Tuz we saghlamliq

Tuz we saghlamliq

ماقالىنىڭ كونا يىزىق قىسمىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ
http://bbs.bagdax.cn/thread-41514-1-1.html

Memet Emin

Tuz kunduluk turmushta kem bolsa bolmaydighan muhim maddilarning biri. Eger biz tuz istimal qilmisaq, hayatimiz dawam qilmaydu, yeni tuzdin ayrilghan hayatliq bolmaydu. Tamaqning tuzi muhapiq bolmisa, herqandaq usta ashpezning qolidin chiqqan tamaqningmu temi bolmaydu. Shu seweptin nurghun dowletlerde jumlidin militimiz arisida tuzning orni nahayti yuquri. Elwette tuzni ihtiyajdin artuq istimal qilishmu xeterlik bolup, eger biz tuzni uzun muddet beden ihtiyajimizdin artuq istimal qilsaq, burekning xizmet yukini ashurup, bizni yuquri qan bisimigha giriptar qilip qoyidu, netijide yurek tesirge uchuraydu, we shundaqla hayatimizgha tehdid ilip kilidu. Shunga tuzni muhapiq istimal qilish, saghlam yashashta bekla muhim.

Normalda biz tuzni bedinimizning tuzgha bolghan ihtiyajining qanchilik ikenlikige asasen emes, belki kunduluk turmushtiki turmush aditimizge we tejirbimizge asasen istimal qilimiz. Oxshimighan kishilerning tamaq tuzigha bolghan telipi periqliq bolup, oxshimighan kishiler oxshimighan miqdarda tuz istilmal qilishqa adetlen'gen, shu seweptin tamaq tuzining del jahida bolush bolmasliqigha asasen biz istimal qilish zorur bolghan tuz miqdarigha iniq bir olchem bikitip chiqalmaymiz, yaki mundaqche eyitqanda bundaq bikitilip chiqilghan olchem ilmi bir olchem bolalmaydu.

Undaqta biz kunde ihtiyajliq bolghan tuz miqdarini nimige asasen bikitimiz? Kunduluk istimal qilish uchun eng muhapiq bolghan tuz miqdarini bedining natirigha bolghan fizilogiyelik ihtiyajigha  asasen bikitip chiqish mumkin.

Biz istimal qiliwatqan tuzning ximiyelik terkiwi natiri xilor (NaCl) bolup, adette 10 giram olchemlik tuzda texminen 4 giram natri bolidu. Tetqiqatchilarning tetiqat netijilirige asaslan'ghanda bedenning tuzgha bolghan ihtiyaji yashning chong kichilkige asasen azraq periqliq bolusimu, biraq otura hisap bilen kunige 1.5 giram natiri istimal qilish eng muhapiq hisaplinidiken.

Hazir xelqarada ortaq qobul qilin'ghan kunduluk tuz istimal qilish olchimi towendikiche:

1 yashtin 3 yash arisidiki bowaqlar kunige eng kop bolghanda 2 giram tuz yaki 0.8 giram natirigha ihtiyajliq.

4 yashtin 7 yash arisidiki balilar kunige eng kop bolghanda 3 giram tuz, yaki 1.2 giram natirigha ihtiyajliq.

7 yashtin 10 yash arisidiki balilar kunige eng kop bolghanda 5 giram tuz, yaki 2 giram natirigha ihtiyajliq.

11 yashtin chonglar kunige eng kop bolghanda 6 giram tuz, yaki 2.4 giram natijirigha ihtiyajliq. Yeni mundaqche eyitqanda bizning kunduluk istimal qilidighan tuzimiz eng kop bolghanda 6 giramdin, natiri 2.4 giramdin iship ketmeslik kirek.

 Hazir putun dunyadiki dowletler ichide 187 dowlette kunduluk tuz istimaligha munasiwetlik sanliq melumat bar bolup, ularning ichide 181 dowlettiki xelqning kunde stimal qiliwatqan tuz miqdari beden ihtiyajidin xilila yuquri iken. Bu 181 dowlettiki xelq otura hisap bilen kunde 3.95 giram natiri (yaki 10 giramgha yiqin tuz) istimal qilidighan bolup, xelqaraliq kunduluk tuz istimal qilish olchemdin bir hessisge yiqin yuquri bolghan.  Aran 6 dowlettiki xelqning kunduluk tuz istimal miqdari olchemdin iship ketmigen.

Tetqiqatchilar 66 dowlettiki dunya nopusining 74.1% teshkil qilghan kishilerning kunduluk tuz istimal qilish miqdarigha nisbeten tekshurush ilip barghanda, bu dowlettiki kishilerning kunde otura hisap bilen 2.18 giram bilen 5.51 giram ariliqida natiri istimal qilidighanliqini bayqighan. Bu dowletler ichide Sheriqi Yawropa bilen Orta Asiya xelqlirining kunde istimal qilidighan tuz miqdari eng yuquri bolghan. Tuzni eng az istimal qilidighan dowlet Kenya bolup, yuquri qan bisimi bilen munasiwetlik kisellik sewebidin olup kitish nisbiti her bir milliyon nopusta 4 iken. Tuzni eng kop istimal qilidighan dowet Jorjiya bolup, u dowlette yuquri qan bisimi bilen munasiwetlik kisellik sewebidin olup kitish nisbiti her bir milliyon nopusta 1967 iken. Yiligha putun dunyada 1.65 miliyun adem tuzni kop istimal qilghanliqi sewebidin hayatidin ayrilidiken. Menbesi: http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1304127?query=featured_home

Biz kunde istimal qiliwatqan tuz miqdarining bir qismini ozimiz konturul qilalaymiz, yeni bezilirini biz konturul qilalmaymiz. Biz kunduluk turmushta istimal qiliwatqan her xil yimekliklerning hemmiside melum miqdarda tuz maddisi bar bolup, uni bir birlep hisaplap chiqish mumkin emes, biraq shuni bilishimiz kirekki biz kunduluk turmushta biler bilmey istimal qilghan tuzning omumi miqdari ala burun bedinimizning ihtiyajini qandurup kiteleydu. Shundaq bolghachqa biz ozimiz konturul qilalaydighan ehwal astida amal bar tuzni az istimal qilsaq, yaki bolmisa asasen istimal qilmisaqmu, bashqa her xil yimeklikler arqiliq istimal qilghan tuz bilen bedinimizde asasen tuz kemlik kilip chiqmaydu.