Yulun sur madda yallugi

Otken yili Hotende yulun sur madda yallugi (Poliomyelitis, 脊髓灰质炎) digen kisel tarqap, bir qisim balilarning bir omur palej bolushi hette olup kitishini kelturup chiqarghan bolghan, xelqara metbuatlardimu ilan qilinghan, we yerliq xelqler arisida melum derijide wehime we endishe peyda qilghan idi. Shu seweptin bezi kishiler ichide bu kiselge nisbeten bezi gumanlar qozghalghan iken. Yiqinda wetendin birsi manga bu toghursida towendiki bir parche hetni yizip, bir nechche soal sorighan iken. Mining u soallargha bergen jawabimni bashqilar bilen ortaqlishish mehsitide, bu yerde ilan qildim.

Men balilardiki harhil yukumluk we bashka kesalliklarning aldinish elish uchun waksina amlitishta izchil ching turup kalgan idim, ham bashkilargimu shuni tashwik kilattim, balkim otkan yili Uygur rayonida tarkalgan yulun sur madda yallugidin hawardar bolsingiz kerak, bu ish hatta halikaraningmu dikkitini kozgap chetallardin takshurush omakliri kaldi, hokumat tarapmu bu ishka jik kuchidi,

amma bak kop kishilar bundak waksina amlitishka etibar karimaywatidu, baziliri waksininig paydilik taraplirini bilmasliktin bolsa baziliri waksina ziyanlik dap karigini uchun . hatta baliriga zadi waksina amlatmaydigan ham karshi turidiganlarmu jik.

Soal:

(1) Undakta sizcha waksina amlitish ziyanlikmu? Uni ziyanlik deyishning ilmiy asasi barmu?

Jawap: Bu soalgha jawap birishtin ilgiri, waksinining nime ikenligini chushunup otishimiz lazim. Waksina diginimiz kisel peyda qilghuchi amil (病原体) yeni virus we yaki baktiryelerning zehersizlendurulgen qismidin, we yaki uning kisel payda qilish alahidiligini chiqirip tashlighandin kiyinki qismidin, we yaki olgen virus, baktiryelerdin yasap chiqilghan, bedenge urulghandin kiyin bedende kisel peyda qilmaydighan, biraq bedende beden sirittin tawuzgha uchurghan bir signal peyda qilish arqiliq, bedenning imuyunut kuchide oyghitish peyda qilip, shu waksina yasalghan virus we yaki baktiryege nisbeten qarshi kuch (antibody 抗体) peyda qilishqa turtke bolidighan nerse. Bedende waksinidin kiyin peyda bolghan imiyunut kuch (antibody 抗体) melum mezgil (Bir yldin bir omurgiche, ohshimighan uzunluqta) shu kiselge nisbeten iside saqlash, toniwilish we uningdin mudapiye korush rolini oynaydu. Netijide shu hildiki kisel peydaq qilghuchi amil bedenge tajawus qilip kirgende, beden shu kisel peyda qilghuchi amilgha qarshi peyda bolghan imiyunut kuchi (antibody 抗体) arqiliq, u kiseldin mudapiye koreleydu.

Waksina udurush ziyanliqmu, digenge kelsek, supet jehette yahshi konturul qilinip, biheterlik olchemdin otken waksina ziyanliq emes. Yeni uning bedende kisel peyda qilish nisbiti etibargha laghidek derijidin kop towen. Eger supet jehette yahshi konturul qilinmighan, biheterlik jehette mukemmel sinaqtin otmigen waksina bedende shu hildiki kiselni peyda qilishi mumkin. Chunki waksina del shu kisel peyda qilghuchi amil (病原体) yeni virus we yaki baktiryelerdin yasalghan bolghanlighi uchun, biheterliki yahshi konturul qilinmighan bolsa, bedenge kirgendin kiyin qayta tirilip, bedende kisel qilish alahidiligini qayta eslige kelturushi, we bedende shu hildiki kisellerni peyda qilishi mumkin. Shunga uni ziyanlik deyishning ilmiy asasi barmu digende, buninggha yuqarda men dep otken emili ehwalgha qarash kirek.

(2) Waksina urmisaq yulun sur madda yallugi qatarlik eghir kesallarni kandak tizginliyeleymiz we aldini alimiz?

Jawap: Yulun sur madda yallugi qatarlik eghir yqumluq kesallerni tizginleshte hazirche waksinidin bashqa alahide unumluk chare yoq. Bu kisel we bashqa bir qisim yuqumluq kisellerge nisbeten, eng unumluk aldini ilish charisi, yenila waksina udurush. Her hil waksining dunyagha kilishi bilen, burun kishilerning jinigha zamin bolghan we yaki kishilerni bir omur miyip qilip qoyghan nurghun eghir kiseller yahshi tizginlinip unumluk konturul bolmaqta. Mesilen siz tilgha alghan yulun sur madda yallugi shu nam yeni POLIOVIRUS (脊髓灰质炎病毒) dep atalghan bir hil virusning eghiz arqiliq yuqushidin kelturup chiqarghan bir hil yuqumluq kisellik bolup, taziliqqa diqet qilish arqiliq, bu kiselni melum derijide tizginligili bolsimu, biraq bu kiselni eng unumluk tizginleshning amali yenila waksina urush. Kishiler bolupmu kichik balilar bu virus bilen yuqumlanghanda, kop qismida eghir kisel alametliri korulmeydu, we ozligidin yahshi bolup kitishi mumkin, peqet bir qisim yuqumlanghuchi balilarda, bu virus nirwa we yulungha tesir korsutup, yuqumlanghuchini mengguluk palaj qilip qoyushi, hetta qisqa waqitta jinigha zamin bolishi mumkin. Bu kiselge nisbeten hazirgha qeder hichqandaq unumluk dawalash usuli yoq bolup, dawalashta peqetla bashqilargha yuqturup qoyushni kontutul qilish bilen birge, bimarning imiyunut kuchini yuqurlutup, bimarning oziligidin yahshi bolup qilishni kutup turushtin bashqa amal yoq. Yulun sur madda yallugi digen bu kiselning waksinisini omumlashturush netijiside 2012-yiligha kelgende putun dunyada peqet Hindistan, Pakistan, Afghanistan we Nigiryede yenila tarqiliwatqanni hisapqa almighanda, nurghun dowletlerde nahayti yahshi tizgenlengen.

(3) Kishilar waksiniga karshi turushtiki yana bir sawap Israliyida Yahudiylar yarlik Arap baliliriga, Amirikida Indiyan baliliriga ziyanlik okullar urulgan ikan, bu yardimu Uygurlarga shundak okullar urulushi mumkin, dap waksina amlatmaslik maslisi bar. Undakta sizning Uygurlarga shundak okullar urululidigan ishtin hawiringiz barmu? Buning birar amaliy pakiti barmu?

Jawap: Amerkida, burun yeni 4, 5 yuz yil ilgiri, aq tenlikler Yawropadin Amerkigha kochup kilishke bashlighanda, Yawropaliqlar arisidiki bezi kisellikler Indiyanliqlar arisida tarqap, nurghun Indiyanliqlarning olup kitishige zamin bolghan iken, uni asasliqi Yawropaliqlar arisida tarqap kiliwatqan u kiselliklerge nisbeten Indiyanliqlarda hichqandaq immiyunt kuchi bolmighanliqtin dep qarashqa bolidu. Hazir siz dep otken bundaq bir ishning bolushi miningche putunley asasi yoq gep, hem undaq bir ish qilishning hichqandaq zoruyitimu yoq.

Uygurlarga shundak okullar urulushi mumkinmu digen ishqa kelsek, men bu toghursida alahide bir hewer anglimidim, bundaq bir ish bolghan teqdirdimu, bundaq ishlarning ispati bilen siritqa ashkare bolushi nahayti qiyin, chunki bundaq bir ish hichqandaq bir dowletke sherep ekelmeydu. Uning ustige bir adem yene bir ademge ziyan yetkuzimen dise, uningha waksinidin bashqa nurghun amallar bar. Shunga kiselning aldini ilishni bana qilip, bashqilargha kisel silish, herqandaq bir dowlet we rayunda eyiplinidigha insan qilipidin chiqqan shermendichilik. Yene bir tereptin bu ishni bar digendimu, u belkim ayrim bir shehsining qilmishi bolup, bir dowletning sistimiliq qilmishi bolushi natayin. Bu mining shehsi koz qarishim.