Paydiliq we ziyanliq toghursida

Paydiliq we ziyanliq uqumi toghursida ikki ighiz parang

ماقالىنىڭ كونا يىزىقىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ 

http://saghlam-bolung.blogspot.com/2018/08/blog-post.html

Memet Emin

Tilimizdiki “paydiliq we payda qilish” uqumi asasliqi qilghan ish herkitimiz, istimal qilghan yimek ichmek we dora dermenlirimizning bizge melum menpet yaki yaxshiliq ilip kilidighanliqini körsitidighan bolup, “ziyanliq we ziyan qilish” ning eksini közde tutidu. Emiliyette meyli “paydiliq, payda qilish” bolsun, we yaki "ziyanliq, ziyan qilish” bolsun, her ikkilisi nispi menediki bir uqum bolup, ularning arisidiki periq “aq” we “qara” dek undaq iniq emes, bezide hetta oz ara ariliship kitishi we yaki orun almiship qilishi mümkin.

Kündülük turmushta, köpünchimiz özimiz ziyanliq dep qarighan, we yaki ziyan qilidighanliqini iniq bilgen ish herket we yimek ichmektin saqlinimiz, ulardin periz tutimiz, biraq paydiliq dep qarighan ish herketler bilen normaldin artuq shughullunushtin, payda qilidu dep qarighan yimek ichmeklerni köp istimal qilishtin saqlinishqa diqqet qilmaymiz. Eksinche payda qilidighan nersilerni köp istimal qilishqa adetlen’genmiz. Payda qilidu digen ish herket, yimek ichmek qanche köp bolsa shunche yaxshi dep qaraymiz. Emiliyette ziyanliq nersilerni istimal qilghanda bedinimizge ziyanliq ilip kelginige oxshash, paydiliq dep qarighan nersilerni beden ihtiyajidin artuq istimal qilghandimu oxshashla bedinimizge ziyanliq ilip kilidu.

Biz normalda ziyanliq dep qarighan bir qisim nersiler gerche her zaman ziyanliq bolsimu, yene bir qisim ziyanliq nersiler  melum ehwal astida bizge payda qilishi mumkin. Biz paydiliq dep qarighan herqandaq nerse eger chikidin ashsa we yaki beden ihtiyajimizdin iship ketse her zaman ziyanliq nersige aylinip qilishi, we arzu isteklirimizge zit halda bizge oylimighan yaman aqiwetlerni ilip kilishi mümkin.

Hemmimiz bilgendek, bulghan’ghan muhit, is-tutek, alahide yuquri yaki alahide töwen timpiratura,  bulghan’ghan  we yaki buzulup qalghan yimek ichmekler  her zaman ziyanliq bolup, men bu yerde bu xildiki her zaman we yaki iniqla ziyanliq bolghan nersiler üstide köp toxtatlamaymen.

Bizde nurghun nersilerni biraqla paydiliq yaki ziyanliq dep iniqla ayriwitidighan, hem paydiliq dep qaralghan nersilerni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi dep qarap, qarghularche qoghlishidighan ehwallar bir az omumlashqan we yaki adetke aylan’ghan mesile bolup, men töwende bizge paydiliq dep qaralghan nersiler bilen bizge bezide ziyanliq dep qaralghan nersilerning qandaq waqitta we qandaq ehwal astida payda qilidighanliqini, qandaq waqitta we qandaq ehwal astida ziyan qilidighanliqini qisqiche tonushturup ötmekchimen.

Meyli ösümlük bolsun we yaki haywanat bolsun, hayatliq bolush üchün eng muhim bolghan üch amil – quyash nuri, hawa (oksigin) we su. Bularning biri kem bolsa hayatliq bolmaydu. Bu menedin eyitqanda ular bizge nahayti muhim bolghan paydiliq nersilerdur. Ularsiz bizning saghlam bolushimiz uyaqta tursun hetta yashimiqimizmu mümkin emes. Biraq bu digenlik biz ularni qanchilik köp istimal qilsaq shunche yaxshi digenlik emes. Biz quyashqa (aptapqa) qaqlinish ariqliq nurghun kiselliklerning aldini alalaymiz, eger quyashqa köp qaqlinip ketsek tirek rakigha giriptar bolimiz.

Sap hawa (oksigin) bilen nepeslinish bizge rahet bighishlaydu, oksigin bolmisa biz azraqmu yashiyalmaymiz. Oksigin kem bolsa nepisimiz qisilip, hasirap qalimiz, eqli hushimiz normal ishlimey qalidu. Eger sap oksigin (100% oksigin) bilen uzun muddet nepeslensek, oksigin bilen zeherlinish kilip chiqidu.

Sumu hayatliqta oxshashla muhim bolup, bedinimizning 60-70% sudin terkip tapqan. Kündülük turmushta yiterlik su istimal qilish arqiliq bedenning su tengpungliqini saqlash, we bedendiki qalduq maddilarni beden siritigha ajirtip chiqirish, bizning saghlam yashishimizda bekla muhim.  Biraq bundaq digenlik suni qanche köp istimal qilsa shunche yaxshi digenlik emes. Bedenimizde eng muhim bolghini su tengpungliqi bolup, eger biz suni az istimal qilsaq, bedendiki su miqdari azlap, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda yuqurlap kitidu, netijide bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu. Eger biz suni ihtiyajdin köp istimal qilsaq, bedendiki su miqdari köpiyip, bedendiki suda iridighan nurghun maddilarning qoyuqliqi nispi halda töwenlep kitidu, netijide oxshashla bedinimizde yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridu.

Aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi), her xil vitaminlar we miniral maddilar bizning hayatimiz we saghlam yashishimiz üchün kem bolsa bolmaydighan ozuqluq maddilar hisaplinidu. Bu ozuqluq maddalarning ichide aqsil, may, shiker (karbon su birikmisi) bizni inirgiye bilen teminleydu, her xil vitaminlar we miniral maddilar bolsa bedinimizdiki her xil ezalarning normal mitabolizimini we fonkisiyesini  saqlashta nahayti mohim rol oynaydu. Bu nuqtidin eyitqanda, bu maddilarning hemmisi bizning saghlam yashishimiz üchün nahayti paydiliq, biraq bundaq digenlik biz ularni qanche köp istimal qilsaq, saghlamliqimizgha shunche payda qilidu digenlik bolmaydu.

May bilen shiker (karbon su birikmisi) ni istimal qilmisaq, bedinimz kündülük ihtiyajliq bolghan inirgiyege irishelmeydu, netijide bishimiz qeyish, közimiz tolishtek alametler körilidu, bu maddilar bedinimizde uzun muddet kem bolghanda, bedinimiz kündülük inirgiye ihtiyaji üchün aqsilni parchilashqa mejburi bolidu, netijide biz kündin kün’ge oruqlaymiz we ajizliship mangimiz, we her xil ozuqluq yitishmeslik bilen munasiwetlik kiselliklerge giriptar bolimiz. Eksinche biz may we shiker (karbon su birikmisi) ni beden ihtiyajimizdin artuq istimal qilsaq, bedinimizde simizlik we uning bilen munasiwetlik her xil kisellikler kilip chiqidu. Gösh maylarni ozuqluq yitishmigen we shu seweptin ozuqluq yitishmeslik kisilige giriptar bolghan kishiler istimal qilsa, ulargha payda qilidu we shu seweptin kisili saqidu. Eksiche ozuqluq toluq bolghan we yaki simiz kishiler istimal qilsa, ulargha ziyan qilidu we ularning yürek qan tomur kisilige giriptar bolushini tizleshturidu.

 Vitaminlarni yiterlik istimal qilmisaq, vitamin kemlik kisili kilip chidu, vitaminlarni beden ihtiyajidin artuq istimal qilsaq vitamin bilen zeherlinish kilip chidu. Eger bedinimizde melum xildiki vitamin kem bolsa, andin biz shu xildiki vitamin tabilitini istimal qisaq, bu chaghda bu xildiki vitamin tabliti bizge payda qilidu, bedimizdiki kem bolghan vitamin toluqlinidu, netijide vitamin kemliktin kilip chiqqan kisel saqiyip, saghlamliqimiz eslige kilidu. Eger bedinimizde hichqandaq vitamin kem bolmisa, biz vitamin tabilitini istimal qilsaq, u bizning saghlamliqimizgha kop ehmiyiti bolmaydu, eksinche bedendiki vitamin dorilirini parchilaydighan organlarning xizmet yükini ashurwitidu. Eger biz vitamin tabilitlirini uzun muddet beden ihtiyajimizdin artuq istimal qiliwalsaq, u chaghda bu vitamin tabilitliri bedinimizge ziyan qilidu, yeni bedinimizde vitamin bilen zeherlinishni keltürüp chiqiridu.

Miniral maddilarmu bedinimizde nahayti muhim xizmetlerni öteydighan bolup, ular bizning saghlam yashishimizda kem bolsa bolmaydighan muhim amillar hisaplinidu. Ular bedinimizde kem bolsa bolmighan'gha oxshash, artuq bolsimu bolmaydu. Biz ularning bedinimizge bolghan paydiliq teripini tekitlep, ihtiyajdin artuq istimal qiliwalsaq bedinimizge oxshashla ziyan ilip kilidu. Mesilen kaltsiy bedinimizdiki söngekni qaturushta eng muhim bolghan maddilarning biri bolup, u yene bedinimizdiki nurghun organlarning normal fonkisiyesini saqlashtimu nahayti muhim rol oynaydu. Bedinimizdiki kaltsiy kem bolghanda kaltsiy kemlik kisili kilip chiqidu. Bedinimizdiki kaltsiy yuquri bolghanda kaltsiy yuqurluq kisili kilip chiqidu.

Yuqarqi muhim amillardin bashqa heriket we beden chiniqturushmu bizning hayatimizda we saghlam yashishimizda nahayti muhim. Hayat dimek herket dimek, kichigi hujeyrilerning normal xizmetliridin bashlap, yürekning soqishi, qanning aylinish, üzlüksiz nepeslinip turishimiz we kündülük xizmet, ügünüsh, beden chiniqturushning hemmisi herikettur. Herket bolmighan tende jan yoq dimektur. Bu menadin eyitqanda herket qilish we beden chiniqturush bizning hayatimizda we saghlam yashimizda nahayti muhim ehmiyetke ige. Gerche normal herket hayatliq we saghlam yashashning kapaliti bolsimu, biraq bu digenlik herket qanche köp bolsa shunche saghlam bolidu digenlik bolmaydu. Buning tipik misali tenterbiye jehette dunya chimpiyuni bolghanlar ichide uzun ömür körgenlerning nisbiti töwen, bu chimpiyunlarning köp qismi yash waxtida uzun muddet heddidin ziyade köp herket qilghini üchün, bedende uzun muddet asta xaraktirliq zexmiler yüz birip, yash 50, 60 din ashqanda her xil asta xaraktirliq kisellerge asan giriptar bolidu. Netijide noraml herket qilghan we beden chinuqturghanlardek saghlam yashiyalmaydu we uzun ömür körelmeydu.

Biz kisel bolghanda kisilimizni dawalap saqaytip, saghlamliqimizni eslige keltürüshte  ishlitidighan mutleq köp sandiki dorilarning hemmisi ximiyelik madda bolup, ularning hemmisining digüdek undaq yaki mundaq ekis tesiri bar, kem digende jiger we yaki börekning xizmet yükini ashurup, bu organlarda bezi asta xaraktirliq zexmilerni keltürüp chiqiridu. Biz kisel bolghanda u dorilarning kisilimizni dawalash jeryanida ilip kelgen paydisi, ziyinidin köp bolghanlighi üchün, biz u dorilarning bezi ekis tesirini tekitlep ketmey, dorining bizge ilip kilidighan shipasini közde tutup dora ishlitimiz. Dorilarning ekis tesirini eng yuquri derijide töwenlitish, ünimini eng yuquri derijide yuquri köturush üchün, eng ünümlük, eng muhapiq bolghan dorilarni tallap, eng muhapip miqtarda, eng muhapiq (qisqa) waqit ishlitishke tirishimiz. 

Eger biz muhapiq bolmighan dorilarni, muhapiq bolmighan miqtarda, muhapiq bolmighan waqit istimal qilsaq, kisel dawalash meqsitige yitelmeslikimiz mümkin, netijide u dorilarning ziyini paydisidin yuquri bolup kitip, bizge payda qilidu dep istimal qilghan dora eksinche bizge ziyan qilidighan dorigha aylinip qilishi mümkin. Mundaqche eytitqanda herqandaq dorining paydisi we ziyini nispi bolup, oxshash bir xil dora, shu dora mas kilidighan kiselge giriptar bolghan bimargha nisbeten paydiliq bolghan bolsa, hichqandaq kiselge giriptar bolmighan we yaki u dora mas kelmeydighan bashqa xildiki kiselge giriptar bolghan insanlargha nisbeten ziyanliq bolushi mümkin. Shunga herqandaq dorilarni muhapiq istimal qilish, payda qilidu depla qarghularche dora istimal qilmasliq kirek. 

Herqandaq kiselge giriptar bolghanda, shu kiselge eng muhapiq bolghan dorini tallap ishlitish, ünimi we ishlitish meqsiti iniq bolmighan her xil dorilarni qoshup istimal qilip, ularning ichidin birersi payda qilip qalar digen ümütte qarghularche dora ishlitishtin we yaki teley sinashtin saqlinishimiz kirek.

Xulase: dimekchimenki herqandaq nersining ikki teripi bolghan'gha oxshash, dunyada muteleq paydiliq, we yaki her zaman payda qilidighan dora, saghliqni saqlash boyumliri we ozuqluq maddilar yoq. Hemme nerse nisbi. Shunga saghlam yaxshaymiz deydikenmiz, hemme jehette tebilikke we tengpungluqqa diqet qilishimiz kirek.