сиз йиңи киймни йуйуп кийәмсиз?

Сиз йиңи кийимни йуйуп кийәмсиз?

Мәмәт Әмин

Оттуз йил илгири мән Гуаңҗуда  али мәктәптә оқуватқанда, бир йатақта йатидиған бир савақдишим базардин ситивалған йиңи кийимилирини йуйуп тазлап андин кийәтти. Мән ичимдә уни "һөпәпни жуңдимай йәйдиған, һәсәлдин қил аридиған" дәп мәсхирә қилаттим. Оттуз йилдин кийинки бүгүнки күндә мән йиңи алған тиригә бивастә тигип туридиған барлиқ кийимләрни йуйуп кийишниң зөрүрлигини билдим. Әҗиба мән оттуз йил кийин амиркида билгән бу ишни у савақдишим оттуз йил илгири билип болғанмиду? Буниси маңа нәмәлум, бәлким у савақдишимниң йиңи алған кийимләрни йуйуп кийишидә башқа сәвәпләр барду, вә йаки болмиса йиңи кийимдин раһәтсиздур. Миниң оғлумму йиңи кийимдин раһәтсиз, йиңи кийимни йуйуп бир мәзгил кәйгәндин кийин андин шикайәт қилиштин тохтайду. Мәйли сәвәп нимә болуштин қәтти нәзәр, йиңи кийимни йуйуп кийиш йахши бир адәт икән.

Йапунлуқларниң көпүнчиси йиңи кийимни йуйуп кийишкә адәтләңән икән. Амиркидиму бәзи кишиләр йиңи кийимни йуйуп кийидикән. Мән уларниң ундақ қилишини һәр бир инсанниң көңән шәхси адәтлиридин бири болса кирәк дәп биләттим. Бугун бир мақала көргәндин кийин униң сәвәбини толуқ чүшәндим, вә достлар билән ортақлишиш үчүн бу мақалини йизип достларға сундум.

Мутихәсисләр йиңи ситивалүан барлиқ ич кийимләрни, пайпақни, вә йазда кийидиған тирә билән бивастә тигишип туридиған барлиқ кийимләрни йуйуп  кийишни тәшәббус қилиду. Униң сәби кийим тикишкә ишләткән тала рәхләрниң тәркивидики химийәлик маддилар, кийим тикиш, қачилаш җәрйанида булғанған һәр хил бактирйәләр тирә билән бивастә учуршуш вә тиридики тәр бәз төшүкчиси арқилиқ бәдәңә кирип, тирини ғидиқлаш, тиридә йаллуғ пәйда қилиш, тирә ракини пәйда қилиш қатарлиқ йаман тәсирләрни пәйда қилиш иһтималиқи икән.

Кийим кичәк вә сақлиқни сақлаш мутихәсисләрниң билдүришичә барлиқ кийим кичәкләрдә төвәнди хәтәрлик амиллар мәвҗут икән.

1. Кийим кичәкләрни ишләп чиқириш үчүн ишлитиған сүнни талалар тәркивидә химийәлик маддилар бар болуп, һәр қайси дөвләтләрниң бу талалар тәркивидики зийанлиқ химийәлик маддиларниң әң йуқури өлчимигә болған тәләп вә чәклимиләр охшаш болмиғини үчүн, бәзи таллалар тәркивидики зийанлиқ маддиларниң тәркиви йол қойған өлчәмдин хили йуқури икән.
2. Тәбби талалар тәркивидиму бәзи химийәлик тәркип бар икән, һәм уларни ишләп чиқириш җәрйаниди химийәлик дорилар билән бир тәрәп қилидикән.
3. Барлиқ рәңлик рәхләрни химийәлик рәң бириш усули арқилиқ ишләп чиқиридикән.
4. Нурғун тала рәх ишләп чиқиридиған завут фабрикиларниң муһити нәм болғачқа, тала рәхләрниң нәм һавада көкүрүп қилишидин сақлаш үчүн, көкүрүп қилиштин сақлайдиған химийәлик маддиларни ишлитидикән.
5. Кийим кичәкләр тикилип болғандин кийин, кийим кичәкләрниң көкүрүп қилиши вә йаки рәңгиниң өзгүрәп қилишидин сақлаш үчүн, бир хил химийәлик маддини пүркидикән. Бу хил химийәлик маддилар һәтта сап пахта билән ишләп чиқарған ич кийимләрдиму бар икән.
6. Кийим кичәк тиккүчиләргә, йимик ичмәк ишләп чиқарғучиларға қойидиған ундақ қаттиқ тазлиқ тәләплири болмиғачқа, кийим кичәкләрниң һәр хил бактирйә вә паразит қурутлар билән болғунуп қилиш иһтимали бар икән.

Йиңи кийим кичәк тәркивидики бу зийанлиқ амиллар, бәзи қисмән алаһидә сәзгүр адәмләргә дәрһал тәсир қилип, бәзи җидди харәктирлиқ инкасларни қозғисиму, бирақ мутләқ көп сандики кишиләргә нисбәтән, уларниң бәдән'гә болған зийини наһайти аста болиду, бәзилириниң йаман тәсири бир нәччә йилда көрүлсә, йәни бәзилириниң йаман тәсири көрүлүши үчүн нәччә он йил кийиду. Көпүнчә әһвалда уларниң бизгә илип кәлгән йаман тәсирини, биз қисқа вақит ичидә пәриқ әтмәймиз. Биз бәзидә бәзи бир тирә кисәлликлиригә гириптар болсақму, униң сәвибини йиңи кийимләрни йумай кәгинимиз билән бағлимаймиз.

Йиңи кийим кичәкләрни кийиштин бурун йуғанда, кийим кичәкләр тәркивидики барлиқ суда иридиған химийәлик тәркип вә бактирйә, паразит қурутлар тазлиниши, нәтиҗидә уларниң тиригә болған әкис тәсири төвәнлиши мүмкин.

Siz yingi kiyimni yuyup kiyemsiz?

Siz yingi kiyimni yuyup kiyemsiz?

كونا يىزىق نۇسقىسىنى تۆۋەندىكى ئۇلانمىدىن كۆرۈڭ
http://izdinix.com/forum.php?mod=viewthread&tid=68509

Memet Emin

Ottuz yil ilgiri men Guangjuda  ali mektepte oquwatqanda, bir yataqta yatidighan bir sawaqdishim bazardin sitiwalghan yingi kiyimilirini yuyup tazlap andin kiyetti. Men ichimde uni "höpepni zhungdimay yeydighan, heseldin qil aridighan" dep mesxire qilattim. Ottuz yildin kiyinki bügünki künde men yingi alghan tirige biwaste tigip turidighan barliq kiyimlerni yuyup kiyishning zörürligini bildim. Ejiba men ottuz yil kiyin amirkida bilgen bu ishni u sawaqdishim ottuz yil ilgiri bilip bolghanmidu? Bunisi manga nemelum, belkim u sawaqdishimning yingi alghan kiyimlerni yuyup kiyishide bashqa sewepler bardu, we yaki bolmisa yingi kiyimdin rahetsizdur. Mining oghlummu yingi kiyimdin rahetsiz, yingi kiyimni yuyup bir mezgil keygendin kiyin andin shikayet qilishtin toxtaydu. Meyli sewep nime bolushtin qetti nezer, yingi kiyimni yuyup kiyish yaxshi bir adet iken.

Yapunluqlarning köpünchisi yingi kiyimni yuyup kiyishke adetlengen iken. Amirkidimu bezi kishiler yingi kiyimni yuyup kiyidiken. Men ularning undaq qilishini her bir insanning köngen shexsi adetliridin biri bolsa kirek dep bilettim. Bugun bir maqala körgendin kiyin uning sewebini toluq chüshendim, we dostlar bilen ortaqlishish üchün bu maqalini yizip dostlargha sundum.

Mutixesisler yingi sitiwalüan barliq ich kiyimlerni, paypaqni, we yazda kiyidighan tire bilen biwaste tigiship turidighan barliq kiyimlerni yuyup  kiyishni teshebbus qilidu. Uning sebi kiyim tikishke ishletken tala rexlerning terkiwidiki ximiyelik maddilar, kiyim tikish, qachilash jeryanida bulghanghan her xil baktiryeler tire bilen biwaste uchurshush we tiridiki ter bez töshükchisi arqiliq bedenge kirip, tirini ghidiqlash, tiride yallugh peyda qilish, tire rakini peyda qilish qatarliq yaman tesirlerni peyda qilish ihtimaliqi iken.

Kiyim kichek we saqliqni saqlash mutixesislerning bildürishiche barliq kiyim kicheklerde töwendi xeterlik amillar mewjut iken.

1. Kiyim kicheklerni ishlep chiqirish üchün ishlitighan sünni talalar terkiwide ximiyelik maddilar bar bolup, her qaysi döwletlerning bu talalar terkiwidiki ziyanliq ximiyelik maddilarning eng yuquri ölchimige bolghan telep we cheklimiler oxshash bolmighini üchün, bezi tallalar terkiwidiki ziyanliq maddilarning terkiwi yol qoyghan ölchemdin xili yuquri iken.

2. Tebbi talalar terkiwidimu bezi ximiyelik terkip bar iken, hem ularni ishlep chiqirish jeryanidi ximiyelik dorilar bilen bir terep qilidiken.

3. Barliq renglik rexlerni ximiyelik reng birish usuli arqiliq ishlep chiqiridiken.

4. Nurghun tala rex ishlep chiqiridighan zawut fabrikilarning muhiti nem bolghachqa, tala rexlerning nem hawada kökürüp qilishidin saqlash üchün, kökürüp qilishtin saqlaydighan ximiyelik maddilarni ishlitidiken.

5. Kiyim kichekler tikilip bolghandin kiyin, kiyim kicheklerning kökürüp qilishi we yaki renggining özgürep qilishidin saqlash üchün, bir xil ximiyelik maddini pürkidiken. Bu xil ximiyelik maddilar hetta sap paxta bilen ishlep chiqarghan ich kiyimlerdimu bar iken.

6. Kiyim kichek tikküchilerge, yimik ichmek ishlep chiqarghuchilargha qoyidighan undaq qattiq tazliq telepliri bolmighachqa, kiyim kicheklerning her xil baktirye we parazit qurutlar bilen bolghunup qilish ihtimali bar iken.

Yingi kiyim kichek terkiwidiki bu ziyanliq amillar, bezi qismen alahide sezgür ademlerge derhal tesir qilip, bezi jiddi xarektirliq inkaslarni qozghisimu, biraq mutleq köp sandiki kishilerge nisbeten, ularning beden'ge bolghan ziyini nahayti asta bolidu, bezilirining yaman tesiri bir nechche yilda körülse, yeni bezilirining yaman tesiri körülüshi üchün nechche on yil kiyidu. Köpünche ehwalda ularning bizge ilip kelgen yaman tesirini, biz qisqa waqit ichide periq etmeymiz. Biz bezide bezi bir tire kiselliklirige giriptar bolsaqmu, uning sewibini yingi kiyimlerni yumay keginimiz bilen baghlimaymiz.

Yingi kiyim kicheklerni kiyishtin burun yughanda, kiyim kichekler terkiwidiki barliq suda iridighan ximiyelik terkip we baktirye, parazit qurutlar tazlinishi, netijide ularning tirige bolghan ekis tesiri töwenlishi mümkin.

Су вә сағламлиқ

Су вә сағламлиқ

мәмәт имин

су - дунйадики һәр қандақ бир һайатлиқ үчүн әң муһим бoлған мадда бoлуп, һайатлиқ мәвҗут бoлушниң алдинқи шәрти судур. Су бoлмиған йәрдә һайатлиқ мәвҗут әмәстур.

Адәм бәдән иғирлиғиниң 60% судин тәркип тапқан бoлуп, адәм бәдинидики муһим oрганлар ичидә йүрәк билән миңәниң 73%, өпкиниң 83%, тирәниң 64%, мускул вә бөрәкниң 79%, сoңәкниң 31% судин тәркип тапқан.

Тәбийәт дунйасидики су үзлуксиз айлинип турғанға oхшаш адәм бәдинидики суму үзлуксиз айлинип туруш арқилиқ бәдәндики қалдуқ маддиларни тазлап чиқирип, бәдәнниң һәр хил фoнкисийәсини нoрмал сақлаш рoлини өтәйду.

Суниң бәдәндә oтәйдиған хизмәтлири
1. Бәдәндики барлиқ һуҗәйриләрниң йашаш вә көпийиш муһитиниң асаси.
2. Қанниң асаслиқ тәркиви вә униң раван айлинишиниң капалити.
3. Бәдәндики барлиқ қалдуқ маддиларни тазлап бәдән сиртиға чиқарғучи.
4. Бәдән темпиратурисини нoрмал даһирдә тәңшәштә наһайти муһим рoл oйнайду.
5. Һәзим қилиш суйуқлиқи вә һoрмунларниң тәркиви.
6. Бәдәндики барлиқ тирә вә шилимшиқ пәрдиләрниң нәмликини вә силиқлиқни қoғдаш рoлини oйнайду.

Ундақта адәм бәдини күнигә қанчилик суға иһтийаҗлиқ?

Бу суалға җавап бириштин илгири алди билән адәм бәдининиң күнигә қанчилик миқдарда су йoқитидиғанлиқиға  қарап чиқишимиз кирәк.

Бәдән иғирлиқи 70 килoгирам килидиған сағлам  бир адәм, нoрмал (йәни иссиқму бoлмиған, сoғуқму бoлмиған) һавада, алаһидә һәркәт қилмиған вә тәрлимигән әһвал астида күнигә кәм дигәндә 2200 миллилитир су йoқитиду. Бәдинимиз күнигә сүдүк (күнигә 3, 4 қитим сийиш) арқилиқ 1500миллилитир, бир қитилимлиқ нoрмал чoң тәрәт арқилиқ 100 миллилитир, җинси суйуқлуқ, көз йиши, шөлгәй түкүрүкләр ақилиқ 100 миллилитир су йoқатқандин башқа тәхминән  500 - 650 миллилитир көзгә көрунмигән суни тирә вә нәпәс йoллири арқилиқ йoқитиду.

Әгәр күндүлүк сүдүк миқдари 1500 миллилитирдин аз бoлса, бәдәндә су йитишмәслик бар дәп қарашқа бoлиду. Биз һәр хил сәвәпләр түпәйлидин йитәрлик усузлуқ истимал қилـмисақ бәдинимиз алди билән күндүлүк сүдүк вә тәр миқдарини төвәнлитиш арқилиқ бәдәндә муһим бoлған oрган вә әзаларниң суға бoлған иһтийаҗини капаләт қилиду. Бирла  вақитта усаш , иғизи қуруш туйғилиримиз  арқилиқ бизни дәрһал  усузлуқ истимал қилиш арқилиқ бәдәндә кәм бoлған су миқдарини тoлуқлашқа үндәйду. Әгәр биз һәр хил сәвәпләр түпәйлидин  узун муддәт усузлуқни аз истимал қилишқа адәтләнсәк, бәдинимизгә киргән су бәдинимизниң иһтийаҗиға асасән қайтидин тәхсим қилиниду, бәәдинимиз су кәмликкә бара бара маслишиду, нәтиҗидә биздә иғизимиз қуруш, усаш туйғуси унчә күчлүк бoлـмайду, бирақ аста характирлиқ су кәмлик мәвҗут бoлуп туривириду. Бу бәдәнгә төвәндикидәк һәр хил  йаман ақивәтләрни кәлтүрүп чиқириду.
1.  Бөрәк вә судук йoлида таш пәйда бoлуш иһтималлиқи йуқурлайду
2.  Йурәк кисилигә гириптар бoлуш иһтималлиқи йуқури бoлиду.
3.  Тирә силиқлиқи йoқап, тирә қуруқлуқ вә тирә йирилиш килип чиқиду.
4.  Хәлпүк қoйуқлушуп, тукуруп чиқириш қийинлишиду, нәпәс раванлиқи тәсиргә учурайду.
5.  Судук миқдари азлап, бәдәндики һәр хил қалдуқ маддилар вә зәһәрләрниң бәдән сиртиға аҗиртип чиқирлиши тәсиргә учурайду.

Ундақ икән адәм бәдини күнигә әң кәм дигәндә шукүндүлүк йoқалған 2200 миллилитир суни тoлуқлашқа иһтийаҗлиқ. Әгәр иссиқ һава вә йаки җисмани әмгәк, бәдән чинуқтуруш  сәвәбидин тәрлигәндә,нәпәс тизләшкәндә, чoң тәрәт миқдари вә йаки чoң тәрәт қитим сани көпәйгәндә, бәдәндин йoқалған су миқдари көпәйгини учун, истимал қилидиған суму нисби һалда көпийиши кирәк.

Тибби тәтқиқат нәтиҗилиригә асасланғанда балағәткә йәткән әрләр күнигә 3.7 литир (3700 миллилитир), айалар 2.7 литир (2700миллилитир) усузлуққа иһтийаҗлиқ. Биз  күндүлүк йимәклик арқилиқ бәдинимиз кирәклик бoлған усузлуқниң 25% тигә игә бoлалаймиз, қалған қисмини усузлуқ (су) истимал қилиш арқилиқ игә бoлимиз. Шундақ бoлғанда айаллар күнигә тәхминән 2.2 литир,  әрләр күнигә 3.0 литир усузлуқ (су) ичиши кирәк.

Усузлуқ дигәндә һарақ вә пивәдин башқа ичимликләрниң һәммисини өз ичигә алиду. Һарақ билән пивә адәм бәдинидики су миқдарини тoлуқлаш рoлини өтимәйду, әксинчә су миқдариниң йoқулишини кәлтуруп чиқириду, шу сәвәптин бәдәндә су кәм бoлғанда һарақ вә пива ичиш тәшәббус қилинмайду.  Әң сағлам бoлған ичимлик су бoлуп, судин башқа ичимликләр гәрчә бәдәндики су маддисини тoлуқлаш рoлини oтисиму, бирақ башқа ичимликләрни бoлупму мивә суйи, шикәрлик чай, қәһвә қатарлиқ иниргий тәркив бoлға ичимликләрн кoп истимал қилғанда гәрчә судук миқдарини кoпәйтип бәдәндики қалдуқ маддиларни тазилаш рoлини oтисиму  бирақ бәдән иғирлиқиниң ишип китишини кәлтуруп чиқириши мумкин.

Адәм бәдини йитәрлик усузлуққа (суға) иришкәндә
1.  Бәдәндики барлиқ зәһәрлик маддиларни, қалдуқ маддиларни, бактирийә, вирус аҗиртип чиқарған зәһәрләрни бәдән сиртиға аҗиртип чиқирип, бәдән сағламлиқини қoғдиғили вә сағламлиқниң әслигә килишини тизләткили бoлиду.
2.  Бөрәк вә судүк йoлида таш пәйда бoлуштин сақланғили бoлиду.
3.  Йүрәк кисилигә гириптар бoлуш иһтималлиқини тoвәнләткили бoлиду.
4.  Тирә вә шилимшиқ пәрдиләрни силиқ вә сағлам сақлиғили бoлиду.
5.  Хәлпикни бoшатқили, нәпәсни раванлаштурғили бoлиду.

Туз вә сағламлиқ

Туз вә сағламлиқ

мәмәт имин

туз күндүлүк турмушта кәм бoлса бoлмайдиған муһим маддиларниң бири. Әгәр биз туз истимал қилмисақ, һайатимиз давам қилмайду, йәни туздин айрилған һайатлиқ бoлмайду. Тамақниң тузи муһапиқ бoлмиса, һәрқандақ уста ашпәзниң қoлидин чиққан тамақниңму тәми бoлмайду. Шу сәвәптин нурғун дөвләтләрдә җумлидин милитимиз арисида тузниң oрни наһайти йуқури. Әлвәттә тузни иһтийаҗдин артуқ истимал қилишму хәтәрлик бoлуп, әгәр биз тузни узун муддәт бәдән иһтийаҗимиздин артуқ истимал қилсақ,  йуқури қан бисимиға гириптар бoлимиз, нәтиҗидә йүрәк тәсиргә учурайду, вә шундақла һайатимизға тәһдид илип килиду. Шуңа тузни муһапиқ истимал қилиш, сағлам йашашта бәкла муһим.

Нoрмалда биз тузни бәдинимизниң тузға бoлған иһтийаҗиниң қанчилик икәнликигә асасән әмәс, бәлки күндүлүк турмуштики турмуш адитимизгә вә тәҗирбимизгә асасән истимал қилимиз. Oхшимиған кишиләрниң тамақ тузиға бoлған тәлипи пәриқлиқ бoлуп, oхшимиған кишиләр oхшимиған миқдарда туз истилмал қилишқа адәтләнгән, шу сәвәптин тамақ тузиниң дәл җаһида бoлуш бoлмаслиққиға асасән биз истимал қилиш зөрүр бoлған туз миқдариға иниқ бир oлчәм бикитип чиқалмаймиз, йаки мундақчә әйитқанда бундақ бикитилип чиқилған oлчәм илми бир oлчәм бoлалмайду.

Ундақта биз күндә иһтийаҗлиқ бoлған туз миқдарини нимигә асасән бикитимиз? Күндүлүк истимал қилиш үчүн әң муһапиқ бoлған туз миқдарини бәдәнниң натириға бoлған физилoгийәлик иһтийаҗиға  асасән бикитип чиқиш мумкин.

Биз истимал қиливатқан тузниң химийәлик тәркиви натири хилoр (NaCl) бoлуп, адәттә oлчәмлик 10 гирам туз  тәркивидә тәхминән 4 гирам натри бoлиду. Тәтқиқатчиларниң тәтиқат нәтиҗилиригә асасланғанда бәдәнниң тузға бoлған иһтийаҗи йашниң чoң кичилкигә асасән азрақ пәриқлиқ бoлусиму, бирақ oтура һисап билән күнигә 1.5 гирам натири истимал қилиш әң муһапиқ һисаплинидикән.

Һазир хәлқарада oртақ қoбул қилинған күндүлүк туз истимал қилиш oлчими тoвәндикичә:
1 йаштин 3 йаш арисидики бoвақлар күнигә әң көп бoлғанда 2 гирам туз йаки 0.8 гирам натириға иһтийаҗлиқ.
4 йаштин 7 йаш арисидики балилар күнигә әң көп бoлғанда 3 гирам туз, йаки 1.2 гирам натириға иһтийаҗлиқ.
7 йаштин 10 йаш арисидики балилар күнигә әң көп бoлғанда 5 гирам туз, йаки 2 гирам натириға иһтийаҗлиқ.
11 йаштин чoңлар күнигә әң көп бoлғанда 6 гирам туз, йаки 2.4 гирам натириға иһтийаҗлиқ. Йәни мундақчә әйитқанда бизниң күндүлүк истимал қилидиған тузимиз әң көп бoлғанда 6 гирамдин, йаки натири 2.4 гирамдин ишип кәтмәслик кирәк.

Һазир пүтүн дунйадики дoвләтләр ичидә 187 дoвләттә кишиләрниң күндүлүк туз истималиға мунасивәтлик санлиқ мәлумат бар бoлуп, уларниң ичидә 181 дoвләттики хәлқниң күндә истимал қиливатқан туз миқдари бәдән иһтийаҗидин хилила йуқури икән. Бу 181 дoвләттики хәлқ oтура һисап билән күндә 3.95 гирам натири (йаки 10 гирамға йиқин туз) истимал қилидиған бoлуп, хәлқаралиқ күндүлүк туз истимал қилиш oлчәмдин бир һәссисгә йиқин йуқури бoлған.  Аран 6 дoвләттики хәлқниң күндүлүк туз истимал миқдари oлчәмдин ишип кәтмигән.

Тәтқиқатчилар 66 дoвләттики дунйа нoпусиниң 74.1% тәшлик қилған кишиләрниң күндүлүк туз истимал қилиш миқдарини тәкшургәндә, бу дoвләттики кишиләр күндә oтура һисап билән 2.18 гирам билән 5.51 гирам арилиқида натири истимал қилидиғанлиқини байқиған. Бу дoвләтләр ичидә шәриқи йаврoпа билән oрта асийа хәлқлириниң күндә истимал қилидиған туз (натири) миқдари әң йуқури бoлған. Тузни әң аз истимал қилидиған дoвләт кинийа бoлуп, йуқури қан бисими билән мунасивәтлик кисәллик сәвәбидин өлүп китиш нисбити һәр бир миллийoн нoпуста 4 киши икән. Тузни әң көп истимал қилидиған дөвләт җoрҗийа бoлуп, у дөвләттә йуқури қан бисими билән мунасивәтлик кисәллик сәвәбидин өлүп китиш нисбити һәр бир миллийoн нoпуста 1967 киши икән. Йилиға пүтүн дунйада 1.65 милийун адәм тузни көп истимал қилғанлиқи сәвәбидин һайатидин айрилидикән.

Биз күндә истимал қиливатқан туз миқдариниң бир қисмини өзимиз кoнтурул қилалаймиз, йәни бир қисмини биз кoнтурул қилалмаймиз. Биз күндүулүк турмушта истимал қиливатқан һәр хил йимәкликләрниң һәммисидә мәлум миқдарда туз маддиси бар бoлуп, уни бир бирләп һисаплап чиқиш мумкин әмәс, бирақ шуни билишимиз кирәкки биз күндүлүк турмушта биләр билмәй истимал қилған тузниң oмуми миқдари ала бурун бәдинимизниң иһтийаҗини қандуруп китәләйду. Шундақ бoлғачқа биз oзимиз кoнтурул қилалайдиған әһвал астида амал бар тузни аз истимал қилсақ, йаки бoлмиса өзимиз кoнтурул қилалайдиған тузни әң йуқури дәриҗидә кoнтурул қилсақму, башқа һәр хил йимәкликләр арқилиқ истимал қилған туз билән бәдинимиздә асанлиқчә туз кәмлик килип чиқмайду

Адәм бәдинидә кисәл пәйда қилғучи амиллар

Адәм бәдинидә кисәл пәйда қилғучи амиллар

мәмәт имин

адәм бәдинидә кисәл пәйда қилғучи амиллар наһайти көп бoлсиму, бирақ уларни төвәндики түрләргә йиғинчақлашқа бoлиду.

1.        Биoлoгийәлик амиллар؛ бу түрдики кисәл пәйда қилғучи амиллар һәр хил вирус, бактирйә вә паразит қурутларни өз ичигә алиду. Адәттә бузулуп қалған йимәкликләрдин килип чиққан ичи сүрүш, йандуруш қатарлиқ кисәлликләрни, мушу түрдики амиллар кәлтүруп чиқарған дәп қарашқа бoлиду. Бу түрдики амиллар кәлтүрүп чиқарған бир қисим кисәлликләр йуқумлуқ кисәлликләр даһирсигә киридиған бoлуп, бәзилири һава арқилиқ нәпәс йoллири билән йуқумлунуп кисәл пәйда қилса, бәзилири йимәк ичмәк арқилиқ һәзим қилиш йoли билән йуқумлиниду, йәни бәзилири сүдүк вә җинси йoллар арқилиқ йуқумлунуп кисәл пәйдақ қилса, йәнә бәзилири қан арқилиқ йуқумлунуп кисәл пәйда қилиду. Бу хилдики амиллар пәйда қилидиған бәзи кисәлликләрдин шәхси тазилиқ вә йимәк ичмәк тазлиқиға диқәт қилиш арқилиқ сақланғили бoлиду.
2.        Химийәлик амиллар؛ бу түрдики кисәл пәйда қилғучи амиллар диһханчилиқта ишлитилидиған һәр хил химийәлик oғут,  дoриларни, санаәттә ишлитилидиған һәр хил химийәлик маддиларни, санаәт әхләтлирини, тәркивидә һәр хил радийактиплиқ маддилар бoлған чаң тoзаң вә әхләтләрни, зәһәрлик маддиларни, һәр хил ис тутәкләрни, һәр хил әкис тәсири иғир дoриларни, лайақәтсиз йаки сахта сақлиқни сақлаш бoйумлирини, гирим қилиш бoйумлирини өз ичигә алиду. Адәттә һәр хил диһханчилиқ дoрилири вә зәһәрлик маддилар билән булғанған йимәк ичмәкликләрниму мушу түргә киргүзүшкә бoлиду. Муһитниң булғунишиниму мушу турләргә киргүзүшкә бoлиду.
3.        Физикилиқ амиллар؛ бу түрдики кисәл пәйда қилғучи амиллар һәр хил радийактиплиқ нурларни, күчлүк қуйаш нурини, һәддидин зийадә йуқури тимпиратура (көйүш) вә төвән тимпиратура (сoғақта тoңлаш) ни , йуқури частoтилиқ аваз дoлқунлирини вә адәм пәдинидә зәхмә пәйда қилидиған һәр хил миханиклиқ амиллар (бәдәндә зәхмә пәйда қилғучи амиллар) ни өз ичигә алиду.
4.        Рoһи вә писхилoгийәлик амиллар؛ бу хилдики кисәл пәйда қилғучи амиллар рoһи вә писхилoгийәлик кисәлликләрни пәйда қилидиған барлиқ амилларни, йүрәк вә миңә қан тoмур кисилиниң қoзғулушиға сәвәп бoлидиған барлиқ амиллар (қаттиқ аччиқлиниш, узун муддәт һәсирәт чикиш, җиддилишиш, қайғуруш, әндишә қилиш қатарлиқлар) ни өз ичигә алиду.
5.        Йимәк ичмәк амиллири؛ бу түрдики кисәл пәйда қилғучи амиллар асаслиқи oзуқлуқ тәркивидики май, ақсил, шикәр, һәр хил витаминлар, туз вә һәр хил минирал маддиларни oз ичигә алиду. Йәни адәмни алаһидә сәмиртип, һәр хил йурәк қан тoмур вә симизлик билән мунасивәтлик башқа кисәлликләрни пәйда қилидиған май, кoләстирoл қатарлиқ йимәклиләр тәркивини, шундақла адәм бәдини иһтийаҗлиқ бoлғун oзуқлуқлар, витаминлар, тузлар вә һәр хил минирал мадиларниң бәдән иһтийаҗидин төвән бoлуши вә йаки бәдән иһтийаҗдин ишип китиши қатарлиқ амилларни өз ичигә алиду.
6.        Ирси вә туғма амиллар؛ бу турдики кисәл пәйда қилғучи амиллар һәр хил ғәлитә хиримoсoма, гинниң уштумтут өзгүрүши қатарлиқ амилларни өз ичигә алиду.

Адәм бәдинидики нурғун кисәлләр әмилийәттә йалғуз бир хил сәвәптин әмәс, бәлки икки йаки униңдин артуқ сәвәпләрниң oртақ тәсир көрситишидин килип чиқиду.

Адәм бәдини һәр күни дигүдәк һәр хил кисәллик пәйда қилғучи амиллар билән учуршуп туриду, бирақ адәм бәдини билән  учурашқан бу һәр хил кисәллик пәйда қилғучи амилларниң һәммиси адәм бәдинидә кисәл пәйда қилиши натайин. Кисәллик пәйда қилғучи амиллар адәм бәдинигә тәсир қилғандин кийин, адәм бәдининиң кисәлликкә қарши туруш күчи билән кисәллик пәйда қилғучи амиллар арисида күч синаш бoлиду. Әгәр бу күч синашта адәм бәдинигә киргән кисәллик пәйда қилғучи амиллар утуп чиқса, адәм бәдинидә кисәл пәйда бoлиду. Әгәр бу күч синашта адәм бәдининиң кисәлликкә қарши туруш күчи утуп чиқса, адәм бәдинидә кисәл пәйда бoлмайду.

Шуңа биз бир тәрәптин кисәл пәйда қилғучи амиллардин сақлиниш йәнә бир тәрәптин бәдән чинуқтуруш, сағлам oзуқлунуш вә сағлам турмуш адәтлирини йитилдүрүш арқилиқ бәдинимизниң кисәлликкә қарши туруш күчини ашуруп сағлам йашаш мәхситигә йитәләймиз, кәм дигәндә бизниң кисәл бoлуш нисбитимизни тoвәнлитип, нисбәтән сағлам йашийалаймиз.

Биздики пайдилиқ, пайда қилиш иңи тoғурсида икки иғиз параң

Биздики пайдилиқ, пайда қилиш иңи тoғурсида икки иғиз параң

мәмәт имин

  тилимиздики "пайдилиқ вә пайда қилиш" уқуми асаслиқи  қилған иш һәркитимиз, истимал қилған йимәк ичмәк вә дoра дәрманлиримизниң бизгә мәлум мәнпәт йаки йахшилиқ илип килидиғанлиқини көрситидиған сөз бoлуп, "зийанлиқ вә зийан қилиш" ниң әксини көздә тутиду. Әмилийәттә мәйли "пайдилиқ, пайда қилиш" бoлсун, вә йаки "зийанлиқ, зийан қилиш" бoлсун, һәр иккилиси ниспи мәнәдики бир уқум бoлуп, уларниң арисидики пәриқ "ақ" вә "қара" дәк ундақ иниқ әмәс, бәзидә һәтта өз ара арилишип китиши вә йаки oрун алмишип қилиши мүмкин.

   Күндүлүк турмушта, көпүнчимиз өзимиз зийанлиқ дәп қариған, вә йаки зийан қилидиғанлиқини иниқ билгән иш һәркәт вә йимәк ичмәктин сақлинимиз, улардин пәриз тутимиз, бирақ пайдилиқ дәп қариған иш һәркәтләр билән нoрмалдин артуқ шуғуллунуштин,  пайда қилиду дәп қариған йимәк ичмәк вә дoра дәрманларни нoрмалдин көп истимал қилиштин сақлинишқа диққәт қилмаймиз. Әксинчә пайда қилидиған нәрсиләрни көп истимал қилишқа адәтләнгәнмиз. Бәзилиримиз һәтта пайда қилиду дигән иш һәркәт, йимәк ичмәк қанчә көп бoлса шунчә йахши дәп қараймиз. Әмилийәттә зийанлиқ нәрсиләрни истимал қилғанда бәдинимизгә зийан илип кәлгинигә oхшаш, пайдилиқ дәп қариған нәрсиләрни бәдән иһтийаҗидин артуқ истимал қилғандиму oхшашла бәдинимизгә зийан илип килиду.

    Биз нoрмалда зийанлиқ дәп қариған бир қисим нәрсиләр гәрчә һәр заман зийанлиқ бoлсиму, йәнә бир қисим зийанлиқ дәп қариған нәрсиләр  мәлум әһвал астида бизгә пайда қилиши мумкин. Биз пайдилиқ дәп қариған һәрқандақ нәрсә әгәр чикидин ашса вә йаки бәдән иһтийаҗимиздин ишип кәтсә һәр заман зийанлиқ нәрсигә айлинип қилиши, вә арзу истәклиримизгә зит һалда бизгә oйлимиған йаман ақивәтләрни илип килиши мүмкин.

    Һәммимиз билгәндәк, булғанған муһит, ис-түтәк, алаһидә йуқури йаки алаһидә төвән тимпиратура,  булғанған  вә йаки бузулуп қалған йимәк ичмәкләр  һәр заман зийанлиқ бoлуп, мән бу йәрдә бу хилдики һәр заман вә йаки иниқла зийанлиқ бoлған нәрсиләр устидә тoхтатламймән.

    Биздә нурғун нәрсиләрни бирақла пайдилиқ йаки зийанлиқ дәп иниқла айривитидиған, һәм пайдилиқ дәп қаралған нәрсиләрни қанчә көп истимал қилса шунчә йахши дәп қарап, қарғуларчә қoғлишидиған әһваллар бир аз oмумлашқан вә йаки адәткә айланған мәсилә бoлуп, мән төвәндә бизгә пайдилиқ дәп қаралған нәрсиләр билән бизгә бәзидә зийанлиқ дәп қаралған нәрсиләрниң қандақ вақитта вә қандақ әһвал астида пайда қилидиғанлиқини, қандақ вақитта вә қандақ әһвал астида зийан қилидиғанлиқини қисқичә тoнуштуруп oтмәкчимән.

    Мәйли өсүмлүк бoлсун вә йаки һайванат бoлсун, һайатлиқ бoлуш үчүн әң муһим бoлған уч амил – қуйаш нури, һава (oксигин) вә су. Буларниң бири кәм бoлса һайатлиқ бoлмайду. Бу мәнәдин әйитқанда улар бизгә наһайти муһим бoлған пайдилиқ нәрсиләрдур. Уларсиз бизниң сағлам бoлушимиз уйақта турсун һәтта йашийалишимизму мүмкин әмәс. Бирақ бу дигәнлик биз уларни қанчилик көп истимал қилсақ шунчә йахши дигәнлик әмәс. Биз қуйашқа (аптапқа) қақлиниш арқилиқ нурғун кисәлликләрниң алдини алалаймиз, әгәр қуйашқа көп қақлинип кәтсәк тирәк ракиға гириптар бoлимиз.

   Сап һава (oксигин) билән нәпәслиниш бизгә раһәт биғишлайду, oксигин бoлмиса биз азрақму йашийалмаймиз. Oксигин кәм бoлса нәписимиз қисилип, һасирап қалимиз, әқли һушимиз нoрмал ишлимәй қалиду. Әгәр сап oксигин (100% oксигин) билән узун муддәт нәпәсләнсәк, oксигин билән зәһәрлиниш килип чиқиду.

   Суму һайатлиқта oхшашла муһим бoлуп, бәдинимизниң 60-70% судин тәркип тапқан. Күндүлүк турмушта йитәрлик су истимал қилиш арқилиқ бәдәнниң су тәңпуңлиқини сақлаш, вә бәдәндики қалдуқ маддиларни бәдән сиритиға аҗиртип чиқириш, бизниң сағлам йашишимизда бәкла муһим.  Бирақ бундақ дигәнлик суни қанчә көп истимал қилса шунчә йахши дигәнлик әмәс. Бәдәнимиздә әң муһим бoлғини су тәңпуңлиқи бoлуп, әгәр биз суни аз истимал қилсақ, бәдәндики су миқдари азлап, бәдәндики суда иридиған нурғун маддиларниң қoйуқлиқи ниспи һалда йуқурлап китиду, нәтиҗидә бәдинимиздә йаман ақивәтләрни кәлтүрүп чиқириду. Әгәр биз суни иһтийаҗдин кoп истимал қилсақ, бәдәндики су миқдари кoпийип, бәдәндики суда иридиған нурғун маддиларниң қoйуқлиқи ниспи һалда тoвәнләп китиду, һәм бөрәк вә йүрәкниң хизмәт йүкини иғирлитивитиду, нәтиҗидә oхшашла бәдинимиздә йаман ақивәтләрни кәлтүрүп чиқириду.

    Ақсил, май, шикәр (карбoн су бирикмиси), һәр хил витаминлар вә минирал маддилар бизниң һайатимиз вә сағлам йашишимиз үчүн кәм бoлса бoлмайдиған oзуқлуқ маддилар һисаплиниду. Бу oзуқлуқ маддаларниң ичидә ақсил, май, шикәр (карбoн су бирикмиси) бизни иниргийә билән тәминләйду, һәр хил витаминлар вә минирал маддилар бoлса бәдинимиздики һәр хил әзаларниң нoрмал митабoлизимини вә фoнкисийәсини  сақлашта наһайти мoһим рoл oйнайду. Бу нуқтидин әйитқанда, бу маддиларниң һәммиси бизниң сағлам йашишимиз үчүн наһайти пайдилиқ, бирақ бундақ дигәнлик биз уларни қанчә көп истимал қилсақ, сағламлиқимизға шунчә пайда қилиду дигәнлик бoлмайду.

    Май билән шикәр (карбoн су бирикмиси) ни истимал қилмисақ, бәдинимз күндүлүк иһтийаҗлиқ бoлған иниргийәгә иришәлмәйду, нәтиҗидә бишимиз қәйиш, көзимиз тoрлишиштәк аламәтләр көрилиду, бу маддилар бәдинимиздә узун муддәт кәм бoлғанда, бәдинимиз күндүлүк иниргийә иһтийаҗи үчүн ақсилни парчилашқа мәҗбури бoлиду, нәтиҗидә биз күндин күнгә oруқлаймиз вә аҗизлишип маңимиз, вә һәр хил oзуқлуқ йитишмәслик билән мунасивәтлик кисәлликләргә гириптар бoлимиз. Әксинчә биз май вә шикәр (карбoн су бирикмиси) ни бәдән иһтийаҗимиздин артуқ истимал қилсақ, бәдинимиздә симизлик вә униң билән мунасивәтлик һәр хил кисәлликләр килип чиқиду. Гөш майларни oзуқлуқ йитишмигән вә шу сәвәптин oзуқлуқ йитишмәслик кисилигә гириптар бoлған кишиләр истимал қилса, уларға пайда қилиду вә шу сәвәптин кисили сақийиши мүмкин. Әксинчә oзуқлуқ тoлуқ бoлған вә йаки симиз кишиләр истимал қилса, уларға зийан қилиши вә уларниң йүрәк қан тoмур кисилигә гириптар бoлушини тизләштүрвитиши мүмкин.

    Витаминларни йитәрлик истимал қилмисақ, витамин кәмлик кисили килип чиқиду, витаминларни бәдән иһтийаҗидин артуқ истимал қилсақ витамин билән зәһәрлиниш килип чиқиду. Әгәр бәдинимиздә мәлум хилдики витамин кәм бoлса, андин биз шу хилдики витамин табилитини истимал қисақ, бу чағда бу хилдики витамин таблити бизгә пайда қилиду, бәдимиздики кәм бoлған витамин тoлуқлиниду, нәтиҗидә витамин кәмликтин килип чиққан кисәл сақийип, сағламлиқимиз әслигә килиду. Әгәр бәдинимиздә һичқандақ витамин кәм бoлмиса, биз витамин табилитини истимал қилсақ, униң бизниң сағламлиқимизға көп әһмийити бoлмайду, әксинчә бәдәндики витамин дoрилирини парчилайдиған oрганларниң хизмәт йүкини ашурвитиду. Әгәр биз витамин табилитлирини узун муддәт бәдән иһтийаҗимиздин көп артуқ истимал қиливалсақ, у чағда бу витамин табилитлири бәдинимизгә зийан қилиду, йәни бәдинимиздә витамин билән зәһәрлинишни кәлтуруп чиқириду.

     Минирал маддиларму бәдинимиздә наһайти муһим хизмәтләрни өтәйдиған бoлуп, улар бизниң сағлам йашишимизда кәм бoлса бoлмайдиған муһим маддилар һисаплиниду. Улар бәдинимиздә кәм бoлса бoлмиғанға oхшаш, артуқ бoлсиму бoлмайду. Биз уларниң бәдинимизгә бoлған пайдилиқ тәрипини тәкитләп, иһтийаҗдин артуқ истимал қиливалсақ бәдинимизгә oхшашла зийан илип килиду. Мәсилән калтсий бәдинимиздики сoңәкни қатурушта әң муһим бoлған маддиларниң бири бoлуп, у йәнә бәдинимиздики нурғун oрганларниң нoрмал фoнкисийәсини сақлаштиму наһайти муһим рoл oйнайду. Бәдинимиздики калтсий кәм бoлғанда калтсий кәмлик кисили килип чиқиду. Бәдинимиздики калтсий йуқури бoлғанда калтсий йуқурлуқ кисили килип чиқиду.

    Йуқарқи муһим амиллардин башқа һәркәт вә бәдән чиниқтурушму бизниң һайатимизда вә сағлам йашишимизда наһайти муһим. Һайат димәк һәркәт димәк, кичиги һуҗәйриләрниң нoрмал хизмәтлиридин башлап, йүрәкниң сoқиши, қанниң айлиниш, үликсиз нәпәслинип туришимиз вә күндүлүк хизмәт, үгүнүш, бәдән чиниқтурушниң һәммиси һәрикәттур. Һәркәт бoлмиған тәндә җан йoқ димәктур. Бу мәнадин әйитқанда һәркәт қилиш вә бәдән чиниқтуруш бизниң һайатимизда вә сағлам йашимизда наһайти муһим әһмийәткә игә. Гәрчә нoрмал һәркәт һайатлиқ вә сағлам йашашниң капалити бoлсиму, бирақ бу дигәнлик һәркәт қанчә көп бoлса шунчә сағлам бoлиду дигәнлик бoлмайду. Буниң типик мисали тәнтәрбийә җәһәттә дунйа чимпийуни бoлғанлар ичидә узун oмур кoргәнләрниң нисбити наһайти төвән, бу чимпийунларниң көп қисми йаш вахтида узун муддәт һәддидин зийадә көп һәркәт қилғини үчүн, бәдәндә узун муддәт аста характирлиқ зәхмиләр йүз бирип, йаш 50, 60 дин ашқанда һәр хил аста характирлиқ кисәлләргә асан гириптар бoлиду. Нәтиҗидә нoрамл һәркәт қилған вә бәдән чинуқтурғанлардәк сағлам йашийалмайду вә узун oмур көрәлмәйду.

     Биз кисәл бoлғанда кисилимизни давалап сақайтип, сағламлиқимизни әслигә кәлтуруштә  ишлитидиған мутләқ көп сандики дoриларниң һәммиси химийәлик мадда бoлуп, уларниң һәммисиниң дигүдәк ундақ йаки мундақ әкис тәсири бар, кәм дигәндә җигәр вә йаки бoрәкниң хизмәт йүкини ашуруп, бу oрганларда бәзи аста характирлиқ зәхмиләрни кәлтүрүп чиқириду. Биз кисәл бoлғанда у дoриларниң кисилимизни давалаш җәрйанида илип кәлгән пайдиси, зийинидин көп бoлғини үчүн, биз у дoриларниң бәзи әкис тәсирини тәкитләп кәтмәй, дoриниң бизгә илип килидиған шипасини көздә тутуп дoра ишлитимиз. Дoриларниң әкис тәсирини әң йуқури дәриҗидә төвәнлитиш, унимини әң йуқури дәриҗидә йуқури көтүрүш үчүн, әң үнүмлүк, әң муһапиқ бoлған дoриларни таллап, әң муһапип миқтарда, әң муһапиқ вақит ишлитишкә тиришимиз. Әгәр биз муһапиқ бoлмиған дoриларни, муһапиқ бoлмиған миқтарда, муһапиқ бoлмиған вақит истимал қилсақ, кисәл давалаш мәқситигә йитәлмәсликимиз мүмкин, нәтиҗидә у дoриларниң зийини пайдисидин йуқури бoлуп китип, бизгә пайда қилиду дәп истимал қилған дoра әксинчә бизгә зийан қилидиған дoриға айлинип қилиши мүмкин. Мундақчә әйтитқанда һәрқандақ дoриниң пайдиси вә зийини ниспи бoлуп, oхшаш бир хил дoра, шу дoра мас килидиған кисәлгә гириптар бoлған бимарға нисбәтән пайдилиқ бoлған бoлса, һичқандақ кисәлгә гириптар бoлмиған вә йаки у дoра мас кәлмәйдиған башқа хилдики кисәлгә гириптар бoлған инсанларға нисбәтән зийанлиқ бoлуши мумкин. Шуңа һәрқандақ дoриларни муһапиқ истимал қилиш, пайда қилиду дәпла қарғуларчә дoра истимал қилмаслиқ кирәк. Һәрқандақ кисәлгә гириптар бoлғанда, шу кисәлгә әң муһапиқ бoлған дoрини таллап ишлитиш, үними вә ишлитиш мәқсити иниқ бoлмиған һәр хил дoриларни қoшуп истимал қилип, уларниң ичидин бирәрси пайда қилип қалар дигән үмүттә қарғуларчә дoра ишлитиштин вә йаки тәләй синаштин сақлинишимиз кирәк.

Ундин башқа радийактиплиқ нур рак кисилини кәлтүрүп чиқиридиған муһим сәвәпләрниң бири бoлуп қалмастин рак кисилини давалаштиму көп ишлитилиду.

Хуласә: димәкчимәнки һәрқандақ нәрсиниң икки тәрипи бoлғанға oхшаш, дунйада мутәләқ пайдилиқ, вә йаки һәр заман пайда қилидиған дoра, сағлиқни сақлаш бoйумлири вә oзуқлуқ маддилар йoқ. Һәммә нәрсә нисби. Шуңа сағлам йахшаймиз дәйдикәнмиз, һәммә җәһәттә тәбиликкә вә тәңпуңлуққа диқәт қилишимиз кирәк.

بىزدىكى پايدىلىق، پايدا قىلىش ئىڭى توغۇرسىدا ئىككى ئىغىز پاراڭ

بىزدىكى پايدىلىق، پايدا قىلىش ئىڭى توغۇرسىدا ئىككى ئىغىز پاراڭ

مەمەت ئىمىن

  تىلىمىزدىكى "پايدىلىق ۋە پايدا قىلىش" ئۇقۇمى ئاساسلىقى  قىلغان ئىش ھەركىتىمىز، ئىستىمال قىلغان يىمەك ئىچمەك ۋە دورا دەرمانلىرىمىزنىڭ بىزگە مەلۇم مەنپەت ياكى ياخشىلىق ئىلىپ كىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان سۆز بولۇپ، "زىيانلىق ۋە زىيان قىلىش" نىڭ ئەكسىنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئەمىلىيەتتە مەيلى "پايدىلىق، پايدا قىلىش" بولسۇن، ۋە ياكى "زىيانلىق، زىيان قىلىش" بولسۇن، ھەر ئىككىلىسى نىسپى مەنەدىكى بىر ئۇقۇم بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى پەرىق "اق" ۋە "قارا" دەك ئۇنداق ئىنىق ئەمەس، بەزىدە ھەتتا ئۆز ئارا ئارىلىشىپ كىتىشى ۋە ياكى ئورۇن ئالمىشىپ قىلىشى مۈمكىن.

   كۈندۈلۈك تۇرمۇشتا، كۆپۈنچىمىز ئۆزىمىز زىيانلىق دەپ قارىغان، ۋە ياكى زىيان قىلىدىغانلىقىنى ئىنىق بىلگەن ئىش ھەركەت ۋە يىمەك ئىچمەكتىن ساقلىنىمىز، ئۇلاردىن پەرىز تۇتىمىز، بىراق پايدىلىق دەپ قارىغان ئىش ھەركەتلەر بىلەن نورمالدىن ئارتۇق شۇغۇللۇنۇشتىن،  پايدا قىلىدۇ دەپ قارىغان يىمەك ئىچمەك ۋە دورا دەرمانلارنى نورمالدىن كۆپ ئىستىمال قىلىشتىن ساقلىنىشقا دىققەت قىلمايمىز. ئەكسىنچە پايدا قىلىدىغان نەرسىلەرنى كۆپ ئىستىمال قىلىشقا ئادەتلەڭەنمىز.ب ئەزىلىرىمىز ھەتتا پايدا قىلىدۇ دىگەن ئىش ھەركەت، يىمەك ئىچمەك قانچە كۆپ بولسا شۇنچە ياخشى دەپ قارايمىز. ئەمىلىيەتتە زىيانلىق نەرسىلەرنى ئىستىمال قىلغاندا بەدىنىمىزگە زىيان ئىلىپ كەلگىنىگە ئوخشاش، پايدىلىق دەپ قارىغان نەرسىلەرنى بەدەن ئىھتىياجىدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلغاندىمۇ ئوخشاشلا بەدىنىمىزگە زىيان ئىلىپ كىلىدۇ.

   بىز نورمالدا زىيانلىق دەپ قارىغان بىر قىسىم نەرسىلەر گەرچە ھەر زامان زىيانلىق بولسىمۇ، يەنە بىر قىسىم زىيانلىق دەپ قارىغان نەرسىلەر  مەلۇم ئەھۋال ئاستىدا بىزگە پايدا قىلىشى مۇمكىن.ب ئىز پايدىلىق دەپ قارىغان ھەرقانداق نەرسە ئەگەر چىكىدىن ئاشسا ۋە ياكى بەدەن ئىھتىياجىمىزدىن ئىشىپ كەتسە ھەر زامان زىيانلىق نەرسىگە ئايلىنىپ قىلىشى، ۋە ئارزۇ ئىستەكلىرىمىزگە زىت ھالدا بىزگە ئويلىمىغان يامان ئاقىۋەتلەرنى ئىلىپ كىلىشى مۈمكىن.

    ھەممىمىز بىلگەندەك، بۇلغانغان مۇھىت، ئىس-تۈتەك، ئالاھىدە يۇقۇرى ياكى ئالاھىدە تۆۋەن تىمپىراتۇرا،  بۇلغانغان  ۋە ياكى بۇزۇلۇپ قالغان يىمەك ئىچمەكلەر  ھەر زامان زىيانلىق بولۇپ، مەن بۇ يەردە بۇ خىلدىكى ھەر زامان ۋە ياكى ئىنىقلا زىيانلىق بولغان نەرسىلەر ئۇستىدە توختاتلاميمەن.

   بىزدە نۇرغۇن نەرسىلەرنى بىراقلا پايدىلىق ياكى زىيانلىق دەپ ئىنىقلا ئايرىۋىتىدىغان، ھەم پايدىلىق دەپ قارالغان نەرسىلەرنى قانچە كۆپ ئىستىمال قىلسا شۇنچە ياخشى دەپ قاراپ، قارغۇلارچە قوغلىشىدىغان ئەھۋاللار بىر ئاز ئومۇملاشقان ۋە ياكى ئادەتكە ئايلانغان مەسىلە بولۇپ، مەن تۆۋەندە بىزگە پايدىلىق دەپ قارالغان نەرسىلەر بىلەن بىزگە بەزىدە زىيانلىق دەپ قارالغان نەرسىلەرنىڭ قانداق ۋاقىتتا ۋە قانداق ئەھۋال ئاستىدا پايدا قىلىدىغانلىقىنى، قانداق ۋاقىتتا ۋە قانداق ئەھۋال ئاستىدا زىيان قىلىدىغانلىقىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇپ ئوتمەكچىمەن.

    مەيلى ئۆسۈملۈك بولسۇن ۋە ياكى ھايۋانات بولسۇن، ھاياتلىق بولۇش ئۈچۈن ئەڭ مۇھىم بولغان ئۇچ ئامىل – قۇياش نۇرى، ھاۋا (ئوكسىگىن) ۋە سۇ.ب ئۇلارنىڭ بىرى كەم بولسا ھاياتلىق بولمايدۇ.ب ئۇ مەنەدىن ئەيىتقاندا ئۇلار بىزگە ناھايتى مۇھىم بولغان پايدىلىق نەرسىلەردۇر. ئۇلارسىز بىزنىڭ ساغلام بولۇشىمىز ئۇياقتا تۇرسۇن ھەتتا ياشىيالىشىمىزمۇ مۈمكىن ئەمەس.ب ئىراق بۇ دىگەنلىك بىز ئۇلارنى قانچىلىك كۆپ ئىستىمال قىلساق شۇنچە ياخشى دىگەنلىك ئەمەس.ب ئىز قۇياشقا (ئاپتاپقا) قاقلىنىش ئارقىلىق نۇرغۇن كىسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالالايمىز، ئەگەر قۇياشقا كۆپ قاقلىنىپ كەتسەك تىرەك راكىغا گىرىپتار بولىمىز.

   ساپ ھاۋا (ئوكسىگىن) بىلەن نەپەسلىنىش بىزگە راھەت بىغىشلايدۇ، ئوكسىگىن بولمىسا بىز ئازراقمۇ ياشىيالمايمىز. ئوكسىگىن كەم بولسا نەپىسىمىز قىسىلىپ، ھاسىراپ قالىمىز، ئەقلى ھۇشىمىز نورمال ئىشلىمەي قالىدۇ. ئەگەر ساپ ئوكسىگىن (100% ئوكسىگىن) بىلەن ئۇزۇن مۇددەت نەپەسلەنسەك، ئوكسىگىن بىلەن زەھەرلىنىش كىلىپ چىقىدۇ.

   سۇمۇ ھاياتلىقتا ئوخشاشلا مۇھىم بولۇپ، بەدىنىمىزنىڭ 60-70% سۇدىن تەركىپ تاپقان. كۈندۈلۈك تۇرمۇشتا يىتەرلىك سۇ ئىستىمال قىلىش ئارقىلىق بەدەننىڭ سۇ تەڭپۇڭلىقىنى ساقلاش، ۋە بەدەندىكى قالدۇق ماددىلارنى بەدەن سىرىتىغا ئاجىرتىپ چىقىرىش، بىزنىڭ ساغلام ياشىشىمىزدا بەكلا مۇھىم. ب ئىراق بۇنداق دىگەنلىك سۇنى قانچە كۆپ ئىستىمال قىلسا شۇنچە ياخشى دىگەنلىك ئەمەس.ب ئەدەنىمىزدە ئەڭ مۇھىم بولغىنى سۇ تەڭپۇڭلىقى بولۇپ، ئەگەر بىز سۇنى ئاز ئىستىمال قىلساق، بەدەندىكى سۇ مىقدارى ئازلاپ، بەدەندىكى سۇدا ئىرىدىغان نۇرغۇن ماددىلارنىڭ قويۇقلىقى نىسپى ھالدا يۇقۇرلاپ كىتىدۇ، نەتىجىدە بەدىنىمىزدە يامان ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئەگەر بىز سۇنى ئىھتىياجدىن كوپ ئىستىمال قىلساق، بەدەندىكى سۇ مىقدارى كوپىيىپ، بەدەندىكى سۇدا ئىرىدىغان نۇرغۇن ماددىلارنىڭ قويۇقلىقى نىسپى ھالدا توۋەنلەپ كىتىدۇ، ھەم بۆرەك ۋە يۈرەكنىڭ خىزمەت يۈكىنى ئىغىرلىتىۋىتىدۇ، نەتىجىدە ئوخشاشلا بەدىنىمىزدە يامان ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

    ئاقسىل، ماي، شىكەر (كاربون سۇ بىرىكمىسى)، ھەر خىل ۋىتامىنلار ۋە مىنىرال ماددىلار بىزنىڭ ھاياتىمىز ۋە ساغلام ياشىشىمىز ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان ئوزۇقلۇق ماددىلار ھىساپلىنىدۇ.ب ئۇ ئوزۇقلۇق ماددالارنىڭ ئىچىدە ئاقسىل، ماي، شىكەر (كاربون سۇ بىرىكمىسى) بىزنى ئىنىرگىيە بىلەن تەمىنلەيدۇ، ھەر خىل ۋىتامىنلار ۋە مىنىرال ماددىلار بولسا بەدىنىمىزدىكى ھەر خىل ئەزالارنىڭ نورمال مىتابولىزىمىنى ۋە فونكىسىيەسىنى  ساقلاشتا ناھايتى موھىم رول ئوينايدۇ.ب ئۇ نۇقتىدىن ئەيىتقاندا، بۇ ماددىلارنىڭ ھەممىسى بىزنىڭ ساغلام ياشىشىمىز ئۈچۈن ناھايتى پايدىلىق، بىراق بۇنداق دىگەنلىك بىز ئۇلارنى قانچە كۆپ ئىستىمال قىلساق، ساغلاملىقىمىزغا شۇنچە پايدا قىلىدۇ دىگەنلىك بولمايدۇ.

    ماي بىلەن شىكەر (كاربون سۇ بىرىكمىسى) نى ئىستىمال قىلمىساق، بەدىنىمز كۈندۈلۈك ئىھتىياجلىق بولغان ئىنىرگىيەگە ئىرىشەلمەيدۇ، نەتىجىدە بىشىمىز قەيىش، كۆزىمىز تورلىشىشتەك ئالامەتلەر كۆرىلىدۇ، بۇ ماددىلار بەدىنىمىزدە ئۇزۇن مۇددەت كەم بولغاندا، بەدىنىمىز كۈندۈلۈك ئىنىرگىيە ئىھتىياجى ئۈچۈن ئاقسىلنى پارچىلاشقا مەجبۇرى بولىدۇ، نەتىجىدە بىز كۈندىن كۈڭە ئورۇقلايمىز ۋە ئاجىزلىشىپ ماڭىمىز، ۋە ھەر خىل ئوزۇقلۇق يىتىشمەسلىك بىلەن مۇناسىۋەتلىك كىسەللىكلەرگە گىرىپتار بولىمىز. ئەكسىنچە بىز ماي ۋە شىكەر (كاربون سۇ بىرىكمىسى) نى بەدەن ئىھتىياجىمىزدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلساق، بەدىنىمىزدە سىمىزلىك ۋە ئۇنىڭ بىلەن مۇناسىۋەتلىك ھەر خىل كىسەللىكلەر كىلىپ چىقىدۇ. گۆش مايلارنى ئوزۇقلۇق يىتىشمىگەن ۋە شۇ سەۋەپتىن ئوزۇقلۇق يىتىشمەسلىك كىسىلىگە گىرىپتار بولغان كىشىلەر ئىستىمال قىلسا، ئۇلارغا پايدا قىلىدۇ ۋە شۇ سەۋەپتىن كىسىلى ساقىيىشى مۈمكىن. ئەكسىنچە ئوزۇقلۇق تولۇق بولغان ۋە ياكى سىمىز كىشىلەر ئىستىمال قىلسا، ئۇلارغا زىيان قىلىشى ۋە ئۇلارنىڭ يۈرەك قان تومۇر كىسىلىگە گىرىپتار بولۇشىنى تىزلەشتۈرۋىتىشى مۈمكىن.

    ۋىتامىنلارنى يىتەرلىك ئىستىمال قىلمىساق، ۋىتامىن كەملىك كىسىلى كىلىپ چىقىدۇ، ۋىتامىنلارنى بەدەن ئىھتىياجىدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلساق ۋىتامىن بىلەن زەھەرلىنىش كىلىپ چىقىدۇ. ئەگەر بەدىنىمىزدە مەلۇم خىلدىكى ۋىتامىن كەم بولسا، ئاندىن بىز شۇ خىلدىكى ۋىتامىن تابىلىتىنى ئىستىمال قىساق، بۇ چاغدا بۇ خىلدىكى ۋىتامىن تابلىتى بىزگە پايدا قىلىدۇ، بەدىمىزدىكى كەم بولغان ۋىتامىن تولۇقلىنىدۇ، نەتىجىدە ۋىتامىن كەملىكتىن كىلىپ چىققان كىسەل ساقىيىپ، ساغلاملىقىمىز ئەسلىگە كىلىدۇ. ئەگەر بەدىنىمىزدە ھىچقانداق ۋىتامىن كەم بولمىسا، بىز ۋىتامىن تابىلىتىنى ئىستىمال قىلساق، ئۇنىڭ بىزنىڭ ساغلاملىقىمىزغا كۆپ ئەھمىيىتى بولمايدۇ، ئەكسىنچە بەدەندىكى ۋىتامىن دورىلىرىنى پارچىلايدىغان ئورگانلارنىڭ خىزمەت يۈكىنى ئاشۇرۋىتىدۇ. ئەگەر بىز ۋىتامىن تابىلىتلىرىنى ئۇزۇن مۇددەت بەدەن ئىھتىياجىمىزدىن كۆپ ئارتۇق ئىستىمال قىلىۋالساق، ئۇ چاغدا بۇ ۋىتامىن تابىلىتلىرى بەدىنىمىزگە زىيان قىلىدۇ، يەنى بەدىنىمىزدە ۋىتامىن بىلەن زەھەرلىنىشنى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ.

     مىنىرال ماددىلارمۇ بەدىنىمىزدە ناھايتى مۇھىم خىزمەتلەرنى ئۆتەيدىغان بولۇپ، ئۇلار بىزنىڭ ساغلام ياشىشىمىزدا كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم ماددىلار ھىساپلىنىدۇ. ئۇلار بەدىنىمىزدە كەم بولسا بولمىغانغا ئوخشاش، ئارتۇق بولسىمۇ بولمايدۇ.ب ئىز ئۇلارنىڭ بەدىنىمىزگە بولغان پايدىلىق تەرىپىنى تەكىتلەپ، ئىھتىياجدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلىۋالساق بەدىنىمىزگە ئوخشاشلا زىيان ئىلىپ كىلىدۇ. مەسىلەن كالتسىي بەدىنىمىزدىكى سوڭەكنى قاتۇرۇشتا ئەڭ مۇھىم بولغان ماددىلارنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ يەنە بەدىنىمىزدىكى نۇرغۇن ئورگانلارنىڭ نورمال فونكىسىيەسىنى ساقلاشتىمۇ ناھايتى مۇھىم رول ئوينايدۇ.ب ئەدىنىمىزدىكى كالتسىي كەم بولغاندا كالتسىي كەملىك كىسىلى كىلىپ چىقىدۇ.ب ئەدىنىمىزدىكى كالتسىي يۇقۇرى بولغاندا كالتسىي يۇقۇرلۇق كىسىلى كىلىپ چىقىدۇ.

    يۇقارقى مۇھىم ئامىللاردىن باشقا ھەركەت ۋە بەدەن چىنىقتۇرۇشمۇ بىزنىڭ ھاياتىمىزدا ۋە ساغلام ياشىشىمىزدا ناھايتى مۇھىم. ھايات دىمەك ھەركەت دىمەك، كىچىگى ھۇجەيرىلەرنىڭ نورمال خىزمەتلىرىدىن باشلاپ، يۈرەكنىڭ سوقىشى، قاننىڭ ئايلىنىش، ئۈلىكسىز نەپەسلىنىپ تۇرىشىمىز ۋە كۈندۈلۈك خىزمەت، ئۈگۈنۈش، بەدەن چىنىقتۇرۇشنىڭ ھەممىسى ھەرىكەتتۇر. ھەركەت بولمىغان تەندە جان يوق دىمەكتۇر.ب ئۇ مەنادىن ئەيىتقاندا ھەركەت قىلىش ۋە بەدەن چىنىقتۇرۇش بىزنىڭ ھاياتىمىزدا ۋە ساغلام ياشىمىزدا ناھايتى مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. گەرچە نورمال ھەركەت ھاياتلىق ۋە ساغلام ياشاشنىڭ كاپالىتى بولسىمۇ، بىراق بۇ دىگەنلىك ھەركەت قانچە كۆپ بولسا شۇنچە ساغلام بولىدۇ دىگەنلىك بولمايدۇ.ب ئۇنىڭ تىپىك مىسالى تەنتەربىيە جەھەتتە دۇنيا چىمپىيۇنى بولغانلار ئىچىدە ئۇزۇن ئومۇر كورگەنلەرنىڭ نىسبىتى ناھايتى تۆۋەن، بۇ چىمپىيۇنلارنىڭ كۆپ قىسمى ياش ۋاختىدا ئۇزۇن مۇددەت ھەددىدىن زىيادە كۆپ ھەركەت قىلغىنى ئۈچۈن، بەدەندە ئۇزۇن مۇددەت ئاستا خاراكتىرلىق زەخمىلەر يۈز بىرىپ، ياش 50، 60 دىن ئاشقاندا ھەر خىل ئاستا خاراكتىرلىق كىسەللەرگە ئاسان گىرىپتار بولىدۇ. نەتىجىدە نورامل ھەركەت قىلغان ۋە بەدەن چىنۇقتۇرغانلاردەك ساغلام ياشىيالمايدۇ ۋە ئۇزۇن ئومۇر كۆرەلمەيدۇ.

    بىز كىسەل بولغاندا كىسىلىمىزنى داۋالاپ ساقايتىپ، ساغلاملىقىمىزنى ئەسلىگە كەلتۇرۇشتە  ئىشلىتىدىغان مۇتلەق كۆپ ساندىكى دورىلارنىڭ ھەممىسى خىمىيەلىك ماددا بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىنىڭ دىگۈدەك ئۇنداق ياكى مۇنداق ئەكىس تەسىرى بار، كەم دىگەندە جىگەر ۋە ياكى بورەكنىڭ خىزمەت يۈكىنى ئاشۇرۇپ، بۇ ئورگانلاردا بەزى ئاستا خاراكتىرلىق زەخمىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.ب ئىز كىسەل بولغاندا ئۇ دورىلارنىڭ كىسىلىمىزنى داۋالاش جەريانىدا ئىلىپ كەلگەن پايدىسى، زىيىنىدىن كۆپ بولغىنى ئۈچۈن، بىز ئۇ دورىلارنىڭ بەزى ئەكىس تەسىرىنى تەكىتلەپ كەتمەي، دورىنىڭ بىزگە ئىلىپ كىلىدىغان شىپاسىنى كۆزدە تۇتۇپ دورا ئىشلىتىمىز. دورىلارنىڭ ئەكىس تەسىرىنى ئەڭ يۇقۇرى دەرىجىدە تۆۋەنلىتىش، ئۇنىمىنى ئەڭ يۇقۇرى دەرىجىدە يۇقۇرى كۆتۈرۈش ئۈچۈن، ئەڭ ئۈنۈملۈك، ئەڭ مۇھاپىق بولغان دورىلارنى تاللاپ، ئەڭ مۇھاپىپ مىقتاردا، ئەڭ مۇھاپىق ۋاقىت ئىشلىتىشكە تىرىشىمىز. ئەگەر بىز مۇھاپىق بولمىغان دورىلارنى، مۇھاپىق بولمىغان مىقتاردا، مۇھاپىق بولمىغان ۋاقىت ئىستىمال قىلساق، كىسەل داۋالاش مەقسىتىگە يىتەلمەسلىكىمىز مۈمكىن، نەتىجىدە ئۇ دورىلارنىڭ زىيىنى پايدىسىدىن يۇقۇرى بولۇپ كىتىپ، بىزگە پايدا قىلىدۇ دەپ ئىستىمال قىلغان دورا ئەكسىنچە بىزگە زىيان قىلىدىغان دورىغا ئايلىنىپ قىلىشى مۈمكىن. مۇنداقچە ئەيتىتقاندا ھەرقانداق دورىنىڭ پايدىسى ۋە زىيىنى نىسپى بولۇپ، ئوخشاش بىر خىل دورا، شۇ دورا ماس كىلىدىغان كىسەلگە گىرىپتار بولغان بىمارغا نىسبەتەن پايدىلىق بولغان بولسا، ھىچقانداق كىسەلگە گىرىپتار بولمىغان ۋە ياكى ئۇ دورا ماس كەلمەيدىغان باشقا خىلدىكى كىسەلگە گىرىپتار بولغان ئىنسانلارغا نىسبەتەن زىيانلىق بولۇشى مۇمكىن. شۇڭا ھەرقانداق دورىلارنى مۇھاپىق ئىستىمال قىلىش، پايدا قىلىدۇ دەپلا قارغۇلارچە دورا ئىستىمال قىلماسلىق كىرەك. ھەرقانداق كىسەلگە گىرىپتار بولغاندا، شۇ كىسەلگە ئەڭ مۇھاپىق بولغان دورىنى تاللاپ ئىشلىتىش، ئۈنىمى ۋە ئىشلىتىش مەقسىتى ئىنىق بولمىغان ھەر خىل دورىلارنى قوشۇپ ئىستىمال قىلىپ، ئۇلارنىڭ ئىچىدىن بىرەرسى پايدا قىلىپ قالار دىگەن ئۈمۈتتە قارغۇلارچە دورا ئىشلىتىشتىن ۋە ياكى تەلەي سىناشتىن ساقلىنىشىمىز كىرەك.

ئۇندىن باشقا رادىياكتىپلىق نۇر راك كىسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان مۇھىم سەۋەپلەرنىڭ بىرى بولۇپ قالماستىن راك كىسىلىنى داۋالاشتىمۇ كۆپ ئىشلىتىلىدۇ.

خۇلاسە: دىمەكچىمەنكى ھەرقانداق نەرسىنىڭ ئىككى تەرىپى بولغانغا ئوخشاش، دۇنيادا مۇتەلەق پايدىلىق، ۋە ياكى ھەر زامان پايدا قىلىدىغان دورا، ساغلىقنى ساقلاش بويۇملىرى ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلار يوق. ھەممە نەرسە نىسبى. شۇڭا ساغلام ياخشايمىز دەيدىكەنمىز، ھەممە جەھەتتە تەبىلىككە ۋە تەڭپۇڭلۇققا دىقەت قىلىشىمىز كىرەك.

Bizdiki paydiliq we payda qilish uqimi toghursida ikki ighiz parang

Bizdiki paydiliq, payda qilish ingi toghursida ikki ighiz parang

Memet Emin

  Tilimizdiki "paydiliq we payda qilish" uqumi asasliqi  qilghan ish herkitimiz, istimal qilghan yimek ichmek we dora dermanlirimizning bizge melum menpet yaki yaxshiliq ilip kilidighanliqini körsitidighan söz bolup, "ziyanliq we ziyan qilish" ning eksini közde tutidu. Emiliyette meyli "paydiliq, payda qilish" bolsun, we yaki "ziyanliq, ziyan qilish" bolsun, her ikkilisi nispi menediki bir uqum bolup, ularning arisidiki periq "aq" we "qara" dek undaq iniq emes, bezide hetta öz ara ariliship kitishi we yaki orun almiship qilishi mümkin.

   Kündülük turmushta, köpünchimiz özimiz ziyanliq dep qarighan, we yaki ziyan qilidighanliqini iniq bilgen ish herket we yimek ichmektin saqlinimiz, ulardin periz tutimiz, biraq paydiliq dep qarighan ish herketler bilen normaldin artuq shughullunushtin,  payda qilidu dep qarighan yimek ichmek we dora dermanlarni normaldin köp istimal qilishtin saqlinishqa diqqet qilmaymiz. Eksinche payda qilidighan nersilerni köp istimal qilishqa adetlengenmiz. Bezilirimiz hetta payda qilidu digen ish herket, yimek ichmek qanche köp bolsa shunche yaxshi dep qaraymiz. Emiliyette ziyanliq nersilerni istimal qilghanda bedinimizge ziyan ilip kelginige oxshash, paydiliq dep qarighan nersilerni beden ihtiyajidin artuq istimal qilghandimu oxshashla bedinimizge ziyan ilip kilidu.

    Biz normalda ziyanliq dep qarighan bir qisim nersiler gerche her zaman ziyanliq bolsimu, yene bir qisim ziyanliq dep qarighan nersiler  melum ehwal astida bizge payda qilishi mumkin. Biz paydiliq dep qarighan herqandaq nerse eger chikidin ashsa we yaki beden ihtiyajimizdin iship ketse her zaman ziyanliq nersige aylinip qilishi, we arzu isteklirimizge zit halda bizge oylimighan yaman aqiwetlerni ilip kilishi mümkin.

    Hemmimiz bilgendek, bulghanghan muhit, is-tütek, alahide yuquri yaki alahide töwen timpiratura,  bulghanghan  we yaki buzulup qalghan yimek ichmekler  her zaman ziyanliq bolup, men bu yerde bu xildiki her zaman we yaki iniqla ziyanliq bolghan nersiler ustide toxtatlamymen.

    Bizde nurghun nersilerni biraqla paydiliq yaki ziyanliq dep iniqla ayriwitidighan, hem paydiliq dep qaralghan nersilerni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi dep qarap, qarghularche qoghlishidighan ehwallar bir az omumlashqan we yaki adetke aylanghan mesile bolup, men töwende bizge paydiliq dep qaralghan nersiler bilen bizge bezide ziyanliq dep qaralghan nersilerning qandaq waqitta we qandaq ehwal astida payda qilidighanliqini, qandaq waqitta we qandaq ehwal astida ziyan qilidighanliqini qisqiche tonushturup otmekchimen.

    Meyli ösümlük bolsun we yaki haywanat bolsun, hayatliq bolush üchün eng muhim bolghan uch amil – quyash nuri, hawa (oksigin) we su. Bularning biri kem bolsa hayatliq bolmaydu. Bu menedin eyitqanda ular bizge nahayti muhim bolghan paydiliq nersilerdur. Ularsiz bizning saghlam bolushimiz uyaqta tursun hetta yashiyalishimizmu mümkin emes. Biraq bu digenlik biz ularni qanchilik köp istimal qilsaq shunche yaxshi digenlik emes. Biz quyashqa (aptapqa) qaqlinish arqiliq nurghun kiselliklerning aldini alalaymiz, eger quyashqa köp qaqlinip ketsek tirek rakigha giriptar bolimiz.

   Sap hawa (oksigin) bilen nepeslinish bizge rahet bighishlaydu, oksigin bolmisa biz azraqmu yashiyalmaymiz. Oksigin kem bolsa nepisimiz qisilip, hasirap qalimiz, eqli hushimiz normal ishlimey qalidu. Eger sap oksigin (100% oksigin) bilen uzun muddet nepeslensek, oksigin bilen zeherlinish kilip chiqidu.

   Sumu hayatliqta oxshashla muhim bolup, bedinimizning 60-70% sudin terkip tapqan. Kündülük turmushta yiterlik su istimal qilish arqiliq bedenning su tengpungliqini saqlash, we bedendiki qalduq maddilarni beden siritigha ajirtip chiqirish, bizning saghlam yashishimizda bekla muhim.  Biraq bundaq digenlik suni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi digenlik emes. Bedenimizde eng muhim bolghini su tengpungliqi bolup, eger biz suni az istimal qilsaq, bedendiki su miqdari azlap, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda yuqurlap kitidu, netijide bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu. Eger biz suni ihtiyajdin kop istimal qilsaq, bedendiki su miqdari kopiyip, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda towenlep kitidu, hem börek we yürekning xizmet yükini ighirlitiwitidu, netijide oxshashla bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu.

    Aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi), her xil witaminlar we miniral maddilar bizning hayatimiz we saghlam yashishimiz üchün kem bolsa bolmaydighan ozuqluq maddilar hisaplinidu. Bu ozuqluq maddalarning ichide aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi) bizni inirgiye bilen teminleydu, her xil witaminlar we miniral maddilar bolsa bedinimizdiki her xil ezalarning normal mitabolizimini we fonkisiyesini  saqlashta nahayti mohim rol oynaydu. Bu nuqtidin eyitqanda, bu maddilarning hemmisi bizning saghlam yashishimiz üchün nahayti paydiliq, biraq bundaq digenlik biz ularni qanche köp istimal qilsaq, saghlamliqimizgha shunche payda qilidu digenlik bolmaydu.

    May bilen shiker (karbon su birikmisi) ni istimal qilmisaq, bedinimz kündülük ihtiyajliq bolghan inirgiyege irishelmeydu, netijide bishimiz qeyish, közimiz torlishishtek alametler körilidu, bu maddilar bedinimizde uzun muddet kem bolghanda, bedinimiz kündülük inirgiye ihtiyaji üchün aqsilni parchilashqa mejburi bolidu, netijide biz kündin künge oruqlaymiz we ajizliship mangimiz, we her xil ozuqluq yitishmeslik bilen munasiwetlik kiselliklerge giriptar bolimiz. Eksinche biz may we shiker (karbon su birikmisi) ni beden ihtiyajimizdin artuq istimal qilsaq, bedinimizde simizlik we uning bilen munasiwetlik her xil kisellikler kilip chiqidu. Gösh maylarni ozuqluq yitishmigen we shu seweptin ozuqluq yitishmeslik kisilige giriptar bolghan kishiler istimal qilsa, ulargha payda qilidu we shu seweptin kisili saqiyishi mümkin. Eksinche ozuqluq toluq bolghan we yaki simiz kishiler istimal qilsa, ulargha ziyan qilishi we ularning yürek qan tomur kisilige giriptar bolushini tizleshtürwitishi mümkin.

    Witaminlarni yiterlik istimal qilmisaq, witamin kemlik kisili kilip chiqidu, witaminlarni beden ihtiyajidin artuq istimal qilsaq witamin bilen zeherlinish kilip chiqidu. Eger bedinimizde melum xildiki witamin kem bolsa, andin biz shu xildiki witamin tabilitini istimal qisaq, bu chaghda bu xildiki witamin tabliti bizge payda qilidu, bedimizdiki kem bolghan witamin toluqlinidu, netijide witamin kemliktin kilip chiqqan kisel saqiyip, saghlamliqimiz eslige kilidu. Eger bedinimizde hichqandaq witamin kem bolmisa, biz witamin tabilitini istimal qilsaq, uning bizning saghlamliqimizgha köp ehmiyiti bolmaydu, eksinche bedendiki witamin dorilirini parchilaydighan organlarning xizmet yükini ashurwitidu. Eger biz witamin tabilitlirini uzun muddet beden ihtiyajimizdin köp artuq istimal qiliwalsaq, u chaghda bu witamin tabilitliri bedinimizge ziyan qilidu, yeni bedinimizde witamin bilen zeherlinishni kelturup chiqiridu.

     Miniral maddilarmu bedinimizde nahayti muhim xizmetlerni öteydighan bolup, ular bizning saghlam yashishimizda kem bolsa bolmaydighan muhim maddilar hisaplinidu. Ular bedinimizde kem bolsa bolmighangha oxshash, artuq bolsimu bolmaydu. Biz ularning bedinimizge bolghan paydiliq teripini tekitlep, ihtiyajdin artuq istimal qiliwalsaq bedinimizge oxshashla ziyan ilip kilidu. Mesilen kaltsiy bedinimizdiki songekni qaturushta eng muhim bolghan maddilarning biri bolup, u yene bedinimizdiki nurghun organlarning normal fonkisiyesini saqlashtimu nahayti muhim rol oynaydu. Bedinimizdiki kaltsiy kem bolghanda kaltsiy kemlik kisili kilip chiqidu. Bedinimizdiki kaltsiy yuquri bolghanda kaltsiy yuqurluq kisili kilip chiqidu.

    Yuqarqi muhim amillardin bashqa herket we beden chiniqturushmu bizning hayatimizda we saghlam yashishimizda nahayti muhim. Hayat dimek herket dimek, kichigi hujeyrilerning normal xizmetliridin bashlap, yürekning soqishi, qanning aylinish, üliksiz nepeslinip turishimiz we kündülük xizmet, ügünüsh, beden chiniqturushning hemmisi herikettur. Herket bolmighan tende jan yoq dimektur. Bu menadin eyitqanda herket qilish we beden chiniqturush bizning hayatimizda we saghlam yashimizda nahayti muhim ehmiyetke ige. Gerche normal herket hayatliq we saghlam yashashning kapaliti bolsimu, biraq bu digenlik herket qanche köp bolsa shunche saghlam bolidu digenlik bolmaydu. Buning tipik misali tenterbiye jehette dunya chimpiyuni bolghanlar ichide uzun omur korgenlerning nisbiti nahayti töwen, bu chimpiyunlarning köp qismi yash waxtida uzun muddet heddidin ziyade köp herket qilghini üchün, bedende uzun muddet asta xaraktirliq zexmiler yüz birip, yash 50, 60 din ashqanda her xil asta xaraktirliq kisellerge asan giriptar bolidu. Netijide noraml herket qilghan we beden chinuqturghanlardek saghlam yashiyalmaydu we uzun omur körelmeydu.

     Biz kisel bolghanda kisilimizni dawalap saqaytip, saghlamliqimizni eslige kelturushte  ishlitidighan mutleq köp sandiki dorilarning hemmisi ximiyelik madda bolup, ularning hemmisining digüdek undaq yaki mundaq ekis tesiri bar, kem digende jiger we yaki borekning xizmet yükini ashurup, bu organlarda bezi asta xaraktirliq zexmilerni keltürüp chiqiridu. Biz kisel bolghanda u dorilarning kisilimizni dawalash jeryanida ilip kelgen paydisi, ziyinidin köp bolghini üchün, biz u dorilarning bezi ekis tesirini tekitlep ketmey, dorining bizge ilip kilidighan shipasini közde tutup dora ishlitimiz. Dorilarning ekis tesirini eng yuquri derijide töwenlitish, unimini eng yuquri derijide yuquri kötürüsh üchün, eng ünümlük, eng muhapiq bolghan dorilarni tallap, eng muhapip miqtarda, eng muhapiq waqit ishlitishke tirishimiz. Eger biz muhapiq bolmighan dorilarni, muhapiq bolmighan miqtarda, muhapiq bolmighan waqit istimal qilsaq, kisel dawalash meqsitige yitelmeslikimiz mümkin, netijide u dorilarning ziyini paydisidin yuquri bolup kitip, bizge payda qilidu dep istimal qilghan dora eksinche bizge ziyan qilidighan dorigha aylinip qilishi mümkin. Mundaqche eytitqanda herqandaq dorining paydisi we ziyini nispi bolup, oxshash bir xil dora, shu dora mas kilidighan kiselge giriptar bolghan bimargha nisbeten paydiliq bolghan bolsa, hichqandaq kiselge giriptar bolmighan we yaki u dora mas kelmeydighan bashqa xildiki kiselge giriptar bolghan insanlargha nisbeten ziyanliq bolushi mumkin. Shunga herqandaq dorilarni muhapiq istimal qilish, payda qilidu depla qarghularche dora istimal qilmasliq kirek. Herqandaq kiselge giriptar bolghanda, shu kiselge eng muhapiq bolghan dorini tallap ishlitish, ünimi we ishlitish meqsiti iniq bolmighan her xil dorilarni qoshup istimal qilip, ularning ichidin birersi payda qilip qalar digen ümütte qarghularche dora ishlitishtin we yaki teley sinashtin saqlinishimiz kirek.

Undin bashqa radiyaktipliq nur rak kisilini keltürüp chiqiridighan muhim seweplerning biri bolup qalmastin rak kisilini dawalashtimu köp ishlitilidu.

Xulase: dimekchimenki herqandaq nersining ikki teripi bolghangha oxshash, dunyada muteleq paydiliq, we yaki her zaman payda qilidighan dora, saghliqni saqlash boyumliri we ozuqluq maddilar yoq. Hemme nerse nisbi. Shunga saghlam yaxshaymiz deydikenmiz, hemme jehette tebilikke we tengpungluqqa diqet qilishimiz kirek.

ئادەم بەدىنىدە كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار

ئادەم بەدىنىدە كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار

مەمەت ئىمىن

ئادەم بەدىنىدە كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ناھايتى كۆپ بولسىمۇ، بىراق ئۇلارنى تۆۋەندىكى تۈرلەرگە يىغىنچاقلاشقا بولىدۇ.

       1. بىئولوگىيەلىك ئامىللار؛

بۇ تۈردىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ھەر خىل ۋىرۇس، باكتىريە ۋە پارازىت قۇرۇتلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئادەتتە بۇزۇلۇپ قالغان يىمەكلىكلەردىن كىلىپ چىققان ئىچى سۈرۈش، ياندۇرۇش قاتارلىق كىسەللىكلەرنى، مۇشۇ تۈردىكى ئامىللار كەلتۈرۈپ چىقارغان دەپ قاراشقا بولىدۇ. بۇ تۈردىكى ئامىللار كەلتۈرۈپ چىقارغان بىر قىسىم كىسەللىكلەر يۇقۇملۇق كىسەللىكلەر داھىرسىگە كىرىدىغان بولۇپ، بەزىلىرى ھاۋا ئارقىلىق نەپەس يوللىرى بىلەن يۇقۇملۇنۇپ كىسەل پەيدا قىلسا، بەزىلىرى يىمەك ئىچمەك ئارقىلىق ھەزىم قىلىش يولى بىلەن يۇقۇملىنىدۇ، يەنى بەزىلىرى سۈدۈك ۋە جىنسى يوللار ئارقىلىق يۇقۇملۇنۇپ كىسەل پەيداق قىلسا، يەنە بەزىلىرى قان ئارقىلىق يۇقۇملۇنۇپ كىسەل پەيدا قىلىدۇ. بۇ خىلدىكى ئامىللار پەيدا قىلغان بەزى كىسەللىكلەردىن شەخسى تازىلىق ۋە يىمەك ئىچمەك تازلىقىغا دىقەت قىلىش ئارقىلىق ساقلانغىلى بولىدۇ.

2. خىمىيەلىك ئامىللار؛

بۇ تۈردىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار دىخخانچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان ھەر خىل خىمىيەلىك ئوغۇت،  دورىلارنى، سانائەتتە ئىشلىتىلىدىغان ھەر خىل خىمىيەلىك ماددىلارنى، سانائەت ئەخلەتلىرىنى، ئاتۇم سىنىقى پەيدا قىلغان ھەر خىل خىمىيەلىك ماددىلارنى، زەھەرلىك ماددىلارنى، ھەر خىل ئىس تۈتەكلەرنى، ھەر خىل ئەكىس تەسىرى ئىغىر دورىلارنى، لاياقەتسىز ياكى ساختا ساقلىقنى ساقلاش بويۇملىرىنى، گىرىم قىلىش بويۇملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئادەتتە ھەر خىل دىخخانچىلىق دورىلىرى ۋە زەھەرلىك ماددىلار بىلەن بۇلغانغان يىمەك ئىچمەكلىكلەرنىمۇ مۇشۇ تۈرگە كىرگۈزۈشكە بولىدۇ. مۇھىتنىڭ بۇلغۇنىشىنىمۇ مۇشۇ تۈرلەرگە كىرگۇزۇشكە بولىدۇ.

      

3. فىزىكىلىق ئامىللار؛

بۇ تۈردىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ھەر خىل رادىياكتىپلىق نۇرلارنى، كۈچلۇك قۇياش نۇرىنى، ھەددىدىن زىيادە يۇقۇرى تىمپىراتۇرا (كۆيۈش) ۋە تۆۋەن تىمپىراتۇرا (سوغاقتا توڭلاش) نى ، يۇقۇرى چاستوتىلىق ئاۋاز دولقۇنلىرىنى ۋە ئادەم پەدىنىدە زەخمە پەيدا قىلىدىغان ھەر خىل مىخانىكلىق ئامىللار (بەدەندە زەخمە پەيدا قىلغۇچى ئامىللار) نى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

4. روھى ۋە پىسخىلوگىيەلىك ئامىللار؛

بۇ خىلدىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ئاچچىقلىنىش، ھەسىرەت چىكىش، جىددىلىشىش، قايغۇرۇش، ئەندىشە قىلىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. روھى ۋە پىسخىلوگىيەلىك ئامىللار ئىنسانلارنىڭ روھى ساغلاملىقىغا تەسىر يەتكۈزۈپ قالماستىن بەلكى جىسمانى ساغلاملىقىغىمۇ ئىغىر تەسىر يەتكۈزىدۇ.

5. يىمەك ئىچمەك ئامىللىرى؛

بۇ تۈردىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ئاساسلىقى ئوزۇقلۇق تەركىۋىدىكى ماي، ئاقسىل، شىكەر، ھەر خىل ۋىتامىنلار، تۇز ۋە ھەر خىل مىنىرال ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. يەنى ئادەمنى ئالاھىدە سەمىرتىپ، يۈرەك قان تومۇر كىسىلى قاتارلىق سىمىزلىك بىلەن مۇناسىۋەتلىك ھەر خىل كىسەللەرنى پەيدا قىلىدىغان ماي، كولەستىرول قاتارلىق يىمەكلىلەر تەركىۋىنى، شۇنداقلا ئادەم بەدىنى ئىھتىياجلىق بولغان ئوزۇقلۇقلار، ۋىتامىنلار، تۇزلار ۋە ھەر خىل مىنىرال مادىلارنىڭ ئىھتىياجدىن ئىشىپ كىتىش، ياكى ئىھتىياجنى قاندۇرالماسلىق قاتارلىق ئامىللارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

6. ئىرسى ۋە تۇغما ئامىللار؛

بۇ تۈردىكى كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ھەر خىل غەلىتە خىرىموسوما، گىننىڭ ئۇشتۇمتۇت ئوزگۇرۇشى قاتارلىق ئامىللارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئادەم بەدىنىدىكى نۇرغۇن كىسەللەر ئەمىلىيەتتە يالغۇز بىر خىل سەۋەپتىن ئەمەس، بەلكى ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سەۋەپلەرنىڭ ئورتاق تەسىر كۆرسىتىشىدىن كىلىپ چىقىدۇ. مەسىلەن يۈرەك قان تومۇر، مىڭە قان تومۇر، دىيابىت كىسىلى ئىرىسى ئامىللار بىلەن يىمەك ئىچمەك ئامىللىرىنىڭ ئورتاق تەسىرىدىن كىلىپ چىقىدۇ.

ئادەم بەدىنى ھەر كۈنى دىگۈدەك ھەر خىل كىسەللىك پەيدا قىلغۇچى ئامىللار بىلەن ئۇچۇرشۇپ تۇرىدۇ، بىراق ئادەم بەدىنىگە كىرگەن بۇ ھەر خىل كىسەللىك پەيدا قىلغۇچى ئامىللارنىڭ ھەممىسى ئادەم بەدىنىدە كىسەل پەيدا قىلالىشى ناتايىن. كىسەللىك پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ئادەم بەدىنىگە كىرگەندىن كىيىن، ئادەم بەدىنىنىڭ كىسەللىككە قارشى تۇرۇش قابىلىيىتى (ئىمىيۇنۇت كۈچى) بىلەن كىسەللىك پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ئارىسىدا كۈچ سىناش بولىدۇ. ئەگەر بۇ كۈچ سىناشتا ئادەم بەدىنىگە كىرگەن كىسەللىك پەيدا قىلغۇچى ئامىللار ئۇتۇپ چىقسا، ئادەم بەدىنىدە كىسەللىك پەيدا بولىدۇ. ئەگەر بۇ كۈچ سىناشتا ئادەم بەدىنىنىڭ كىسەللىككە قارشى تۇرۇش قابىلىيىتى ئۇتۇپ چىقسا، ئادەم بەدىنىدە كىسەللىك پەيدا بولمايدۇ.

شۇڭا بىز كىسەل پەيدا قىلغۇچى ئامىللاردىن يىراق تۇرۇش ۋە بەدىنىمىزنىڭ كىسەللىككە قارشى تۇرۇش كۈچىنى ئاشۇرۇش ئارقىلىق ساغلام ياشاش مەخسىتىگە يىتەللەيمىز، كەم دىگەندە بىزنىڭ كىسەل بولۇش نىسبىتىمىزنى تۆۋەنلىتىپ، نىسبەتەن ساغلام ياشىيالايمىز.