametliri korulup 24~48 saet ichide olup kitidu. Saq qalghanlirining ichide 10~20% ademning mingisi kisellik tupeylidin zexmilinip, menggulik miyip bolup qalidu.

Baktiriyelik Minge Perde Yallughining mutleq kop qismini adette Opke Yallughi Sharsiman Baktiriyesi bilen Minge Perde Yallughi Sharsiman Baktiryesi kelturup chiqiridu

Baktiriyelik Minge Perde Yallughini kelturup chiqarghan baktiriyeler adette burun, boghuz we yuquri nepes yollirida yashaydighan bolup, hotilesh, chushkurush we soyush arqiliq kishiler arisida oz ara tarqaydu. Bu baktiriyeler adette adem bedinidin ayrilip uzun yashiyalmaydu. Shunga bu xil baktiriye ichimlik su, su uzush kolchigi we hawa tengshiguch bar binalarda tarqimaydu.

Bezi kishiler bu baktiriyeni bir nechche kun, bir nechche hepte, hetta bir nechche ay ilip yurupmu kisel bolmaydu. Adette omumi nopusning 25%, bu baktiriyeni ilip yuridighan bolup, normal ehwal astida qan bilen minge suyuqliqi jaylashqa minge boshlughi arisidiki fizilogiyelik tosaq tupeylidin, qan'gha kirgen baktiriyeler minge suyuqliqigha kirelmeydu, we shundaqla kiselmu peyda qilalmaydu, peqet bezi waqitlardila bu baktiriyeler bedenning kiselge taqabil turush kuchini bisip chushup, fizilogiyelik tosaqtin otup, minge suyuqliqi  ichige basturup kiridu, we shuning bilen Minge Perde Yallughini kelturup chiqiridu.

Minge Perde Yallughi kelturup chiqarghan sewibige asasen 12 kichik turge bolinidighan bolup, bularning ichide A, B, C we W135 qatarliq 4 turdiki Minge Perde Yallughi tarqilishchan kisel qatarigha kiridighanlighi jezmenleshturulgen. Adette Asiyada A tiptiki Minge Perde Yallughi kop uchiraydu.

Minge Perde Yallughigha giriptar bolghanlarda qandaq alametler bolidu?

Bu kiselge giriptar bolghan balaghetke yetkenler we chong balilarda korilidighan alametler asasen oxshash bolup, ular towendikilerdin ibaret.

1. Qizitmisi orlep kitish we titirek bisish.
2. Qattiq bash aghrish
3. Qusush, yandurush
4. Boyuni qitip qilish  
5. Sezgurligi iship kitish, asan hajanlinish yaki achiqlinish
6. Mugudesh, uyqisi kilip turush
7. Kozning yoruqluqqa bolghan sezgurligi iship kitish, yeni yoruqtin qorqush
8. Es hushi jayida bolmasliq, jolush, hushsizlinish

Bowaq we ushshaq balilarda korulidighan alametler

1. Yilinip yaki maghdursiz  yighlash
2. Uyqidin kozini achalmasliq, mugdep turush
3. Chochush, asan qorqush
4. Keynige dajiwilish yaki aldigha tughuliwilish
5. Bir nuhtigha tikilip turush, etirapqa qizziqmasliq
6. Qizitmisi iship kitish, we yaki put qoli tonglap kitish
7. Tamaq yimeslik, ishtiyi nachar bolush
8. Qusush, yandurush
9. Chirayi tatirip qilish
10. Bedinige qizil chiqip qilish

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning aldini ilish

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning aldini ilish bir az qiyin bolup, adette towendikilerge diqet qilish kirek

1. Minge Perde Yallughi vaksinisini udurush
2. Shehsi taziliqqa diqet qilish, qol, burun we eghizni waxtida yuyup turush kirek
3. Muhapiq chiniqish, bedenning kiselge taqabil turush kuchini ashurush kirek.
4. Kisel tarqalghan rayunlargha barmasliq kirek
5. Minge Perde Yallughigha giriptar bolghan kishiler bilen biwaste qoyuq arilashmasliq kirek
6. Eger yuqarqi herqandaq alametler korulgen haman, derhal dohturgha birip korunush, we waxtida dawalash ilip birish kirek.

مىڭە پەردە ياللۇغى

مىڭە پەردە ياللۇغى

مەمەت ئەمىن

مىڭە پەردە ياللۇغى (脑膜炎) دىگىنىمىز مىڭە ۋە ئۇمۇرۇتقا پەرىدىسىنىڭ باكتىرىيە ياكى ۋىرۇس بىلەن ياللۇغلىنىشى نەتىجىسىدە كىلىپ چىققان كىسەللىك بولۇپ، ئادەتتە مىنىڭگىت كىسىلى دەپمۇ ئاتىلىدۇ. 


مىڭە پەردە ياللۇغى 1805-يىلى شىۋىتسارىيەنىڭ گەنەۋا شەھەرىدە تارقالغاندا تۇنجى قىتىم كىشىلەر تەرىپىدىن ھاتىرلەنگەن بولۇپ، 1887-يىلى مىڭە پەردە ياللۇغىنى كەلتۇرۇپ چىقارغان مىڭە پەردە ياللۇغى شارسىمان باكتىرىيەسى بايقالغان.

مىڭە پەردە ياللۇغى ئاساسەن ياللۇغلىنىشتىن كىلىپ چىققان بولۇپ،  كوپۇنچە ھاللاردا باكتىرىيە ياكى ۋىرۇس كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ. مىڭە پەردە ياللۇغى 5 ياشتىن كىچىك بالىلاردا، 17 ياش بىلەن 25 ياش ئارىلىقىدىكى ياشلاردا ۋە 55 ياشتىن يۇقۇرقى ياشانغانلاردا كوپ ئۇچۇرايدۇ. كىسەلگە تاقابىل تۇرۇش كۇچى توۋەن بولغان كىشىلەر بۇ كىسەلگە ئاسان گىرىپتار بولىدىغان ھەتەرلىك كىشىلەر ھىساپلىنىدۇ.

مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولۇشنىڭ سەۋىبى نىمە؟

مىڭە پەردە ياللۇغى ئاساسەن مىڭە پەردىسىنىڭ باكتىرىيە ياكى ۋىرۇس بىلەن ياللۇغلىنىشى نەتىجىسىدە پەيدا بولىدىغان بولۇپ، باكتىرىيە كەلتۇرۇپ چىقارغان مىڭە پەردە ياللۇغى ئادەتتە ۋىرۇس كەلتۇرۇپ چىقارغان مىڭە پەردە ياللۇغىغا نىسبەتەن ئاز ئۇچۇرايدۇ، بىراق ئاقىۋىتى ئىغىر بولىدۇ. باكتىرىيەلىك مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولغۇچىلارنىڭ 10% كىسەل ئالامەتلىرى كورۇلۇپ 24~48 سائەت ئىچىدە ئولۇپ كىتىدۇ. ساق قالغانلىرىنىڭ ئىچىدە 10~20% ئادەمنىڭ مىڭىسى كىسەللىك تۇپەيلىدىن زەخمىلىنىپ، مەڭگۇلىك مىيىپ بولۇپ قالىدۇ.

باكتىرىيەلىك مىڭە پەردە ياللۇغىنىڭ مۇتلەق كوپ قىسمىنى ئادەتتە ئوپكە ياللۇغى شارسىمان باكتىرىيەسى بىلەن مىڭە پەردە ياللۇغى شارسىمان باكتىريەسى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ

باكتىرىيەلىك مىڭە پەردە ياللۇغىنى كەلتۇرۇپ چىقارغان باكتىرىيەلەر ئادەتتە بۇرۇن، بوغۇز ۋە يۇقۇرى نەپەس يوللىرىدا ياشايدىغان بولۇپ، ھوتىلەش، چۇشكۇرۇش ۋە سويۇش ئارقىلىق كىشىلەر ئارىسىدا ئوز ئارا تارقايدۇ. بۇ باكتىرىيەلەر ئادەتتە ئادەم بەدىنىدىن ئايرىلىپ ئۇزۇن ياشىيالمايدۇ. شۇڭا بۇ خىل باكتىرىيە ئىچىملىك سۇ، سۇ ئۇزۇش كولچىگى ۋە ھاۋا تەڭشىگۇچ بار بىنالاردا تارقىمايدۇ.

بەزى كىشىلەر بۇ باكتىرىيەنى بىر نەچچە كۇن، بىر نەچچە ھەپتە، ھەتتا بىر نەچچە ئاي ئىلىپ يۇرۇپمۇ كىسەل بولمايدۇ. ئادەتتە ئومۇمى نوپۇسنىڭ 25%، بۇ باكتىرىيەنى ئىلىپ يۇرىدىغان بولۇپ، نورمال ئەھۋال ئاستىدا قان بىلەن مىڭە سۇيۇقلىقى جايلاشقا مىڭە بوشلۇغى ئارىسىدىكى فىزىلوگىيەلىك توساق تۇپەيلىدىن، قانغا كىرگەن باكتىرىيەلەر مىڭە سۇيۇقلىقىغا كىرەلمەيدۇ، ۋە شۇنداقلا كىسەلمۇ پەيدا قىلالمايدۇ، پەقەت بەزى ۋاقىتلاردىلا بۇ باكتىرىيەلەر بەدەننىڭ كىسەلگە تاقابىل تۇرۇش كۇچىنى بىسىپ چۇشۇپ، فىزىلوگىيەلىك توساقتىن ئوتۇپ، مىڭە سۇيۇقلىقى  ئىچىگە باستۇرۇپ كىرىدۇ، ۋە شۇنىڭ بىلەن مىڭە پەردە ياللۇغىنى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ. 

مىڭە پەردە ياللۇغى كەلتۇرۇپ چىقارغان سەۋىبىگە ئاساسەن 12 كىچىك تۇرگە بولىنىدىغان بولۇپ، بۇلارنىڭ ئىچىدە ئا، ب، ك ۋە ۋ135 قاتارلىق 4 تۇردىكى مىڭە پەردە ياللۇغى تارقىلىشچان كىسەل قاتارىغا كىرىدىغانلىغى جەزمەنلەشتۇرۇلگەن. ئادەتتە ئاسىيادا ئا تىپتىكى مىڭە پەردە ياللۇغى كوپ ئۇچىرايدۇ.
مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولغانلاردا قانداق ئالامەتلەر بولىدۇ؟ 

بۇ كىسەلگە گىرىپتار بولغان بالاغەتكە يەتكەنلەر ۋە چوڭ بالىلاردا كورىلىدىغان ئالامەتلەر ئاساسەن ئوخشاش بولۇپ، ئۇلار توۋەندىكىلەردىن ئىبارەت.

1.        قىزىتمىسى ئورلەپ كىتىش ۋە تىتىرەك بىسىش.
2.        قاتتىق باش ئاغرىش
3.        قۇسۇش، ياندۇرۇش
4.        بويۇنى قىتىپ قىلىش  
5.        سەزگۇرلىگى ئىشىپ كىتىش، ئاسان ھاجانلىنىش ياكى ئاچىقلىنىش
6.        مۇگۇدەش، ئۇيقىسى كىلىپ تۇرۇش
7.        كوزنىڭ يورۇقلۇققا بولغان سەزگۇرلىگى ئىشىپ كىتىش، يەنى يورۇقتىن قورقۇش
8.        ئەس ھۇشى جايىدا بولماسلىق، جولۇش، ھۇشسىزلىنىش

بوۋاق ۋە ئۇششاق بالىلاردا كورۇلىدىغان ئالامەتلەر

1.        يىلىنىپ ياكى ماغدۇرسىز  يىغلاش 
2.        ئۇيقىدىن كوزىنى ئاچالماسلىق، مۇگدەپ تۇرۇش
3.        چوچۇش، ئاسان قورقۇش
4.        كەينىگە داجىۋىلىش ياكى ئالدىغا تۇغۇلىۋىلىش
5.        بىر نۇھتىغا تىكىلىپ تۇرۇش، ئەتىراپقا قىززىقماسلىق
6.        قىزىتمىسى ئىشىپ كىتىش، ۋە ياكى پۇت قولى توڭلاپ كىتىش
7.        تاماق يىمەسلىك، ئىشتىيى ناچار بولۇش
8.        قۇسۇش، ياندۇرۇش
9.        چىرايى تاتىرىپ قىلىش
10.        بەدىنىگە قىزىل چىقىپ قىلىش

مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولۇشنىڭ ئالدىنى ئىلىش

مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولۇشنىڭ ئالدىنى ئىلىش بىر ئاز قىيىن بولۇپ، ئادەتتە توۋەندىكىلەرگە دىقەت قىلىش كىرەك

1.        مىڭە پەردە ياللۇغى ۋاكسىنىسىنى ئۇدۇرۇش 
2.        شەھسى تازىلىققا دىقەت قىلىش، قول، بۇرۇن ۋە ئەغىزنى ۋاختىدا يۇيۇپ تۇرۇش كىرەك
3.        مۇھاپىق چىنىقىش، بەدەننىڭ كىسەلگە تاقابىل تۇرۇش كۇچىنى ئاشۇرۇش كىرەك.
4.        كىسەل تارقالغان رايۇنلارغا بارماسلىق كىرەك
5.        مىڭە پەردە ياللۇغىغا گىرىپتار بولغان كىشىلەر بىلەن بىۋاستە قويۇق ئارىلاشماسلىق كىرەك
6.        ئەگەر يۇقارقى ھەرقانداق ئالامەتلەر كورۇلگەن ھامان، دەرھال دوھتۇرغا بىرىپ كورۇنۇش، ۋە ۋاختىدا داۋالاش ئىلىپ بىرىش كىرەك.

Put qoli qolushush

Memet Emin

Put, qol barmaqliri tartishish (Cramps, twitching抽搐, 抽筋, 痉挛), qolushush (numbness, 麻木) we aghrish (pain刺感) towendiki sewepler tupeylidin kilip chiqishi mumkin.

1. Vitamin D kemlik (Vitamin D deficiency): yuqarda diyilgen qol put barmaqliri tartishish (抽搐)din bashqa barmaqlirida, tilida we kalpukida ghelite tugha his qilish, bezide yuz muskullirimu ihtiyarsiz tartishish (抽搐) ehwalliri bolidu.
2. Vitamin B12 kemlik
3. Kalsiy kemlik (Hypocalcemia, 低血钙症)
4. Magniy kemlik (Hypomagnesemia, 低血镁症)
5. Ohshash bir orunda uzun olturush we yaki herket qilmasliq
6. Bili chim bolup kitish sewebidin nirwa bisilip qilish (Herniated disc  椎间盘突出)
7. Qizil qan tomur qitiwish sewebidin qan aylinish yahshi bolmas;
8. Carpal Tunnel Syndrome, 腕隧道综合症  
9. Ulnar tunnel syndrome尺神经隧道综合症
10. Diabetic periphery syndrome糖尿病性末梢循环综合症
11. Muskul kiselliki (Myopathy, 肌病)

Bili chim bolup kitish (Herniated disc  椎间盘突出) ning sewebliri

1. Yashning chongishigha egiship, we yaki suni kem istimal qilish sewebidin umurtqa arisidiki kumucheck (disk椎间盘) terkiwidiki su madisi kemiyip ilastikiliqini yoqutush (degeneration退化);
2. Bel muskulining ajiz bolushi we umurtqini muhapiq qoghdiyalmasliqi;
3. Herket qilghandiki we yaki yerdin bir nerse alghandiki beden haliti (姿势) ning toghura bolmasliqi, ushtumtut qilinghan herket bilen bel muskullirining ozar maslishalmasliqi.

Saqlinish we qayta qozghulushning aldini ilish

1. Kisel qozghalghandin kiyin baldur herket qilish. Alahide karwat tutup yitishning hajiti yoq. Emiliyette karwat tutup yitishning yalghuz hajiti yoq bolup qalmastin, belki eksinche ziyanliq.

2. Kisel jiddi qozghalghan deslepki mezgilde, soghaq tutush (冷敷)，kisel qozghulushtin tohtap eslige kilish basquchigha kirgende issiq tutush (热敷)

3. Muhapiq beden chiniqturush, bolupmu bel muskullirini kuchaytish.

4. Toghura beden halitige (姿势)  ehmiyet birish we adetlinish

5. Usuzluqni kop istimal qilish, bedendiki her xil toqulmilarning su terkiwining norma bolushigha kapalet qilish, we toqulmilarning susizlinip kitishtin saqlinish;

6. Eger Vitamin D, Vitamin B12, Kalsiy qatarliq maddilar kem bolsa, ularni wahtida toluqlash, we muhapiq aptapqa qaqlinish;

7. Egeshme kisellerni we bashqa yandash kisellerni muhapiq bir terep qilish;

پۇت، قول بارماقلىرى تارتىشىش (抽搐، 抽筋، 痉挛)، قولۇشۇش (麻木) ۋە ئاغرىش (刺感) توۋەندىكى سەۋەپلەر تۇپەيلىدىن كىلىپ چىقىشى مۇمكىن.

1.     ۋىتامىن د كەملىك: يۇقاردا دىيىلگەن قول پۇت بارماقلىرى تارتىشىش (抽搐) دىن باشقا بارماقلىرىدا، تىلىدا ۋە كالپۇكىدا غەلىتە تۇغا ھىس قىلىش، بەزىدە يۇز مۇسكۇللىرىمۇ ئىھتىيارسىز تارتىشىش (抽搐) ئەھۋاللىرى بولىدۇ.
2.     ۋىتامىن ب12 كەملىك
3.     كالسىي كەملىك (低血钙症)
4.     ماگنىي كەملىك (低血镁症)
5.     ئوھشاش بىر ئورۇندا ئۇزۇن ئولتۇرۇش ۋە ياكى ھەركەت قىلماسلىق
6.     بىلى چىم بولۇپ كىتىش سەۋەبىدىن نىرۋا بىسىلىپ قىلىش (椎间盘突出)
7.     قىزىل قان تومۇر قىتىۋىش سەۋەبىدىن قان ئايلىنىش ياھشى بولماس؛
8.     كارپال تۇننەل سيندرومە ، (腕隧道综合症)  
9.    (尺神经隧道综合症)
10.  (糖尿病性末梢循环综合症)
11.  مۇسكۇل كىسەللىكى (肌病)

بىلى چىم بولۇپ كىتىش ( 椎间盘突出) نىڭ سەۋەبلىرى
1.     ياشنىڭ چوڭىشىغا ئەگىشىپ، ۋە ياكى سۇنى كەم ئىستىمال قىلىش سەۋەبىدىن ئۇمۇرتقا ئارىسىدىكى كۇمۇچەكك (椎间盘) تەركىۋىدىكى سۇ مادىسى كەمىيىپ ئىلاستىكىلىقىنى يوقۇتۇش (退化)؛
2.     بەل مۇسكۇلىنىڭ ئاجىز بولۇشى ۋە ئۇمۇرتقىنى مۇھاپىق قوغدىيالماسلىقى؛
3.     ھەركەت قىلغاندىكى ۋە ياكى يەردىن بىر نەرسە ئالغاندىكى بەدەن ھالىتى (姿势) نىڭ توغۇرا بولماسلىقى، ئۇشتۇمتۇت قىلىنغان ھەركەت بىلەن بەل مۇسكۇللىرىنىڭ ئوزار ماسلىشالماسلىقى.

ساقلىنىش ۋە قايتا قوزغۇلۇشنىڭ ئالدىنى ئىلىش
1.     كىسەل قوزغالغاندىن كىيىن بالدۇر ھەركەت قىلىش. ئالاھىدە كارۋات تۇتۇپ يىتىشنىڭ ھاجىتى يوق. ئەمىلىيەتتە كارۋات تۇتۇپ يىتىشنىڭ يالغۇز ھاجىتى يوق بولۇپ قالماستىن، بەلكى ئەكسىنچە زىيانلىق.
2.     كىسەل جىددى قوزغالغان دەسلەپكى مەزگىلدە، سوغاق تۇتۇش (冷敷)，كىسەل قوزغۇلۇشتىن توھتاپ ئەسلىگە كىلىش باسقۇچىغا كىرگەندە ئىسسىق تۇتۇش (热敷)
3.     مۇھاپىق بەدەن چىنىقتۇرۇش، بولۇپمۇ بەل مۇسكۇللىرىنى كۇچايتىش.
4.     توغۇرا بەدەن ھالىتىگە (姿势)  ئەھمىيەت بىرىش ۋە ئادەتلىنىش
5.     ئۇسۇزلۇقنى كوپ ئىستىمال قىلىش، بەدەندىكى ھەر خىل توقۇلمىلارنىڭ سۇ تەركىۋىنىڭ نورما بولۇشىغا كاپالەت قىلىش، ۋە توقۇلمىلارنىڭ سۇسىزلىنىپ كىتىشتىن ساقلىنىش؛
6.     ئەگەر ۋىتامىن د، ۋىتامىن ب12، كالسىي قاتارلىق ماددىلار كەم بولسا، ئۇلارنى ۋاھتىدا تولۇقلاش، ۋە مۇھاپىق ئاپتاپقا قاقلىنىش؛
ئەگەشمە كىسەللەرنى ۋە باشقا يانداش كىسەللەرنى مۇھاپىق بىر تەرەپ قىلىش؛