كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ساغلاملىق ساۋاتلىرى

كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ساغلاملىق ساۋاتلىرى

مەمەت ئمىن

1. ساغلام يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلىشقا ئادەتلىنىڭ. مايلىق گۆش، ھايۋان مىيى، جىگگەر، بۆرەك قاتارلىق ھايۋاننىڭ ئىچكى ئەزالىرى، تۇخۇمنىڭ سىرىقى، قايماق قاتارلىق يىمەكلىكلەرنى كۆپ ئىستىمال قىلماڭ، بولۇپمۇ يىشىڭىز 40 تىن ئاشقاندا بۇنداق يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلىشتىن تىخىمۇ ئىھتىيات قىلىڭ. چۈنكى بۇ خىلدىكى يىمەكلىكلەر تەركىۋىدە كۆپ مىقتاردا كولەستىرول بار بولۇپ، كولەستىرولنى كۆپ ئىستىمال قىلغان كىشىلەرنىڭ يۈرەك ۋە مىڭە قان تومۇر كىسىلىگە گىرىپتار بولۇش نىسبىتى يۇقۇرى بولىدۇ. ئادەتتە ئۆسۈملۈكتىن ياسالغان يىمەكلىكلەر ھايۋان مەسۇلاتلىرىدىن ياسالغان يىمەكلىكلەرگە نىسبەتەن ساغلام. ئورۇق گۆش سىمىز گۆشكە نىسبەتەن ساغلام. قۇش ۋە دىڭىز ھايۋان گۆشلىرىدىن ياسالغان يىمەكلىكلەر قۇرۇقلۇق ھايۋان گۆشلىرىدىن ياسالغان يىمەكلىكلەرگە نىسبەتەن ساغلام.

2. بەدەن ئىغىرلىغىڭىزنى مۇھاپىق كونتۇرۇل قىلىپ، ھەددىدىن زىيادە سەمىرىپ كىتىشنىڭ ئالدىنى ئىلىڭ. سىمىزلىكنى تۇرمۇش باياشاتلىقنىڭ نەتىجىسى دەپ قارايدىغان قاراشنى ئۆزگەرتىڭ. تەرەققى قىلغان ئەللەردە سىمىز كىشىلەرنىڭ كۆپۈنچىسى كەمبىغەللەر ياكى مەدىنىيەت سەۋىيەسى تۆۋەن كىشىلەر بولۇپ، ئۇلاردا مەۋجۇت بولغان نۇرغۇن كىسەللىكلەر سىمىزلىك بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك.

3. ئۇسۇزلۇقنى يىتەرلىك ئىستىمال قىلىڭ. ئادەتتە ئادەم بەدىنىدىكى ئارتۇق سۇ ماددىسى تەر ۋە سۈدۈك ئارقىلىق بەدەن سىرتىغا چىقىپ كىتىدىغان بولۇپ، ئۇسۇزلۇقنى كۆپ ئىستىمال قىلغاندا بەدەندىكى قالدۇق ۋە زەھەرلىك ماددىلار تەر ۋە سۈدۈك ئارقىلىق ۋاختىدا تازلىنىپ بەدەندىن چىقىپ كىتىدۇ، بۆرەك ۋە سۈدۈك يولىدا ئاسان تاش پەيدا بولۇپ قالمايدۇ، سۈدۈك يولى ياللۇغىغا ۋە بەزى كىسەللەرگە گىرىپتار بولغاندا تىز ئەسلىگە كىلىشكە پايدىلىق، تىرىنىڭ ئىلاستىكىلىغىنى ياخشى ساقلىغىلى بولىدۇ. 

4. ئىچىملىكنى ھەددىدىن زىيادە قىززىق ئىچمەڭ. چاي، شورپا ياكى سۇيۇق ئاشنى ھەددىدىن زىيادە قىززىق ئىچىشكە ئادەتلەنگەن كىشىلەرنىڭ قىزىل ئۆڭكەچ پەردىسى زەخمىگە ئۇچۇراپ، قىزىل ئۆڭكەچ راكىغا گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقى يۇقۇرلايدۇ. ئۇيغۇر ئىلىدىكى قازاقلار بىلەن گۇۋاڭدوڭنىڭ شانتۇ دىگەن يىرىدىكى كىشىلەر چاينى ھەددىدىن زىيادە قىززىق ئىچىشكە ئادەتلەنگەن بولۇپ، بۇ كىشىلەرنىڭ قىزىل ئۆڭكەچ راكىغا گىرىپتار بولۇش نىسبىتى باشقا كىشىلەرگە نىسبەتەن خىلىلا يۇقۇرى.

5. تۇزنى كۆپ ئىستىمال قىلماڭ. تۇز تۇرمۇشتا كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم ماددا، بىراق ئادەم تۇزنى نورمالدىن ئارتۇق ئىستىمال قىلغاندا، قان بىسىمى يۇقۇرلاپ، بەزى يۈرەك قان تومۇر كىسىلىنڭ كىلىپ چىقىشىغا سەۋەپ بولىدۇ.

6. ھەددىدىن زىيادە كۆپ ھاراق ئىچمەڭ، شۇنداقلا باشقىلارنى ھاراق ئىچىشكە زورلىماڭ. ئۇزۇن مۇددەت كۆپ مىقداردا ھاراق ئىچكەن كىشىلەر جىگگەر قىتىۋىلىش، جىگگەر راكى، ئاشقازان كىسىلى، قول تىتىرەش قاتارلىق كىسەل ياكى ئاقىۋەتلەرگە ئاسان گىرىپتار بولىدۇ.

7. خام يىمەكلىك بولۇپمۇ خام گۆش بىلەن پىششىق يىمەكلىكنى بىرگە قويماڭ. خام يىمەكلىك بولۇپمۇ خام گۆشنىڭ تەركىۋىدە بەزى باكتىريە ياكى كىچىك قۇرۇتلار بار بولۇپ، ئەگەر سىز خام يىمەكلىكنى پىششىق يىمەكلىك بىلەن ئارىلاشتۇرسىڭىز، بەزى كىسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقىڭىز يۇقۇرى بولىدۇ. يىمەكلىكلەرنىڭ پاكىزا بولماسلىقىدىن كىلىپ چىققان بەزى كىسەللەر قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئىپادىلىنىپ چىقسىمۇ، بىراق يەنە بەزىلىرى ئۇزۇن ۋاقىت ئۆتكەندىن كىيىن ئاندىن ئىپادىلىنىپ چىقىدۇ. كۆپۈنچە كىشىلەر كىيىن بولغان ئۇ كىسەلنى بۇرۇنقى ئۇ ئادىتى بىلەن باغلاشتۇرمايدۇ.

8. گۆشنى خالىغانچە خام يىمەڭ. بەزى دۆۋلەتلەردىكى بىرقىسىم كىشىلەرنىڭ بەزى يىمەكلىك ئادىتىنىڭ باشقا ئەللەرگە كەڭىيىشىگە ئەگىشىپ، نۇرغۇن دۆۋلەتلەردە نۇرغۇن كىشىلەر كالا گۆشى، بىلىق گۆشى قاتارلىق گۆشلەرنى خام يىيىشكە باشلىدى. ئادەتتە خام يەيدىغان گۆش ئالاھىدە گۆش بولۇپ، بەلگۈلۈك سالامەتلىك ئولچىمىگە يەتكەن. ئەگەر سىز خالىغان گۆشنى خام يىسىڭىز، ئىچكى ئەزايىڭىزدا قۇرۇت پەيدا بولۇپ قالىدىغان بەزى كىسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇپ قىلىشىڭىز مۈمكىن. مەسىلەن ئادەتتىكى كالا گۆشى تەركىۋىدە كالا تاسما قۇرتى بار بولۇپ، بۇنداق گۆشنى خام يىگەن كىشىلەر ئۇچەي كالا تاسما قۇرتى كىسىلىگە ئاسان گىرىپتار بولىدۇ. بۇ كىسەل ئۇيغۇر ئىلىنىڭ چارۋىچىلىق رايۇنلىرىدا ناھايتى كۆپ. بۇنىڭ ئاساسلىق سەۋىبى ئۇ كىشىلەرنىڭ كالا گۆشىنى خام يىگەنلىكىدىن ئەمەس، بەلكى خام گۆش كەسكەن پىچاق بىلەن پىششىق گۆش كىسىپ يىگەنلىكىدىن بولغان. ئادەتتىكى بىلىق گۆشىدە جىگەر قان شورۇغۇچ قۇرتى بار بولۇپ، جۇڭگونىڭ جەنۇبىدىكى رايۇنلاردا جىگەر قان شورۇغۇچ كىسىلىگە گىرىپتار بولغان كىشىلەر ناھايتى كۆپ.

9. خام گۆش بىلەن پىششىق گۆش يىمەكلىكلەرگە ئىشلەتكەن قاچا قۇچا ۋە پىچاقلارنى ئۆز ئارا ئارىلاشتۇرماڭ. خام گۆشكە ئىشلەتكەن قاچا قۇچا ۋە پىچاق بىلەن پىششىق گۆشكە ئىشلەتكەن قاچا قۇچا ۋە پىچاقلارنى ئايرىپ ئىشلىتىڭ، ياكى كەم دىگەندە خام گۆشكە ئىشلەتكەندىن كىيىن، ياخشى يۇيۇپ تازلاپ ئاندىن پىششىق يىمەكلىككە ئىشلىتىڭ. يۇقۇردا دەپ ئۆتكەندەك خام گۆش تەركىۋىدە بولۇپمۇ كالا گۆشى تەركىۋىدە بىر خىل قۇرۇت بولۇپ، پىشىق يىمەكلىكىڭىز بۇ خىل قۇرۇت بىلەن بۇلغانسا، سىزنىڭ ئۇ قۇرۇتتىن كىلىپ چىقىدىغان كىسەلگە گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقىڭىز يۇقۇرى بولىدۇ.

10. رەڭلىك يالتىراق (پىلاستىك) خالتىغا يىمەكلىك قاچىلىماڭ. رەڭلىك يالتىراق خالتىنىڭ زىيانلىق ماددا تەركىۋى يۇقۇرى بولۇپ، بۇ ماددىلارنىڭ ئادەم بەدىنىگە بولغان زىيىنى ناھايتى ئاستا بولىدۇ. ئۇزۇن ۋاقىت رەڭلىك يالتىراق خالتىغا قاچىلانغان پىششىق يىمەكلىكلەرنى ئىستىمال قىلغاندا، بەزى ئاستا خاراكتىرلىق كىسەلگە گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقى يۇقۇرى بولىدۇ. شۇڭا پىشىق يىمەكلىكلەرنى رەڭلىك يالتىراق خالتىغا قاچىلاشقا ھەرگۈز بولمايدۇ. پىششىق يىمەكلىكلەرنى ئەڭ ياخشىسى رەڭسىز يالتىراق خالتىغا ياكى باشقا ساغلام نەرسىلەرگە قاچىلاڭ.

11. پۇل سانىغاندا قولىڭىزنى تىلىڭىزغا ياكى كالپۇكىڭىزغا تەككۈزمەڭ. پۇل گەرچە ناھايتى ياخشى نەرسە بولسىمۇ، بىراق ئۇ ناھايتى مەينەت نەرسە. پۇل كۈنىگە نۇرغۇن كىشىلەر بىلەن ئۇچۇراشقانلىغى ئۈچۈن، پۇلدا نۇرغۇن باكتىريە ۋە مىكىرۇپلار بولىدۇ. ئەگەر پۇل سانىغاندا قولىڭىزنى تىلىڭىزغا ياكى كالپۇكىڭىزغا تەككۇزۇپ ساناشقا ئادەتلەنگەن بولسىڭىز، بەزى كىسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقىڭىز يۇقۇرى بولىدۇ. شۇڭا پۇل سانىغاندا قولىڭىزنى ئاغزىڭىزغا تەككۇزمەڭ، شۇنداقلا پۇل ساناپ بولۇپ ئەڭ ياخشىسى قولىڭىزنى يۇيىۋىتىڭ.

12. ھاجەت قىلىشتىن بۇرۇن قول يۇيۇشقا ئادەتلىنىڭ. ئادەم قولىنىڭ كىسەللىك باكتىريە ۋە مىكروپلىرى بىلەن ئۇچۇرشۇش پۇرسىتى ئەڭ كۆپ بولۇپ، بەدەندىكى ئەزالار ئىچىدە ئەڭ مەينەت ئەزا ھىساپلىنىدۇ. مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىلەر ھاجەتتىن كىيىن ۋە تاماقتىن بۇرۇن قول يۇيۇشقا ئادەتلەنگەن بولسىمۇ، بىراق ھاجەتتىن بۇرۇن قول يۇيىدىغانلار ناھايتى ئاز. جەمىيەتنىڭ تەرەققى قىلىشى ۋە مۇھىتنىڭ بۇلغۇنىشىغا ئەگىشىپ، نۇرغۇن يىڭى كىسەللەر تارقالماقتا. نورمال ئەھۋال ئاستىدا كۆپۈنچە كىسەللىك مىكروپ ياكى باكتىريەلەر ئىغىز يولى، نەپەس يولى ۋە چوڭ كىچىك تەرەت يولى ئارقىلىق ئادەم بەدىنىگە يۇقۇدىغان بولۇپ، تەرەتتىن بۇرۇنمۇ قول يۇيۇشقا ئادەتلەنسىڭىز، كىسەلنىڭ چوڭ كىچىك تەرەت يولى ئارقىلىق بەدىنىڭىزگە كىرىش ئىھتىماللىقىنى تۆۋەنلىتەلەيسىز.

13. ئامال بار تاماكا چەكمەڭ، بولۇپمۇ ئۆي ئىچىدە، ئەغىراياق (ھامىلە) ئايال ياكى بالا بار سورۇندا تاماكا چەكمەڭ. تاماكا چىكىش يالغۇز ئۆپكە راكىنىلا كەلتۈرۈپ چىقارماستىن بەلكى يۈرەك كىسىلىنىڭ قوزغۇلىشىغا تۈرتكە بولىدۇ. بىر ئادەمنىڭ تاماكا چىكىشى گەرچە ئۆزىنىڭ شەخسى ئىشى بولسىمۇ، بىراق ئۇنىڭ باشقا كىشىلەر بار سورۇندا تاماكا چىكىشى، ئۇچىغا چىققان شەخسىيەتچىلىك.

14. ناتونۇش كىشىلەرنىڭ ياكى ئىشەنچىلىك بولمىغان كىشىلەرنىڭ قولىدىن تاماكا چەكمەڭ. جەمىيەتتە خىرويىن قاتارلىق زەھەرلىك چىكىملىك سودىسىنىڭ ئەۋجى ئىلىشىغا ئەگىشىپ، زەھەرلىك چىكىملىك سودىسى بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان بەزى كىشىلەر، ئۆزىگە كۆپلەپ خىرىدار تىپىش ئۈچۈن، ئادەتتىكى تاماكىغا خىرويىن ئارىلاشتۇرۇپ باشقىلارغا چەككۇزىدىغان ئەخۋاللار كۈنسايىن كۆپەيمەكتە. ئەگەر سىز بىلە بىلمەي شۇنداق تاماك چىكىپ، زەھەرلىك چىكىملىككە خۇمار بولۇپ قالسىڭىز، كىيىن كۆپ زىيان تارتىسىز.

15. قۇياش نۇرى بىلەن مۇھاپىق ئۇچۇرشۇڭ. ھازىر كۆپۈنچە كىشىلەر بولۇپمۇ چوڭ شەھەرلەردىكى كىشىلەر تىرىسىنىڭ قارىداپ كىتىشىدىن ئەنسىرەپ، قۇياش نۇرى بىلەن مۇھاپىق ئۇچىراشماسلىقتەك ئەھۋاللار ئىغىر. قۇياش نۇرى بىلەن مۇھاپىق ئۇچىراشقاندا، نۇرغۇن كىسەللىكلەردىن ساقلانغىلى بولىدۇ. ئەلۋەتتە ھىچقانداق قوغداش ۋاستىسى قوللانماي، قۇياش نۇرى بىلەن ھەددىدىن زىيادا ئۇچۇرشۇشمۇ زىيانلىق.

16. قول تىلفۇنى بىلەن سۆزلەشكەندە قول تىلفۇنىڭىزنى ئۇزۇن مۇددەت بىر قۇلىقىڭىزدا قويۇپ سۆزلىشىشتىن ساقلىنىڭ. قول تىلفۇنى بىلەن سۆزلەشكەندە ئەڭ ياخشىسى ئۇزۇن مۇددەت سۆزلەشمەڭ، ياكى تىلفۇنىڭىزنى ئىككى قۇلىقىڭىزغا ئالماشتۇرۇپ سۆزلىشىڭ، ۋە ياكى قۇلاققا سىلىپ ئاڭلىغۇچ  ئارقىلىق سۆزلىشىڭ. بەزى تەتقىتقات نەتىجىسلىرىگە ئاساسلانغاندا قول تىلفۇنىنى ئۇزۇن مۇددەت بىر قۇلىقىدا قويۇپ سۆزلەشكەن كىشىلەرنىڭ مىڭە، قۇلاق ئۆسمىسىگە گىرىپتار بولۇش ئىھتىماللىقى باشقىلارنىڭكىدىن يۇقۇرى بولىدىكەن.

17. قالايمىقان ۋە ياكى ناتونۇش كىشىلەر بىلەن جىنسى مۇناسىۋەت قىلىشتىن ساقلىنىڭ. جەمىيەتنىڭ تەرەققى قىلىشىغا ئەگىشىپ، كىشىلەرنىڭ ئەخلاق پەزىلەت ئۆلچىمدە بەزى ئۆزگۈرۈشلەر بولماقتا، ۋە شۇنداقلا نۇرغۇنلىغان جىنسى كىسەللەر تارقالماقتا. ھەرخىل جىنسى يۇقۇملۇق كىسەللەرگە گىرىپتار بولۇپ، ئۆزىڭىزگە ۋە ئاھىلىڭىزگە نۇرغۇنلىغان كۆڭەل ئاغرىقى ۋە بەخىتسىزلىك ئىلىپ كىلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن، ئۆز ھەمراھىڭىزغا سادىق بولۇپ، قالايمىقان كىشىلەر بىلەن جىنسى مۇناسىۋەت قىلىشتىن ساقلىنىڭ.

18. سۈپىتى ناچار بولغان ياكى ساقتا گىرىم بويۇملىرىنى ئىشلىتىشتىن ساقلىنىڭ. سۈپىتى تۆۋەن ياكى ساقتى گىرىم بويۇملىرىنىڭ تەركىۋىدە زىيانلىق ماددا تەركىۋى يۇقۇرى بولۇپ، بۇنداق گىرىم بويۇملىرىنى ئۇزۇن مۇددەت ئىشلەتكەندە، بەزىلىرىنى ھەتتا بىرلا قىتىم ئىشلەتكەندىمۇ بەزى تىرە كىسەللىكلىرىنى كەلتۇرۇپ چىقىرىشى مۈمكىن. بەزىلىرى ھەتتا تۇغماسلىق ۋە بەزى راك كىسەللىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۈمكىن. ئادەتتە بۇ خىلدىكى گىرىم بويۇملىرىنىڭ كۆپۈنچىسىنىڭ ئەكىس تەسىرى ناھايتى ئاستا بولۇپ، بىر نەچچە يىلدىن بىرنەچچە ئون يىلدا ئاندىن ئىپادىلىنىپ چىقىدۇ.

19. ھورمۇن تەركىۋى بار دورا ياكى ساقلىقنى ساقلاش بويۇملىرىنى ئۇزۇن مۇددەت ئىشلىتىشتىن ساقلىنىڭ. ھورمۇن تەركىۋى بار دورا ۋە ياكى ساقلىقنى ساقلاش بويۇملىرىنى ئۇزۇن مۇددەت ئىشلەتكەندە، بەدەندىكى نورمال ھورمۇن تەڭپۇڭلىقى تەسىرگە ئۇچۇراپ، سالامەتلىكىڭىزگە تەسىر قىلىدۇ.

20. ھەرقانداق كىسەللىك ئالامىتىگە سەل قارىماڭ. كۆپۈنچە كىشىلەر بەزى يەڭگىل كىسەللەرگە گىرىپتار بولغاندا ياخشى بولۇپ كىتەرمەن دەپ ۋاختىدا دوختۇرخانىغا بارمايدۇ، شۇنىڭ بىلەن كىسەلگە ۋاختىدا دىياگۇنۇز قويۇپ، ۋاختىدا داۋالاش پۇرسىتىنى قولدىن بىرىپ قويىدۇ. مۇتلەق كۆپ ساندىكى راك كىسىلىنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدىكى كىسەل ئالامەتلىرى ئۇنچە ئىغىر بولمايدىغان بولۇپ، ئۇ راك كىسەللەرنى ئۈنۈملۈك داۋالشنىڭ بىردىن بىر ئامالى، كىسەلنى بالدۇر بايقاش. شۇڭا بولۇپمۇ ياش 40 تىن ئاشقان كىشىلەردە كۆرۈلگەن ھەرقانداق ئالامەتكە ھەرگىز سەل قارىماسلىق كىرەك.

21. ئۆسۈپ يىتىلىۋاتقان بالىلارغا تەبىئى بولمىغان يىمەكلىك ۋە ئوزۇقلۇق بويۇملىرىنى كۆپ بەرمەڭ. ھازىر پۇتۇن جوڭگودا كىچىك بالىلارنىڭ ھەر خىل ئوزۇقلۇق بويۇملىرى ناھايتى كۆپ بولۇپ، بەزىلىرىنى كىچىك بالىلارنىڭ ئىشتىيىنى ئاچىدۇ دىسە، يەنە بەزىلىرىنى كىچىك بالىلارنىڭ بويىنى ئۆستۇرىدۇ دەيدۇ. بۇ بويۇملار ناھايتى چوڭ ئىختىزادى كىرىم ئىلىپ كەلگەنلىگى ئۈچۈن، ھەم شۇنداقلا ھورمۇننىڭ تەسىرى بىلەن كىچىك بالىلارنىڭ ئىشتىيى ياخشىلانغانلىغى، ۋە بويى تىز ئۆسكەنلىگى ئۈچۈن، كۆپلەپ بازار تىپىۋاتىدۇ. بىراق ئەمىلىيەتتە ئۇ بويۇملارنىڭ مۇتەلق كۆپ قىسمى ساغلاملىق ئۆلچىمگە مۇھاپىق ئەمەس بولۇپ، بالىلارنىڭ كەلگۈسى نورمال ئۆسۈپ يىتىلىشىگە ناھايتى زىيانلىق.

22. ئۆسۈپ يىتىلىۋاتقان بالىلارنىڭ يىتەرلىك ئۇخلىشىغا كاپالەت قىلىڭ. ھازىر نۇرغۇنلىغان ياش ئاتا ئانىلار ھە دىسە ئولتۇراش ۋە تويلار بىلەن ئالدىراش بولۇپ، بالىلارنىڭ رىتىملىق ئارام ئىلىشىغا ۋە يىتەرلىك ئۇخلىشىغا كاپالەتلىك قىلمايۋاتىدۇ. بۇ بالىلارنىڭ نورمال ئۆسۈپ يىتىلىشىگە زىيانلىق.

23. ئۆسۈپ يىتىلىۋاتقان بالىلارنى سىرىتلارغا ئىلىپ چىقىشقا ئەھمىيەت بىرىڭ. ئۆسۈپ يىتىلىۋاتقان بالىلار يىتەرلىك قۇياش نۇرى بىلەن ئۇچۇرشۇشقا ئىھتىياجلىق بولۇپ، شەھەرلەردە چوڭ بولغان بالىلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسىم ۋاختى ئۆي ئىچىدە ئۆتىدۇ. ئەگەر سىز مۇھاپىق ۋاقىت چىقىرىپ باللىرىڭىزنى سىرىتلارغا ئىلىپ چىقىپ، قۇياش نۇرى بىلەن ئۇچۇراشتۇرمىسىڭىز، بالىلار كالسىي كەملىك قاتارلىق كىسەللەرگە گىرىپتار بولۇپ، نورمال ئۆسۈپ يىتىلىشىگە دەخلى يىتىشى مۈمكىن.

24. ئۆسۈپ يىتىلىۋاتقان بالىڭىزنى يىڭىدىن سىرلىغان ئۆيدە ياكى ھاۋاسى بۇلغانىغان مۇھىتتا قويۇشتىن ساقلىنىڭ. بەزى سىرلار ئادەم بەدىنىگە زىيانلىق بەزى پۇراقلارنى چىقىرىدىغان بولۇپ، بۇ خىل پۇراق گەرچە ئالاھىدە غەلىتە بولمىسىمۇ بىراق بالىلارنىڭ سالامەت ئۆسۈپ يىتىلىشىگە تەسىر قىلىدۇ. ھاۋاسى بۇلغانغان مۇھىت بالىلارنىڭ نورمال ئۆسۈپ يىتىلىشىگە زىيانلىق.