Saqliqni saqlash boyumliri

Saqliqni saqlash boyumliri we Saghlamliq

ماقالىنىڭ كونا يىزىقىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ 
http://bbs.bagdax.cn/thread-45096-1-1.html

Memet Emin

Saghlamliq bolsa saghlam tughulup saghlam chong bolghanlargha nisbeten tebila ige bolghan normal hayatning bir qismi bolsimu, biraq meyip tughulghan we yaki saghlamliqini yoqatqanlargha nisbeten dunyada irishmek eng qiyin bolghan qimmetlik bayliqtur. Dunyada saghlamliqqa intilmeydighan adem bolmisa kirek. Undaqta qandaq qilghanda saghlam yashighili bolidu? Saqliqni saqlash boyumliri ozining ismi jismigha layiq bizning saghlam yashishimizgha kapalet qilalamdu? Bu suallargha jawap birish uchun aldi bilen insanlarning saghlamliqigha tesir korsitidighan amillar bilen saqliqni saqlash boyumlirining mahiyitini chushunup yitishimizge toghura kilidu.

Saghlamliq we saghlamliqigha tesir korsitidighan amillar

Saghlamliq u bir nispi uqum bolup, eger bedenning her xil fizilogiyelik fonkisiyesi normal yurushse, we bedende hazirqi tibbi sewiye dahirside tekshurup bayqighudek alahide normalsizliq bolmisa, saghlam hisaplinidu.  Insanlarning saghlamliqigha tesir korsitidighan amillar gerche her xil we murekkep bolsimu, uni towendikidek bir nechche tereplerge yighinchaqlashqa bolidu.

1.     Irsi we tughma amillar; bu xil amillar adette bizning konturul qilishimizdin halqip ketken yeni mundaqche eyitqanda pishanimizgha putulgen amillar bolup, beziliri ata-anilirimiz we chong dada chong apilirimizning sewenligidin bolghan bolsa, beziliri hazirgha qeder iniq bolmighan seweplerdin bolghan;

2.     Insanlarning turmush we yimek ichmek adetliri, beden chinuqturushqa bolghan akitipchanliqi we bedenning ozuqluq tengpungliqi;

3.     Bedenning tughma we kiyin ige bolghan kiselge taqabil turush (imiyunut) kuchi;

4.     Insanlar yashawatqan dewir we rayunning pen texnika, ixtizadi tereqqiyati, saqliqni saqlash uniwirsal sewiyesi we ijtimayi parawanliqi;

5.     Insanlarning mediniyet sapasi, bolupmu insanlarning saqliqni saqlash sawatliri, insanlarning turmush supitige bolghan telep we mesuliyet tuyghisi;

6.     Insanlar yashawatqan muhitning ikilogiyelik tengpungliqi we bulghunush ehwali;

7.     Insanlarning kessipi we xizmet xaraktiri;

8.     Insanlarning her xil kisel peyda qilghuchi amillar bilen uchurshush pursiti;

9.     Insanlarning dunya qarishi, qimmet qarishi, we sheyilerge bolghan akitipchanliqi, we pozitsiyeliri;

Saghliqni saqlash boyumliri

Saqliqni saqlash boyumliri diginimiz bedenimiz ihtiyajiliq bolghan her xil ozuqluq maddilarni toluqlap, bedenning mitabolizimliq fonkisiyesini tengsheshte muhim rol oynaydighan her xil saghlamliq mesulatlarni kozde tutidu. Helqaradiki her qaysi dowletlerning saqliqni saqlash boyumlirigha bergen teripliri we uni konturul qilishtiki qanun tuzumliride bezi periqler bolsimu, biraq saqliqni saqlash boyumlirigha asasen yimeklikler we yaki yimeklik toluqlughuchisi qatarida muhamile qilidu.  Saqliqni saqlash boyumliri Amirkida "Dietary supplements" yeni ozuqluq toluqlughuchisi dep atilidu,  Junggoda "保健品"  yeni saqliqni saqlash boyumliri dep atilidu,  Yawropada "Food supplements", yeni yimeklik toluqlughuchisi dep atilidu.

Junggoning "saqliqni saqlash boyumliri" gha bergen teripliri

Saqliqni saqlash boyumliri diginimiz adem bedinining her xil fonkisiyesini tengshesh, bedenning imiyunut kuchini yuquri koturush, we saqliqni saqlash alahidilikige ige bolghan boyumlarni korsitu.  Saqliqni saqlash boyumlirining kisel dawlash iqtidari yoq, biraq bedenning imiyunut kuchini yuquri koturush, qandiki mayni we  shikerni towenlitishke yardemlishish, qan bisimini towenlitishke yardemlishish, oksidlishishni tosash, xatirsini yaxshilash, beden we kozining asan hirip qilishni towenlitish, bedenning qoghushun tazilishini yaxshilash, uyquni yaxshilash, sut ajirtip chiqirishni yaxshilash, bedenning oksigin kemlikige bolghan chidamliqini yuquri koturush, bedenni radiyaktipliq nurning ziyaninidin saqlishigha yardem birish, oruqlash, usup yitilishni yaxshilash, songek zichlighini yaxshilash, ozuqluq bilen munasiwetlik qan kemlikni yaxshilash, jigerni asirash, danixorekni yoqutush, sepkullerni yoqutush, tirini yaxshilash, ucheydiki baktiriye iqtidarini tengshesh, ashqazan we ucheyning hezim qilish iqtidarini yaxshilash, uchey we ashqazan tiwitlirini qoghdash, ichi qitiwilishning aldini ilish qatarliq iqtidari bar.

Amirkining "saqliqni saqlash boyumliri" gha bergen teripliri

Saqliqni saqlash boyumliri (Dietary supplements) diginimiz yimekliklerning toluqlimisi bolup, biz ihtiyajliq bolghan ozuqluq maddilarni kunduluk yimek ichmektin yiterlik qobul qilalmighanda, bedinimiz ihtiyajliq bolghan ozuqluq maddilarni toluqlash uchun qoshumche qilip ishlitidighan yimeklikler toluqlimisini kozde tutidu.  Saqliqni saqlash boyumlirining adette kisel dawlash we yaki kisellikning aldini ilish iqtidari bolmaydu.  Amirkida saqliqni saqlash boyumliri Amirkining Yimeklik we Dora Idarisi (FDA) ning konturul qilish dahirside bolup, putunley yimeklik qatarida bir terep qilinidu. Normalda hichqandaq bir memuri organ saqliqni saqlash boyumlirining supiti we unimige kapalet qilmaydu, peqetla uning bixeterlikini nazaret qilidu; mesile korulgende andin tekshurush ilip birilidu we munasiwetlik tebirler qollinilidu.

Saqliqni saqlash boyumlirining turliri

Adette saqliqni saqlash boyumlirining kopunchisi tebii xam eshiyalar terkiwidin adem bedinige ihtiyajliq bolghan melum bir yaki birnechche xil maddilarni tallap chiqirip dora sheklide yasap chiqan mesulat bolup, beziliri tabilit sheklide bolsa, beziliri kapsil sheklide bolidu, yene beziliri suyuqluq (sherbet, melhem) sheklide bolsa, beziliri un, kipek we yaki talqan sheklide bolidu.

Biz normalda uchurtup turidighan muteleq kop sandiki saqliqni saqlash boyumlirini towendiki bir nechche turlerge ayrishqa bolidu.

Vitaminlar: Vitamin diginimiz bedende kem bolsa bolmaydighan we bedende ishlep chiqirilmaydighan, choqum ozuqluq arqiliq sirittin qobul qilish zorur bolghan kop xil organic madilar toplimi bolup, adette kop ishlitilidighan 13 xil vitaminni oz ichige alidu. Vitaminlar bedenni inirgiye bilen teminlimeydu, biraq ular bedenning mitabolizimliq fonkisiyesini tengsheshte nahayti muhim rol oynaydu.

Miniral maddilar: Miniral maddilar diginimiz beden qurulishida we bedenning nurghun muhim fonkisiyesini saqlashta nahayti muhim bolghan anorganik maddilar bolup, ular kaltsiy, magniy, tomur, kaliy, natri, xilor, yod, pospur qatarliqlarni oz ichige alidu. Adette kaltsiy, tomur, magniy, yod kemlik bir az kop uchurghanliqi uchun, saqliqni saqlash dahirsige kiridighan miniral maddilarmu asasliqi mushu uch xil miniral maddini kozde tutidu.

Osumluk doriliri: In'gilizchide "herbs" dep atalghan, Junggoda "药草" dep atalghan osumluk doriliri Uyghurchida gerche dora dep atalghan bolsimu biraq uni ishlep chiqirish jeryani we uning bedinimizde oynaydighan roli adette biz dewatqan gherip doriliridin kop periqliq bolghani, hem ularning kisel dawalash mixanizimi iniq bolmighini uchun, barliq osumluk doriliri (meyli Jongyi dorilar bolsun we yaki bizning milli tibabet dorilirimiz bolsun) Amirkida saqliqni saqlash boyumliri katigoriyesige kirguziwitilgen.

Amino kisaltasi we aqsil (氨基酸, 蛋白质): Amino kisaltasi we aqsil bedinimizdiki eng muhim ozuqluq maddilarning biri bolup, ular bedinimizde nahayti muhim wezipilerni oteydu. Eger bedinimiz yiterlik amino kisiltasi we aqsilgha irishelmise bedinimiz nomal yitilmeydu, we bedinimizning her xil fonkisiyesi normal yurushmeydu, shu seweptin ozuqluq bilen munasiwetlik her xil kiselliklerge asan giriptar bolishimiz mumkin. Eger bedinimiz kunduluk yimekliklerdin bu maddilargha yiterlik irishelmigende bu xildiki saqliqni saqlash boyumlirini qoshumche qilip istimal qilishqa ihtiyajliq.

Mayliq kisiltasi (Fatty Acids, 脂肪酸) : Bu xildiki saqlqini saqlash boyumliri Omiga-3, Biliq Miyi, Biliq Jiger Miyi qatarlqilarni oz ichige alidighan bolup, bu maddilarmu bedende kem bolsa bolmaydighan muhim maddilardur.  Bedinimizning bu xildiki maddilargha bolghan ihtiyaji yishimizning oxshimasliqigha asasen periqliq. Eger bedinimiz kunduluk yimekliklerdin bu maddilargha yiterlik irishelmigende bu xildiki saqliqni saqlash boyumlirini qoshumche qilip istimal qilishqa ihtiyajliq.

Tala (Fiber supplements, 纤维素): Bu xildiki saqliqni saqlash boyumliri kipek, qonaqlardin yasalghan bolup, terkiwide kop miqdarda talalar bar, sey koktat we terkiwide tala bar yimekliklerni yiyishke adetlenmigen, ichi asan qitiwalghan kishilerge nisbeten chong teretni boshutush we uni rawan qilish ehmiyiti bar.

Yuqarqi turlerge kirmeydighan undin bashqa yene oksidlishishqa qarshi turghuchi maddilar, bedenni inirgiye bilen teminlighuchi ozuqluqlar we wahakazalar.

Saqliqni saqlash boyumlirining alahidilikliri

1.     Meyli qaysi turdiki saqliqni saqlash boyumi bolushtin qetti nezer, qisqa waqit ichide adem bedinide hichqandaq ozgurush peyda qilmaydu. U peqetla biz kunduluk yimek ichmektin yiterlik ige bolalmighan we bedinimizde kem bolsa bolmaydighan bezi maddilarni toluqlap biridu.

2.     Saqliqni saqlash boyumlirini ishlep chiqirish dora ishlep chiqirishtin kop periqliq bolup, saqliqni saqlash boyumlirini ishlep chiqirishqa, we ularni bazargha silishqa bolghan telep we qanun tuzumler dorilargha nisbeten kop addi we arisal bolidu.

3.     Saqliqni saqlash boyumlirini ishlep chiqirish we bazargha silishta unimi we bixeterlikige nisbeten hichqandaq tetqiqat ispati we sanliq melumatlar telep qilinmaydu.

4.     Amirkining Yimeklik we Dora Idarisi (FDA) Amirkida bazargha salmaqchi bolghan herqandaq saqliqni saqlash boyumlirigha nisbeten "Saqliqni saqlash boyumlirigha qoyulghan telepler" ge rayi qilish telep qilidu, biraq testiqlash jeryanida konkirit tekshurush ilip birilmaydu. Peqet mesile korulgende we yaki bashqilar teripidin shikayet qilin'ghanda andin resmi tekshurush ilip baridu.

5.     Mutleq kop sandiki saqliqni saqlash boyumliri enenewi turmush tejirbiliridin chiqirilghan yekunge asasen ishlep chiqirilghan. Ularning unimi we paydisi toghursida sistimiliq bir tetqiqat we sanliq melumatlar yoq, hem ulargha nisbeten undaq bir telepmu yoq.

6.     Saqliqni saqlash boyumliri dora emes, normalda ularning kisel dawalash iqtidari bolmaydu, herguzmu dorining ornini alalmaydu; shunga saqliqni saqlash boyimlirini kisel dawalaydighan dora qatarida teshwiq qilish we sitish bir xil mesulyetsizlik.

7.     Saqliqni saqlash boyumliri ichide vitaminlar, kaltsi  we bezi maddilarning ularning kemlikidin kilip chiqqan bezi kiselliklerning aldini ilish iqtidari we bu xil kiselliklerni dawalash unimi bolghinidin bashqa mutleq kop sandiki saqliqni saqlash boyumlirining adettiki kisellikning aldini ilish we yaki kisel dawalash iqtidari yoq.

8.     Saqliqni saqlash boyumliri adette yimek ichmek xam eshiyaliridin we yaki tebii osumluklerdin ishlep chiqirilidu; shunga ekis tesiri nisbeten towen, bixeterliki nisbeten yuquri bolidu, biraq bundaq digenlik ularning hichqandaq ekis tesiri yoq digenlik emestur. Bezi saqliqni saqlash boyumlirining saghlamliqqa bezi yaman aqiwet ekelgenlik toghursidiki dokilatlar mewjut. Bolupmu tebii mesulatlardin emes, belkim sanaet mesulatliridin ishlep chiqirilghan saqliqni saqlash boyumliri adem bedinige bezi yaman aqiwetlerni ilip kilishi mumkin.

9.     Melum bir saqliqni saqlash boyumining unumluk terkiwining turi yimekliklerdek kop emes, biraq melum xildiki maddining unumluk terkiwining miqdari yimekliklerdin yuquri, yeni uning unumluk terkiwi adettiki yimekliklerge nisbeten zor derijide qoyuqlashturulghan bolidu;

10.            Herqandaq saqliqni saqlash boyimi peqet we peqetla yimekliklerning toluqlughuchisi bolup, herguzmu yimeklikning ornini alalmaydu.

11.            Bedenning saqliqni saqlash boyumlirini qobul qilish jeryani adettiki yimek ichmekliklerni qobul qilishi bilen oxshaydu.

Saqliqni saqlash boyumliri heqiqeten ismi jismigha layiq bizning saqliqimizni saqlap, saghlam yashishimizni kapalet qilalamdu?

Bir ademning saghlam yashishi kop xil amillar bilen munasiwetlik bolup, adette kishiler giriptar boliwatqan kisellerning peqet bir qismila ozuqlunush we yimek ichmekler bilen munasiwetlik. Insanlar giriptar boliwatqan bezi kisellerning sewepliri we kilip chiqish jeryani iniq bolisimu, biraq nurghun kisellerning sewebi we kilip chiqish mixanizimliri tixi iniq emes. Shunga saqliqni saqlash boyumlirigha qarghularche choqunup, ularni kiselning aldini alidighan we yaki saqliqni saqlashning kapaliti dep qarash toghura emes.

Nurghun kishilerde borek yise borekke paydisi bar, jiger yise jigerge paydisi bar deydighan xata qarashlar mewjut bolup, ularning yimeklik we yaki saqliqni saqlash boyumliri terkiwidiki maddilarning adem bedinidiki roli, xizmiti toghursida hichqandaq chushenchisi yoq. Adette biz istimal qilghan yimeklikler we yaki saqlqini saqlash boyumliri tamamen hezim bolup parchilinip beden ihtiyajliq bolghan xam eshiylargha aylinidu; andin beden oz ihtiyajigha asasen bu xam eshilardin paydilinip ozi ihtiyajliq bolghan maddilarni ishlep chiqiridu, we yaki yiqilghugha aylandurup bedenni inirgiye bilen teminleydu. Beden ihtiyajidin iship ketken maddilarning beden’ge yalghuz kop ehmiyiti bolmay qalmastin eksinche beden yukini ighirlashturup bezi ziyan zexmetlerni kelturup chiqirishi mumkin. Shunga gerche saqliqni saqlash boyumlirining nurghun dorilargha nisbeten ekis tesiri towen, bixeterliki yuquri bolsimu, biraq beden ihtiyajidin iship ketken qismi bedende melum yaman aqiwet ekilishi we melum maddilar bilen zeherlinishni kelturup chiqirishi mumkin; bolupmu oxshash terkiwi bar bashqa boyumlar bilen we yaki bezi dorilar bilen birge ishletkende, bu xil yaman tesirining peyda bolush ihtimalliqi tiximu yuquri bolidu.

Saqliqni saqlash boyumliri kishilerning yimek ichmek aditi, sharahiti we beden qurulmisidiki bezi sewepler tupeylidin bedenning ozuqluq tengpungliqi toluq kapaletke ige bolalmighan, we yaki beden ihtiyajliq bolghan xer xil ozuqluq maddilargha yiterlik irishelmigen bezi kishilerge nisbeten bedenning shu zorur bolghan maddilarni toluqlishida we bedenning normal fonkisiyesini saqlishida heqiqeten ehmiyiti bar bolup, bedenning nimige ihtiyajliq ikenligini we saqliqni saqlash boyumlirining nime xizmetlerni qilalaydighanliqini chushunup yitish, saqliqni saqlash boyumlirini toghura qollunush we ularni ozlirige payda ekilidighan heqiqi turdiki saqliqni saqlash boyumlirigha aylandurushta bekla muhim.

Saqliqni saqlash we saghlam yashash uchun nimilerge diqqet qilish kirek?

Saqliqni saqlash we saghlam yashash her bir insanning eng muhim arzu isteki bolsa kirek. Insanda yalghuz guzel arzu istek bolup, uninggha chushluq herket bolmisa, u arzu istekler ozligidin riyalliqqa aylanmaydu. Insanlarning saliqni saqlishi we saghlam yaxshishi ularning turmush aditi, turmush positsiyesi, dunya qarishi we ilmi sapasi bilen zich munasiwetlik bolup, u insanlarning kunduluk tumushidiki izchil tirishchanliqi bilen munasiwetlik. Biz herguzmu melum yashqa barghanda, derhal herketke kilip her xil saqliqni saqlash boyumlirini istimal qilish arqiliq saqliqni saqlash we saghlam yashash meqsitige yitelmeymiz.

Biz saghlam yashash uchun aldi bilen turmush aditimiz we turmush pozitsiyelirimizni saghlamlashturishimiz kirek:

1.     Akitip turmush pozitsiyesini yitildurishimiz kirek.

2.     Biz her xil yimek ichmeklerni muhapiq istimal qilishqa adetlinishimiz  we bedenning ozuqluq tengpungliqigha kapalet qilishimiz kirek.

3.     Muhapiq beden chiniqturushqa ehmiyet birip, beden ighirliqimizni konturul qilishimiz kirek.

4.     Bedinimizge ziyanliq bolghan herqandaq nersilerdin amal bar saqlinishimiz we yaki ulardin yiraq turishimiz kirek.

5.     Muhit we shexsi tazliqimizgha ehmiyet birishimiz, muhitni qoghdishimiz, muhitning bulghunishining aldini ilishimiz kirek.

6.     Qerelik saghlamliq tekshurush ilip birish arqiliq bedende sadir bolghan herqandaq normalsizliqlarni waxtida bayqap, we uni waxtida bir terep qilishimiz kirek.

7.     Zorur bolghan waksinilarni waxtida udurishimiz kirek.

Qandaq kishiler saqliqni saqlash boyumlirigha ihtiyajliq?

Adette yimeklik tengpungliqigha diqqet qilghan, kunduluk yimek ichmekler arqiliq beden ihtiyajliq bolghan her xil ozuqluq maddilargha yiterlik ige bolghan saghlam kishilerge nisbeten, saqliqni saqlash boyumlirini uzlukisiz istimal qilip turushining kop zoruryiti yoq.

Towendiki kishiler saqliqni saqlash boyumliri muhapiq istimal qilsa bolidu

1.     Her xil sewepler tupeylidin bedenning ozuqluq tengpungliqi toluq kapaletke ige bolalmighan, we yaki beden ihtiyajliq bolghan xer xil ozuqluq maddilargha yiterlik irishelmigen kishiler;

2.     Melum xildiki maddilarning kemliki tupeylidin bezi munasiwetlik kisellikler kilip chiqqanda we yaki kilip chiqish ihtimali bolghanlar;

3.     Melum sewepler tupeylidin bedenning melum xildiki maddigha bolghan ihtiyaji iship ketkende we yaki bu maddining bedendin yoqulishi tizliship ketken, we normal yimek ichmek arqiliq bu ozuqluq maddilargha yiterlik irishish qiyin bolghan kishiler;

4.     Hezim qilish iqtidari nachar bolghan, we yaki bezi yimekliklerni istimal qilish imkaniyiti bolmighan bowaqlar we yashan'ghan kishiler;

5.     Bezi asta xaraktirlik kisellerge bolupmu ozuqluq bilen munasiwetlik asta xaraktirliq kisellerge giriptar bolghan kishiler, saqliqni saqlash boyimlirini bir xil yardemchi dawalash wastisi qatarida ishletse bolidu;

6.     Yashawatqan sharahitta we yaki hazirqi doxturluq sewiyeside dawalash amali bolmighan kisellerge giriptar bolghan kishiler, saqliqni saqlash boyimlirini bir xil amal yoqning amali qatarida ishletse bolidu;

Saqliqni saqlash boyumlirini tallighanda we ishletkende nimilerge diqet qilish kirek?

Saqliqni saqlash boyumlirini tallighanda, amal bar kilish menbesi iniq bolghan, nopuzluq shirketler ishlep chiqarghan, ozuqluq terkiwi we mas kilidighan ehwallar iniq we emiliyetke uyghun halda eskertilgen, saqliqni saqlash boyumlirini hemme kiselge shipaliq dora qatarida asman'gha uchurup maxtiwetmigen boyumlarni talash kirek. Unimi qanche kopturlup maxtalghan saqliqni saqlash boyumlirining shunche ishenchisiz bolushi mumkin.

Saqliqni saqlash boyumliri peqetla biz ihtiyajliq bolghan ozuqluq maddilarning toluqlughuchisi bolghini uchun bedende hichqandaq ozuqluq madda kem bolmighan saghlam kishilerge nisbeten kop ehmiyiti hem zoruryiti yoq. Shunga saqliqni saqlash boyimigha bolghan tonushni yuquri koturup, uning terkiwini we bedende nime xizmet qilidighanliqini iniq chushunup yitish we uninggha asasen ozi ihtiyajliq bolghan saqliqni saqlash boyumlirini tallash bekla muhim.

Saqliqni saqlash boyumliri herguzmu uning ismi jismigha layiq saqliqni saghlighuchi hemmige shipa universal dora emes. Shunga saqliqni saqlash boyumlirini ishletkende aldi bilen herguzmu ularni kisel dawalaydighan hemmige qadir shipaliq dora qatarida ishletmeslik kirek. Bedende melum bir kisel bayqalghanda eng muhimi derhal munasiwetlik mutexsislerge korunup, sistimiliq tekshurush we dawalash ilip birish kirek. Zorur bolghanda saqliqni saqlash boyumlirini peqet we peqetla qoshumche qilip ishlitish, hem kisel dawalash uchun asas qilip ishlitiwatqan dora arisida qarshiliq tesirning bar yoqliqigha diqet qilish kirek. Kisel dawalashta  herguzmu putunley saqliqni saqlash boyumlirigha tayiniwalmasliq, we kiselni dawalitidighan eng muhim pursetni qoldin birip qoymasliq kirek.