Kundilik Turmushtiki Saghlamliq Sawatliri

Kündilik Turmushtiki Saghlamliq Sawatliri

Memet Emin

كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ساغلاملىق ساۋاتلىرى

1. Saghlam yimekliklerni istimal qilishqa adetlining. Mayliq gösh, haywan miyi, jigger, börek qatarliq haywanning ichki ezaliri, tuxumning siriqi, qaymaq qatarliq yimekliklerni köp istimal qilmang, bolupmu yishingiz 40 tin ashqanda bundaq yimekliklerni istimal qilishtin tiximu ihtiyat qiling. Chünki bu xildiki yimeklikler terkiwide köp miqtarda kolestirol bar bolup, kolestirolni köp istimal qilghan kishilerning yürek we minge qan tomur kisilige giriptar bolush nisbiti yuquri bolidu. Adette ösümlüktin yasalghan yimeklikler haywan mesulatliridin yasalghan yimekliklerge nisbeten saghlam. Oruq gösh simiz göshke nisbeten saghlam. Qush we dingiz haywan göshliridin yasalghan yimeklikler quruqluq haywan göshliridin yasalghan yimekliklerge nisbeten saghlam.

2. Beden ighirlighingizni muhapiq konturul qilip, heddidin ziyade semirip kitishning aldini iling. Simizlikni turmush bayashatliqning netijisi dep qaraydighan qarashni özgerting. Tereqqi qilghan ellerde simiz kishilerning köpünchisi kembigheller yaki mediniyet sewiyesi töwen kishiler bolup, ularda mewjut bolghan nurghun kisellikler simizlik bilen biwaste munasiwetlik.

3. Usuzluqni yiterlik istimal qiling. Adette adem bedinidiki artuq su maddisi ter we südük arqiliq beden sirtigha chiqip kitidighan bolup, usuzluqni köp istimal qilghanda bedendiki qalduq we zeherlik maddilar ter we südük arqiliq waxtida tazlinip bedendin chiqip kitidu, börek we südük yolida asan tash peyda bolup qalmaydu, südük yoli yallughigha we bezi kisellerge giriptar bolghanda tiz eslige kilishke paydiliq, tirining ilastikilighini yaxshi saqlighili bolidu.

4. Ichimlikni heddidin ziyade qizziq ichmeng. Chay, shorpa yaki suyuq ashni heddidin ziyade qizziq ichishke adetlen’gen kishilerning qizil öngkech perdisi zexmige uchurap, qizil öngkech rakigha giriptar bolush ihtimalliqi yuqurlaydu. Uyghur Ilidiki Qazaqlar bilen Guwangdongning Shantu digen yiridiki kishiler chayni heddidin ziyade qizziq ichishke adetlen’gen bolup, bu kishilerning qizil öngkech rakigha giriptar bolush nisbiti bashqa kishilerge nisbeten xilila yuquri.

5. Tuzni köp istimal qilmang. Tuz turmushta kem bolsa bolmaydighan muhim madda, biraq adem tuzni normaldin artuq istimal qilghanda, qan bisimi yuqurlap, bezi yürek qan tomur kisilinng kilip chiqishigha sewep bolidu.

6. Heddidin ziyade köp haraq ichmeng, shundaqla bashqilarni haraq ichishke zorlimang. Uzun muddet köp miqdarda haraq ichken kishiler jigger qitiwilish, jigger raki, ashqazan kisili, qol titiresh qatarliq kisel yaki aqiwetlerge asan giriptar bolidu.

7. Xam yimeklik bolupmu xam gösh bilen pishshiq yimeklikni birge qoymang. Xam yimeklik bolupmu xam göshning terkiwide bezi baktirye yaki kichik qurutlar bar bolup, eger siz xam yimeklikni pishshiq yimeklik bilen arilashtursingiz, bezi kiselliklerge giriptar bolush ihtimalliqingiz yuquri bolidu. Yimekliklerning pakiza bolmasliqidin kilip chiqqan bezi kiseller qisqa waqit ichide ipadilinip chiqsimu, biraq yene beziliri uzun waqit ötkendin kiyin andin ipadilinip chiqidu. Köpünche kishiler kiyin bolghan u kiselni burunqi u aditi bilen baghlashturmaydu.

8. Göshni xalighanche xam yimeng. Bezi döwletlerdiki birqisim kishilerning bezi yimeklik aditining bashqa ellerge kengiyishige egiship, nurghun döwletlerde nurghun kishiler kala göshi, biliq göshi qatarliq göshlerni xam yiyishke bashlidi. Adette xam yeydighan gösh alahide gösh bolup, belgülük salametlik olchimige yetken. Eger siz xalighan göshni xam yisingiz, ichki ezayingizda qurut peyda bolup qalidighan bezi kiselliklerge giriptar bolup qilishingiz mümkin. Mesilen adettiki kala göshi terkiwide kala tasma qurti bar bolup, bundaq göshni xam yigen kishiler uchey kala tasma qurti kisilige asan giriptar bolidu. Bu kisel Uyghur Ilining charwichiliq rayunlirida nahayti köp. Buning asasliq sewibi u kishilerning kala göshini xam yigenlikidin emes, belki xam gösh kesken pichaq bilen pishshiq gösh kisip yigenlikidin bolghan. Adettiki biliq göshide jiger qan shorughuch qurti bar bolup, Junggoning jenubidiki rayunlarda jiger qan shorughuch kisilige giriptar bolghan kishiler nahayti köp.

9. Xam gösh bilen pishshiq gösh yimekliklerge ishletken qacha qucha we pichaqlarni öz ara arilashturmang. Xam göshke ishletken qacha qucha we pichaq bilen pishshiq göshke ishletken qacha qucha we pichaqlarni ayrip ishliting, yaki kem digende xam göshke ishletkendin kiyin, yaxshi yuyup tazlap andin pishshiq yimeklikke ishliting. Yuqurda dep ötkendek xam gösh terkiwide bolupmu kala göshi terkiwide bir xil qurut bolup, pishiq yimeklikingiz bu xil qurut bilen bulghansa, sizning u quruttin kilip chiqidighan kiselge giriptar bolush ihtimalliqingiz yuquri bolidu.

10. Renglik yaltiraq (pilastik) xaltigha yimeklik qachilimang. Renglik yaltiraq xaltining ziyanliq madda terkiwi yuquri bolup, bu maddilarning adem bedinige bolghan ziyini nahayti asta bolidu. Uzun waqit renglik yaltiraq xaltigha qachilan’ghan pishshiq yimekliklerni istimal qilghanda, bezi asta xaraktirliq kiselge giriptar bolush ihtimalliqi yuquri bolidu. Shunga pishiq yimekliklerni renglik yaltiraq xaltigha qachilashqa hergüz bolmaydu. Pishshiq yimekliklerni eng yaxshisi rengsiz yaltiraq xaltigha yaki bashqa saghlam nersilerge qachilang.

11. Pul sanighanda qolingizni tilingizgha yaki kalpukingizgha tekküzmeng. Pul gerche nahayti yaxshi nerse bolsimu, biraq u nahayti meynet nerse. Pul künige nurghun kishiler bilen uchurashqanlighi üchün, pulda nurghun baktirye we mikiruplar bolidu. Eger pul sanighanda qolingizni tilingizgha yaki kalpukingizgha tekkuzup sanashqa adetlen’gen bolsingiz, bezi kiselliklerge giriptar bolush ihtimalliqingiz yuquri bolidu. Shunga pul sanighanda qolingizni aghzingizgha tekkuzmeng, shundaqla pul sanap bolup eng yaxshisi qolingizni yuyiwiting.

12. Hajet qilishtin burun qol yuyushqa adetlining. Adem qolining kisellik baktirye we mikropliri bilen uchurshush pursiti eng köp bolup, bedendiki ezalar ichide eng meynet eza hisaplinidu. Mutleq köp sandiki kishiler hajettin kiyin we tamaqtin burun qol yuyushqa adetlen’gen bolsimu, biraq hajettin burun qol yuyidighanlar nahayti az. Jemiyetning tereqqi qilishi we muhitning bulghunishigha egiship, nurghun yingi kiseller tarqalmaqta. Normal ehwal astida köpünche kisellik mikrop yaki baktiryeler ighiz yoli, nepes yoli we chong kichik teret yoli arqiliq adem bedinige yuqudighan bolup, terettin burunmu qol yuyushqa adetlensingiz, kiselning chong kichik teret yoli arqiliq bediningizge kirish ihtimalliqini töwenliteleysiz.

13. Amal bar tamaka chekmeng, bolupmu öy ichide, eghirayaq (hamile) ayal yaki bala bar sorunda tamaka chekmeng. Tamaka chikish yalghuz öpke rakinila keltürüp chiqarmastin belki yürek kisilining qozghulishigha türtke bolidu. Bir ademning tamaka chikishi gerche özining shexsi ishi bolsimu, biraq uning bashqa kishiler bar sorunda tamaka chikishi, uchigha chiqqan shexsiyetchilik.

14. Natonush kishilerning yaki ishenchilik bolmighan kishilerning qolidin tamaka chekmeng. Jemiyette xiroyin qatarliq zeherlik chikimlik sodisining ewji ilishigha egiship, zeherlik chikimlik sodisi bilen shughulliniwatqan bezi kishiler, özige köplep xiridar tipish üchün, adettiki tamakigha xiroyin arilashturup bashqilargha chekkuzidighan exwallar künsayin köpeymekte. Eger siz bile bilmey shundaq tamak chikip, zeherlik chikimlikke xumar bolup qalsingiz, kiyin köp ziyan tartisiz.

15. Quyash nuri bilen muhapiq uchurshung. Hazir köpünche kishiler bolupmu chong sheherlerdiki kishiler tirisining qaridap kitishidin ensirep, quyash nuri bilen muhapiq uchirashmasliqtek ehwallar ighir. Quyash nuri bilen muhapiq uchirashqanda, nurghun kiselliklerdin saqlan’ghili bolidu. Elwette hichqandaq qoghdash wastisi qollanmay, quyash nuri bilen heddidin ziyada uchurshushmu ziyanliq.

16. Qol tilfuni bilen sözleshkende qol tilfuningizni uzun muddet bir quliqingizda qoyup sözlishishtin saqlining. Qol tilfuni bilen sözleshkende eng yaxshisi uzun muddet sözleshmeng, yaki tilfuningizni ikki quliqingizgha almashturup sözlishing, we yaki qulaqqa silip sözlishidighan anglighuch (headset) arqiliq sözlishing. Bezi tetqitqat netijislirige asaslan’ghanda qol tilfunini uzun muddet bir quliqida qoyup sözleshken kishilerning minge, qulaq ösmisige giriptar bolush ihtimalliqi bashqilarningkidin yuquri bolidiken.

17. Qalaymiqan we yaki natonush kishiler bilen jinsi munasiwet qilishtin saqlining. Jemiyetning tereqqi qilishigha egiship, kishilerning exlaq pezilet ölchimde bezi özgürüshler bolmaqta, we shundaqla nurghunlighan jinsi kiseller tarqalmaqta. Herxil jinsi yuqumluq kisellerge giriptar bolup, özingizge we ahilingizge nurghunlighan köngel aghriqi we bexitsizlik ilip kilishtin saqlinish üchün, öz hemrahingizgha sadiq bolup, qalaymiqan kishiler bilen jinsi munasiwet qilishtin saqlining.

18. Süpiti nachar bolghan yaki saqta girim boyumlirini ishlitishtin saqlining. Süpiti töwen yaki saqti girim boyumlirining terkiwide ziyanliq madda terkiwi yuquri bolup, bundaq girim boyumlirini uzun muddet ishletkende, bezilirini hetta birla qitim ishletkendimu bezi tire kiselliklirini kelturup chiqirishi mümkin. Beziliri hetta tughmasliq we bezi rak kisellirini keltürüp chiqirishi mümkin. Adette bu xildiki girim boyumlirining köpünchisining ekis tesiri nahayti asta bolup, bir nechche yildin birnechche on yilda andin ipadilinip chiqidu.

19. Hormun terkiwi bar dora yaki saqliqni saqlash boyumlirini uzun muddet ishlitishtin saqlining. Hormun terkiwi bar dora we yaki saqliqni saqlash boyumlirini uzun muddet ishletkende, bedendiki normal hormun tengpungliqi tesirge uchurap, salametlikingizge tesir qilidu.

20. Herqandaq kisellik alamitige sel qarimang. Köpünche kishiler bezi yenggil kisellerge giriptar bolghanda yaxshi bolup kitermen dep waxtida doxturxanigha barmaydu, shuning bilen kiselge waxtida diyagunuz qoyup, waxtida dawalash pursitini qoldin birip qoyidu. Mutleq köp sandiki rak kisilining deslepki mezgilidiki kisel alametliri unche ighir bolmaydighan bolup, u rak kisellerni ünümlük dawalshning birdin bir amali, kiselni baldur bayqash. Shunga bolupmu yash 40 tin ashqan kishilerde körülgen herqandaq alametke hergiz sel qarimasliq kirek.

21. Ösüp yitiliwatqan balilargha tebii bolmighan yimeklik we ozuqluq boyumlirini köp bermeng. Hazir putun Jonggoda kichik balilarning her xil ozuqluq boyumliri nahayti köp bolup, bezilirini kichik balilarning ishtiyini achidu dise, yene bezilirini kichik balilarning boyini östuridu deydu. Bu boyumlar nahayti chong ixtizadi kirim ilip kelgenligi üchün, hem shundaqla hormunning tesiri bilen kichik balilarning ishtiyi yaxshilan’ghanlighi, we boyi tiz öskenligi üchün, köplep bazar tipiwatidu. Biraq emiliyette u boyumlarning mutelq köp qismi saghlamliq ölchimge muhapiq emes bolup, balilarning kelgüsi normal ösüp yitilishige nahayti ziyanliq.

22. Ösüp yitiliwatqan balilarning yiterlik uxlishigha kapalet qiling. Hazir nurghunlighan yash ata anilar he dise olturash we toylar bilen aldirash bolup, balilarning ritimliq aram ilishigha we yiterlik uxlishigha kapaletlik qilmaywatidu. Bu balilarning normal ösip yitilishige ziyanliq.

23. Ösüp yitiliwatqan balilarni siritlargha ilip chiqishqa ehmiyet biring. Ösüp yitiliwatqan balilar yiterlik quyash nuri bilen uchurshushqa ihtiyajliq bolup, sheherlerde chong bolghan balilarning mutleq köp qisim waxti öy ichide ötidu. Eger siz muhapiq waqit chiqirip balliringizni siritlargha ilip chiqip, quyash nuri bilen uchurashturmisingiz, balilar kalsiy kemlik qatarliq kisellerge giriptar bolup, normal ösüp yitilishige dexli yitishi mümkin.

24. Ösüp yitiliwatqan balingizni yingidin sirlighan öyde yaki hawasi bulghanighan muhitta qoyushtin saqlining. Bezi sirlar adem bedinige ziyanliq bezi puraqlarni chiqiridighan bolup, bu xil puraq gerche alahide ghelite bolmisimu biraq balilarning salamet ösüp yitilishige tesir qilidu. Hawasi bulghan’ghan muhit balilarning normal ösüp yitilishige ziyanliq.