Minge Perde Yallughi

 Memet Emin

Minge Perde Yallughi (脑膜炎) diginimiz minge we umurutqa peridisining baktiriye yaki virus bilen yallughlinishi netijiside kilip chiqqan kisellik bolup, adette Mininggit Kisili depmu atilidu.

Minge Perde Yallughi 1805-yili Shiwitsariyening Geneva sheheride tarqalghanda tunji qitim kishiler teripidin hatirlen'gen bolup, 1887-yili Minge Perde Yallughini kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughi Sharsiman Baktiriyesi bayqalghan.

Minge Perde Yallughi asasen yallughlinishtin kilip chiqqan bolup,  kopunche hallarda baktiriye yaki virus kelturup chiqiridu. Minge Perde Yallughi 5 yashtin kichik balilarda, 17 yash bilen 25 yash ariliqidiki yashlarda we 55 yashtin yuqurqi yashan'ghanlarda kop uchuraydu. Kiselge taqabil turush kuchi towen bolghan kishiler bu kiselge asan giriptar bolidighan heterlik kishiler hisaplinidu.

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning sewibi nime?

Minge Perde Yallughi asasen minge perdisining baktiriye yaki virus bilen yallughlinishi netijiside peyda bolidighan bolup, baktiriye kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughi adette virus kelturup chiqarghan Minge Perde Yallughigha nisbeten az uchuraydu, biraq aqiwiti ighir bolidu. Baktiriyelik Minge Perde Yallughigha giriptar bolghuchilarning 10% kisel alametliri korulup 24~48 saet ichide olup kitidu. Saq qalghanlirining ichide 10~20% ademning mingisi kisellik tupeylidin zexmilinip, menggulik miyip bolup qalidu.

Baktiriyelik Minge Perde Yallughining mutleq kop qismini adette Opke Yallughi Sharsiman Baktiriyesi bilen Minge Perde Yallughi Sharsiman Baktiryesi kelturup chiqiridu

Baktiriyelik Minge Perde Yallughini kelturup chiqarghan baktiriyeler adette burun, boghuz we yuquri nepes yollirida yashaydighan bolup, hotilesh, chushkurush we soyush arqiliq kishiler arisida oz ara tarqaydu. Bu baktiriyeler adette adem bedinidin ayrilip uzun yashiyalmaydu. Shunga bu xil baktiriye ichimlik su, su uzush kolchigi we hawa tengshiguch bar binalarda tarqimaydu.

Bezi kishiler bu baktiriyeni bir nechche kun, bir nechche hepte, hetta bir nechche ay ilip yurupmu kisel bolmaydu. Adette omumi nopusning 25%, bu baktiriyeni ilip yuridighan bolup, normal ehwal astida qan bilen minge suyuqliqi jaylashqa minge boshlughi arisidiki fizilogiyelik tosaq tupeylidin, qan'gha kirgen baktiriyeler minge suyuqliqigha kirelmeydu, we shundaqla kiselmu peyda qilalmaydu, peqet bezi waqitlardila bu baktiriyeler bedenning kiselge taqabil turush kuchini bisip chushup, fizilogiyelik tosaqtin otup, minge suyuqliqi  ichige basturup kiridu, we shuning bilen Minge Perde Yallughini kelturup chiqiridu.

Minge Perde Yallughi kelturup chiqarghan sewibige asasen 12 kichik turge bolinidighan bolup, bularning ichide A, B, C we W135 qatarliq 4 turdiki Minge Perde Yallughi tarqilishchan kisel qatarigha kiridighanlighi jezmenleshturulgen. Adette Asiyada A tiptiki Minge Perde Yallughi kop uchiraydu.

Minge Perde Yallughigha giriptar bolghanlarda qandaq alametler bolidu?

Bu kiselge giriptar bolghan balaghetke yetkenler we chong balilarda korilidighan alametler asasen oxshash bolup, ular towendikilerdin ibaret.

1. Qizitmisi orlep kitish we titirek bisish.
2. Qattiq bash aghrish
3. Qusush, yandurush
4. Boyuni qitip qilish  
5. Sezgurligi iship kitish, asan hajanlinish yaki achiqlinish
6. Mugudesh, uyqisi kilip turush
7. Kozning yoruqluqqa bolghan sezgurligi iship kitish, yeni yoruqtin qorqush
8. Es hushi jayida bolmasliq, jolush, hushsizlinish

Bowaq we ushshaq balilarda korulidighan alametler

1. Yilinip yaki maghdursiz  yighlash
2. Uyqidin kozini achalmasliq, mugdep turush
3. Chochush, asan qorqush
4. Keynige dajiwilish yaki aldigha tughuliwilish
5. Bir nuhtigha tikilip turush, etirapqa qizziqmasliq
6. Qizitmisi iship kitish, we yaki put qoli tonglap kitish
7. Tamaq yimeslik, ishtiyi nachar bolush
8. Qusush, yandurush
9. Chirayi tatirip qilish
10. Bedinige qizil chiqip qilish

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning aldini ilish

Minge Perde Yallughigha giriptar bolushning aldini ilish bir az qiyin bolup, adette towendikilerge diqet qilish kirek

1. Minge Perde Yallughi vaksinisini udurush
2. Shehsi taziliqqa diqet qilish, qol, burun we eghizni waxtida yuyup turush kirek
3. Muhapiq chiniqish, bedenning kiselge taqabil turush kuchini ashurush kirek.
4. Kisel tarqalghan rayunlargha barmasliq kirek
5. Minge Perde Yallughigha giriptar bolghan kishiler bilen biwaste qoyuq arilashmasliq kirek
6. Eger yuqarqi herqandaq alametler korulgen haman, derhal dohturgha birip korunush, we waxtida dawalash ilip birish kirek.